Ekonomik liberalizm

Ekonomik liberalizm, piyasa ekonomisinin bireyci hatlara dayanmasını ve üretim araçlarının özel mülkiyette olmasını destekler.^[1] Ekonomik liberaller, serbest ticareti ve açık rekabeti engellediği için piyasaya yapılan hükümet müdahalesine ve korumacılığa karşı çıkma eğilimindedir, ancak mülkiyet haklarını korumak ve piyasa başarısızlıklarını çözmek için yapılan hükûmet müdahalesini destekler.^[2] Ekonomik liberalizm, Büyük Buhran ve Keynesyenizm'in yükselişine kadar genel olarak klasik liberalizmin ekonomik modelini ifade etmek için kullanılmıştır.

Bir ekonomik sistem olarak, ekonomik liberalizm bireysel hatlar üzerinde örgütlenir; bu, mümkün olan en fazla sayıda ekonomik kararın kolektif kurum veya kuruluşlardan ziyade bireyler veya haneler tarafından alındığı anlamına gelir.^[3] Bu ilkelere göre yönetilen bir ekonomi, liberal kapitalizm veya liberal bir ekonomi olarak tanımlanabilir.

Ekonomik Liberalizm, Aydınlanma döneminde, özellikle Adam Smith tarafından geliştirilen ve hükûmetin ekonomiye minimum müdahalesini savunan Klasik Liberalizm'deki ekonomi teorisi olarak doğmuştur. Bu, başlangıçta özel mülkiyet ve ticaret fikrini desteklemek içindi. Bununla birlikte, politikaya ilişkin artan endişeler nedeniyle, ekonomik liberalizm, yoksullara yardım etmek için hükûmet müdahalesine izin veren yeni bir liberalizm biçiminin yolunu açtı. Sonuç olarak, Smith'in serbest ticaret, işbölümü ve bireysel inisiyatif ilkesine ilişkin ekonomik teorilerinin yaygın çekiciliği, eserlerinde bulunan zengin politik liberalizm gövdesinin karartılmasına yardımcı olmuştur. Bu, sıradan bir insanı kendi mülküne ve ticaretine sahip olmaya teşvik etti ve bu da bireylerin toplum içindeki yerlerinin kontrolünü yavaş yavaş ele geçirmelerine izin verdi.

Ekonomik liberalizm, piyasalar ve sermaye varlıklarının özel mülkiyeti ile ilişkilidir. Tarihsel olarak, ekonomik liberalizm, merkantilizme ve feodalizme tepki olarak ortaya çıktı. Günümüzde ekonomik liberalizm, sosyalizm ve planlı ekonomiler gibi kapitalist olmayan ekonomik düzenlerin de karşıtı olarak görülmektedir.^[4] Aynı zamanda serbest ticarete ve açık piyasalara verdiği destek nedeniyle korumacılıkla da çelişmektedir.

Ekonomik liberaller genellikle, düşük vergiler, azaltılmış hükûmet harcamaları ve en aza indirilmiş hükûmet borçları gibi önlemler yoluyla kısıtlı bir maliye politikasını ve bütçelerin dengelenmesini savunan bir siyasi ve ekonomik felsefeye bağlı kalırlar.^[5] Serbest ticaret, ekonominin kuralsızlaştırılması, daha düşük vergiler, özelleştirme, işgücü piyasasının esnekliği ve sendikalara muhalefet de ortak görüşlerdendir.^[6] Ekonomik liberalizm, klasik liberalizm ve mali muhafazakarlık ile aynı felsefi yaklaşımı izler.^[7]

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Adam Smith ekonomik liberalizmin ilk savunucularından biriydi.

