FRS FRSE FGS James David Forbes
Doğum	20 Nisan 1809(1809-04-20) Edinburgh, İskoçya
Ölüm	31 Aralık 1868 (59 yaşında) Clifton, Bristol, İngiltere
Mezun olduğu okul(lar)	Edinburgh Üniversitesi
Ödüller	Kraliyet Cemiyeti'nin Keith Ödülü (1833-5, 1841–3, 1863–5) Rumford Madalyası Kraliyet Cemiyeti (1838) Kraliyet Derneği Altın Madalyası (1843)
Kariyeri
Dalı	Fizik Buzul bilimi
Çalıştığı kurumlar	Doğa Felsefesi, Edinburgh Üniversitesi(1833–60) United College, St Andrews (1860–) Profesörü 8)
İmza
İskoçya Kraliyet Yaylası ve Tarım Topluluğu(1836) üyesi Defin yeri: Dean Mezarlığı, Edinburgh

James David Forbes FRS FRSE FGS (1809–1868) ısı iletimi ve sismoloji üzerinde yoğun olarak çalışan bir İskoç fizikçi ve buzulbilimci. Forbes, 1833'ten 1859'a kadar United College of St Andrews'un müdürü olana kadarsonra hayatının büyük bir bölümünü üniversiteyi bitirdiği ve profesörlük yaptığı Edinburgh'da geçirdi.

1842'de ters sarkaçlı bir sismometre icat etti.^[1][2]

Hayatı ve çalışmaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Forbes, 20 Nisan 1809'da Edinburgh'daki 86 George Caddesi'nde, Monymusk ve Pitsligo'dan (1773-1828) 7. Baronet Sir William Forbes ve Invermay'dan Williamina Belches'in dördüncü oğlu olarak dünyaya geldi. Kardeşleri, Fettercairn ve Pitsligo'dan avukat ve tarımcı Sir John Stuart Hepburn Forbes ve bankacı Charles Forbes'dir.

1825'te Edinburgh Üniversitesi'ne girdi ve kısa süre sonra Edinburgh Philosophical Journal'a "Δ" imzası altında isimsiz olarak yayınladığı makalelerle katkıda bulunmaya başladı.^[3] On dokuz yaşında Royal Society of Edinburgh üyesi oldu ve 1832'de Royal Society of London'a seçildi. Bu sırada, onu bilimde orijinal bir araştırma yapmaya teşvik eden Sir David Brewster ile yazışmalarına devam ederk bir yıl sonra, Sir John Leslie'nin ardından Edinburgh Üniversitesi'nde doğa felsefesi profesörü olarak atandı. 1860 yılına kadar vazgeçmediği bu görev süresi boyunca, yalnızca aktif ve verimli bir öğretmen olmasının haricinde üniversitenin iç koşullarını iyileştirmek için çok şey yaptı. 1859'da Birleşik St Andrews Koleji'nde müdür Brewster'ın halefi olarak atandı ve 1868'de Clifton'da hayatını kaybedene kadar bu pozisyonda kaldı.

Forbes, Bilimsel bir araştırmacı olarak, ısı ve buzullar üzerine yaptığı araştırmalarıyla tanınmaktadır. 1836 ile 1844 arasında Turmalinin kızılötesi termal radyasyonu, iletilen ışına eğimli bir ince mika plaka demetinden geçirerek ve bir yığının çoğalan yüzeylerinden yansıtarak polarize ettiğini gösterdiği dört "Isı Üzerine Araştırmalar" serisi polarizasyon açısına yerleştirilmiş mika plakaları ve ayrıca kaya tuzu eşkenar dörtgenlerindeki iki iç yansıma ile dairesel polarizasyonu Trans' Roy. Sos. Ed.'da yayınlandı . Çalışmaları ona 1838'de Kraliyet Cemiyeti'nin Rumford Madalyasını kazandırdı ve 1843'te "Atmosferin Şeffaflığı ve İçinden Geçen Güneş Işınlarının Sönme Yasaları" konulu bir makalesiyle Kraliyet Madalyası'na.sahip oldu.

1839 yılında İskoçya'da Comrie yakınlarındaki bir dizi depreme yanıt olarak, depremler için daha iyi tespit yöntemleri üretmek amacıyla Birleşik Krallık'ta bir komite kuruldu. Bunun komtenin sonucunda ilk olarak 1842 senesinde David Milne-Home tarafından bir raporda sunulan Forbes tarafından ilk modern sismometrelerden birisinin üretilmesi sağlandı.^[2] Bu sismometre, sarkacın üzerindeki kağıda yerleştirilmiş bir kalem kullanılarak sismik aktivite ölçümlerini kaydeden ters bir sarkaçtı. Milne'nin raporlarına göre sağlanan tasarımlar etkili olmamıştır.^[2]

Forbes, 1846 yılında, Edinburgh yakınlarındaki farklı derinliklerde ve farklı topraklarda dünyanın sıcaklığı üzerine deneyler yapmaya başladı. Ömrünün sonuna doğru, demir çubuklarda ısı iletimi yasalarına ilişkin deneysel araştırmalarla uğraşmış ve demirin ısıl iletkenliğinin sıcaklık artışıyla azaldığını göstermek son çalışması olmuştur.