Aydınlanma Çağı boyunca özellikle Adam Smith tarafından geliştirilen ekonomik liberalizm, ekonomide devletin müdahalesini minimumda tutmayı savunan liberalizmin ekonomi teorisi olarak doğdu. Ekonomik liberalizmin lehindeki argümanlar, Smith ve diğerleri tarafından geliştirildi ve feodalizm ile merkantilizme karşı Aydınlanma Çağı sırasında öne sürüldü. İlk olarak Adam Smith tarafından Milletlerin Doğası ve Nedenleri Üzerine Bir İnceleme (1776) adlı eserde analiz edildi. Bu eser, devletin piyasa ekonomisine minimum müdahalesini savundu, ancak temel kamusal malların sağlanmasına karşı çıkmadı. Smith'e göre, herkesin ekonomik işlerini devletin kontrolü yerine kendi başına yapmasına izin verilirse, sonuç daha fazla refahı olan uyumlu ve daha eşit bir toplum olurdu. Bu, 18. yüzyılın sonlarında kapitalist bir ekonomik sisteme doğru atılan adımı destekledi ve sonraki dönemde merkantilist sistemin çöküşünü beraberinde getirdi. Özel mülkiyet ve bireysel sözleşmeler, ekonomik liberalizmin temelini oluşturur.^[8]^[9]

Ekonomik liberalizmin ilk teorisi, bireylerin ekonomik eylemlerinin büyük ölçüde kendi çıkarlarına dayandığı varsayımına dayanıyordu (görünmez el) ve onlara herhangi bir kısıtlama olmadan hareket etmelerine izin verilirse, herkes için en iyi sonuçları üreteceğini öngörüyordu (spontane düzen). Bu, en azından kamusal bilgi ve adaletin minimum standartlarının varlığına dikkat edilmesi kaydıyla, hiç kimsenin zorlayamayacağı, çalmayacağı veya dolandırıcılık yapamayacağı ve ifade özgürlüğünün ve basın özgürlüğünün olması gerektiği anlamına gelir, böylece hiç kimse, hiç kimsenin zorlayamayacağı, çalmayacağı veya dolandırıcılık yapamaz ve ifade ve basın özgürlüğü olmalıdır. Bu ideoloji, İngiliz hukukunda iyi niyet görevinin varlığını reddeden Lord Ackner tarafından iyi bir şekilde yansıtılmıştır; İngiliz sözleşme hukukunda iyi niyet görevinin varlığını reddeden Lord Ackner, tarafların müzakerelerde yer aldıklarındaki "karşıtlık pozisyonunu" vurgulamıştır.^[10]

Aristokrasi karşıtlığı[değiştir | kaynağı değiştir]

Başlangıçta, ekonomik liberaller zenginlerin feodal ayrıcalıklarını destekleyenlerle ve aristokrasinin geleneklerinden ve hükûmetlerin ulusal ekonomileri kendi kişisel çıkarlarına göre yürütme haklarından gelen argümanlarla başa çıkmak zorunda kaldılar. 19. yüzyılın sonu ve 20. yüzyılın başında, aristokratlar batı ülkelerinin başlıca sermaye piyasalarında büyük ölçüde ekonomik liberaller tarafından bitirildi.

Osmanlı İmparatorluğu, 18. yüzyılda kökenleri Osmanlı İmparatorluğu ve Fransa ile imzalanan 1500'lerden beri hüküm süren ticaret antlaşmalarına dayanan kapitülasyonlarla 18. yüzyılda liberal serbest ticaret politikalarına sahipti ve daha sonra 1673 yılında, 1740 yılında ithalat ve ihracat için sadece %3 gümrük vergisi uygulayan ve 1790 yılında alınan kapitülasyonlarla bu durum teşvik edildi. Osmanlı'nın serbest ticaret politikaları, serbest ticareti savunan 1834 tarihli Ticaret Sözlüğü'nde J. R. McCulloch yer alan gibi ekonomistler tarafından övgüyle karşılandı, 1846 yılında Mısır'ın Osmanlı'dan ayrılması ile serbest ticarete karşı çıkan İngiliz siyasetçileri tarafından Osmanlı'nın ekonomik politikaları eleştirildi, Başbakan Benjamin Disraeli, Osmanlı İmparatorluğu'nu 1812 yılında dünyanın en güzel ürünlerinden bazılarının imha edildiği bir örnek olarak göstererek kontrolsüz serbest rekabetin neden olduğu zarara değindi.^[11]

Diğer görüşler[değiştir | kaynağı değiştir]

İngiliz ve Amerikan görüşleri arasındaki zıtlık[değiştir | kaynağı değiştir]

Tarihçi Kathleen G. Donohue, 19. yüzyılda Amerika Birleşik Devletleri'ndeki klasik liberalizmin, İngiltere'ye karşı ayrımcı özelliklere sahip olduğunu iddia ediyor: "[Amerika'daki] klasik liberal teorinin merkezinde laissez-faire fikri vardı. Ancak Amerika'daki klasik liberallerin büyük çoğunluğu için laissez-faire, hiçbir hükümet müdahalesi anlamına gelmiyordu. Aksine, hükümetin üreticilere fayda sağlayan tarifeler, demiryolu teşvikleri ve iç iyileştirmeleri sağlamasını memnuniyetle karşılıyorlardı. Kınadıkları şey, tüketicilerin menfaati için müdahaledir."^[12]

Diğer perspektifler üzerindeki etki ve etkinin sınırları[değiştir | kaynağı değiştir]

İlk oluşturulduğunda, ekonomik liberalizm, özel mülkiyet ve ticaret fikrini teşvik etmeye odaklanmıştı; ancak politika konularına duyulan endişelerin büyümesi nedeniyle, ekonomik liberalizmin yükselişi, yoksullara yardım etmek amacıyla hükûmet müdahalesine olanak tanıyan sosyal liberalizm adı verilen yeni bir liberalizm türünün yolunu açtı. İlerleyen yazarlar, Smith'in ekonomik teorilerinin bir alt kümesinin geniş çapta benimsenmesini ve kendi çalışmalarını desteklemek için kullanmasını sağladıkça - serbest ticaret, iş bölümü ve bireysel girişim ilkesi - bu, Smith'in çalışmalarında bulunan siyasi liberalizmin zengin yelpazesinin diğer yönlerini belirsizleştirmeye katkıda bulundu. Örneğin, Smith'in çalışması, sıradan insanların kendi mülkiyetlerini elinde tutabileceği ve ticaret yapabileceği idealini teşvik etti ve Smith'e göre bu, bireylerin toplum içindeki yerlerini kontrol etmelerine yavaş yavaş izin verecekti.

Ekonomik liberalizm ve mali liberalizm (muhafazakarlık)[değiştir | kaynağı değiştir]

Ekonomik liberalizm, Amerika Birleşik Devletleri'nde mali muhafazakarlık veya ekonomik liberteryenlik olarak adlandırılan mali liberalizmden çok daha geniş bir kavramdır. Ekonomik liberalizmin mali yönünü vurgulayan ideolojiye mali liberalizm denir ve serbest ticareti destekleme olarak tanımlanır.^[13]^[14]

Devlet müdahaleciliği konusundaki tutum[değiştir | kaynağı değiştir]