1840'ta British Association'ın Glasgow toplantısında Louis Agassiz ile tanıştığında dikkatini buzulların akışı sorununa yöneltti ve sonraki yıllarda Bernhard Studer'ın teorilerinden özellikle etkilendiği İsviçre'ye ve^[4] daha doğru veri elde etmek amacıyla Norveç'e de bazı ziyaretlerde bulundu.. Gözlemleri onu, bir buzulun kusurlu bir sıvı veya parçalarının karşılıklı basıncıyla belirli bir eğimdeki yokuşlardan aşağı itilen viskoz bir cisim olduğu görüşüne götürdü ve Tyndall ve diğerleriyle hem öncelik hem de diğerleriyle bazı tartışmalara girmesine sebep oldu. Bu tartışmada Forbes'un kayda değer bir savunucusu John Ruskin'di ve tesadüfen 1844'te Alpler'de yaptıkları bir çalışma gezisi sırasında tanışmışlardı.^[5]

Bu keşif gezileri sırasında çeşitli yüksekliklerde suyun kaynama noktasının birçok ölçümünü yaptı. 1857'de yayınlanan bu veri seti, istatistiklerde genellikle Forbes'in verileri olarak bilinir ve faydası şu şekildedir:

• Bağımlı ve bağımsız bir değişken arasındaki eğrisel bir ilişkinin, gözlemlenen fiziksel fenomenin bilgisi ile nasıl doğrusal bir modele dönüştürülebileceğini gösterir.
• Artıklar, ham verilerin görsel incelemesinde belirgin olmayan bir aykırı değer gösterdiğinden, doğrusal regresyonda kalıntı analizinin önemini vurgular.

Forbes ayrıca jeolojiyle de ilgilenirdi ve Pirenelerin kaplıcaları, Vivarais'in ( Ardèche ) sönmüş volkanları, Cuchullin ve Eildon tepelerinin jeolojisi vb. hakkında anılar yayınladı. Yaklaşık 150 bilimsel makaleye ek olarak, Savoy Alpleri ve Pennine Zincirinin Diğer Parçaları, Buzulların Olayları Üzerine Gözlemler (1843); Norveç ve Buzulları (1853); Buzullar Teorisi Üzerine Ara sıra Makaleler (1859); Mont Blanc ve Monte Rosa Turu (1855) ve aynı zamanda Encyclopædia Britannica'nın sekizinci baskısında yayınlanan "Matematik ve Fizik Biliminin İlerlemesi Üzerine Tez" in yazarıydı (1852).

Yeni Zelanda'daki Forbes Nehri ve Forbes Buzulları, Mont Blanc masifindeki Glacier de Saleina ve Glacier du Tour arasındaki Aiguille Forbes gibi onun adını almıştır.^[6]

James David Forbes, John Campbell Shairp ve Forbes'un öğrencisi Peter Guthrie Tait'in ortak yazdığı Forbes tarafından yazılan kişisel mektupların bir derlemesi olan " James David Forbes'in Yaşamı ve Mektupları" (1873) çalışmasında görüldüğü üzere dindanr bir Hristiyandır.

31 Aralık 1868'de öldü ve Edinburgh'daki Dean Mezarlığı'na defnedilmiştir. Mezar, basit ama büyük gri granit bir Kelt haçı ile işaretlenmiştir ve yuvarlaklığın hemen batısındaki ana yolun güney tarafında yer almaktadır. Eşi Alicia Wauchope (1824–1885) aynı yere defnedilmiştir. Kuzenleri, İskoç Piskoposluk Kilisesi liderleri Alexander Penrose Forbes ve George Hay Forbes idi. Oğlu George Forbes da bilim insanı olmuştur.

Seçilmiş Yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Travels through the Alps of Savoy and Other Parts of the Pennine Chain, with Observations on the Phenomena of Glaciers. Profr. Forbes's travels through the Alps. A. and C. Black ; Longman, Brown, Green, and Longmans. 1843. 1 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2023. ^[7]
• Norway and its Glaciers. A. and C. Black. 1853. 1 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2023. 
• A Tour of Mont Blanc and Monte Rosa. Travels in the Alps of Savoy. A. and C. Black. 1855. 1 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2023. 
• Occasional Papers on the Theory of Glaciers. A. and C. Black. 1859. 1 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2023. 

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Daha fazla okuma[değiştir | kaynağı değiştir]

• Shairp, John Campbell; Tait, Peter Guthrie; Adams-Reilly, Anthony (1874). Life and Letters of James David Forbes. Londra: Macmillan and Company.  Yazar eksik |soyadı2= (yardım)
• Professor Forbes and his Biographers, by John Tyndall (1873)

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Açık Kütüphane'de James David Forbes çalışmaları
• Picturdes and texts of Travels through the Alps of Savoy and other parts of the Pennine Chain by James David Forbes can be found in the database VIATIMAGES.
• Papers of James David Forbes^{[ölü/kırık bağlantı]}  , University of St Andrews.