Ekonomik liberalizm, ekonominin etkin olmayan sonuçlara yol açtığında hükûmet müdahalesine karşı çıkar. Özel mülkiyet hakkını koruyan ve sözleşmeleri uygulayan güçlü bir devlete destek verirler. Piyasa başarısızlıklarını çözmek için hükûmet müdahalesini destekleyebilirler. Ordoliberalizm ve klasik liberalizme dayalı çeşitli toplumsal liberalizm okulları devlet için daha geniş bir rol içerebilir, ancak özel girişimi ve serbest piyasayı kamu girişimi ve ekonomik planlama ile değiştirmeyi amaçlamazlar. Sosyal piyasa ekonomisi, serbest fiyat sistemi ve özel mülkiyete dayalı büyük ölçüde serbest bir piyasa ekonomisidir ve piyasa sonuçlarından kaynaklanan sosyal eşitsizlikleri ele almak için hükûmet etkinliklerini destekler.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Ian Adams, Political Ideology Today (Manchester: Manchester University Press, 2001), 20.
^ Oatley, Thomas (2019). International Political Economy: Sixth Edition (İngilizce). Routledge. ss. 25, 34-35. ISBN 978-1-351-03464-7. 21 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2021.
^ Adams 2001, s. 20.
^ Brown, Wendy (2005). Edgework: Critical Essays on Knowledge And Politics. Princeton University Press. p. 39.
^ Simmons, Beth A.; Dobbin, Frank; Garrett, Geoffrey (2006). "Introduction: The International Diffusion of Liberalism". International Organization. 60 (4): 781-810. doi:10.1017/S0020818306060267. ISSN 1531-5088. 16 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2022.
^ Boudreaux, Don (31 Mart 2015). "Milton Friedman on the Real World Effects of Labor Unions". Cafe Hayek (İngilizce). 25 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2020.
^ Gamble, Andrew (2013). "Neo-Liberalism and Fiscal Conservatism". Thatcher, Mark; Schmidt, Vivien A. (Ed.). Resilient Liberalism in Europe's Political Economy. Cambridge University Press. ss. 53-77. ISBN 978-1-107-04153-0. 26 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2021.
^ Butler 2015, s. 10.
^ Aaron, Eric (2003). What's Right?. Dural, Australia: Rosenberg Publishing. p. 75.
^ Walford v Miles [1992] 2 A.C. 128
^ Paul Bairoch (1995). Economics and World History: Myths and Paradoxes. University of Chicago Press. ss. 31-32. 12 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2017.
^ Donohue, Kathleen G. (2005). Freedom from Want: American Liberalism and the Idea of the Consumer. Johns Hopkins University Press. s. 2. ISBN 978-0801883910. 1 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2016.
^ Peter Ghosh, Lawrence Goldman, (Ed.) (2006). Politics and Culture in Victorian Britain: Essays in Memory of Colin Matthew. OUP Oxford. s. 56. ISBN 978-0191514449. Hence the emphasis today on the study of political economy, and the identification of Gladstone with 'fiscal liberalism', defined above all as the liberalism of free trade.
^ Fujii, George (2013). "Liberalism". Encyclopedia of the Cold War. Routledge. 978-1135923112.

[Adams-1] Ian Adams, Political Ideology Today (Manchester: Manchester University Press, 2001), 20.

[:1-2] Oatley, Thomas (2019). International Political Economy: Sixth Edition (İngilizce). Routledge. ss. 25, 34-35. ISBN 978-1-351-03464-7. 21 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2021.

[FOOTNOTEAdams200120-3] Adams 2001, s. 20.

[4] Brown, Wendy (2005). Edgework: Critical Essays on Knowledge And Politics. Princeton University Press. p. 39.

[:0-5] Simmons, Beth A.; Dobbin, Frank; Garrett, Geoffrey (2006). "Introduction: The International Diffusion of Liberalism". International Organization. 60 (4): 781-810. doi:10.1017/S0020818306060267. ISSN 1531-5088. 16 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2022.

[6] Boudreaux, Don (31 Mart 2015). "Milton Friedman on the Real World Effects of Labor Unions". Cafe Hayek (İngilizce). 25 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2020.

[7] Gamble, Andrew (2013). "Neo-Liberalism and Fiscal Conservatism". Thatcher, Mark; Schmidt, Vivien A. (Ed.). Resilient Liberalism in Europe's Political Economy. Cambridge University Press. ss. 53-77. ISBN 978-1-107-04153-0. 26 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2021.

[FOOTNOTEButler201510-8] Butler 2015, s. 10.

[9] Aaron, Eric (2003). What's Right?. Dural, Australia: Rosenberg Publishing. p. 75.

[10] Walford v Miles [1992] 2 A.C. 128

[11] Paul Bairoch (1995). Economics and World History: Myths and Paradoxes. University of Chicago Press. ss. 31-32. 12 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2017.

[12] Donohue, Kathleen G. (2005). Freedom from Want: American Liberalism and the Idea of the Consumer. Johns Hopkins University Press. s. 2. ISBN 978-0801883910. 1 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2016.

[13] Peter Ghosh, Lawrence Goldman, (Ed.) (2006). Politics and Culture in Victorian Britain: Essays in Memory of Colin Matthew. OUP Oxford. s. 56. ISBN 978-0191514449. Hence the emphasis today on the study of political economy, and the identification of Gladstone with 'fiscal liberalism', defined above all as the liberalism of free trade.

[14] Fujii, George (2013). "Liberalism". Encyclopedia of the Cold War. Routledge. 978-1135923112.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

Liberal ekonomi nedir?, Liberal ekonomi anlamı nedir?, Liberal ekonomi ne demektir?