W. J. de Haas
Wander Johannes de Haas (1925)
Doğum	2 Mart 1878(1878-03-02) Lisse, Hollanda
Ölüm	26 Nisan 1960 (82 yaşında) Bilthoven, Hollanda
Milliyet	Hollandalı
Vatandaşlık	Hollanda Krallığı
Eğitim	Leiden Üniversitesi
Tanınma nedeni	De Haas-Van Alphen etkisi Shubnikov-De Haas etkisi Einstein-de Haas etkisi
Evlilik	Geertruida de Haas-Lorentz
Ödüller	Rumford Madalyası (1934)
Kariyeri
Dalı	Fizik
Çalıştığı kurum	Leiden Üniversitesi Delft Teknik Üniversitesi Groningen Üniversitesi
Tez	Metingen over de compressibiliteit van waterstof in het bijzonder van waterstofdamp bij en beneden het kookpunt [Measurements on the Compressibility of Hydrogen] (1912)
Doktora danışmanı	Heike Kamerlingh Onnes
Diğer akademik danışmanlar	Albert Einstein
Doktora öğrencileri	Cornelis Jacobus Gorter Gerardus J. Sizoo Pieter van der Leeden Bram (Abraham) Cornelis Sebastian van Heel Frits Karel du Pré Joost van den Handel Hermanna Catharina Offerhaus
Geertruida Luberta Lorentz'in kocası ve Hendrik Lorentz'in damadıydı.

Wander Johannes de Haas (2 Mart 1878 - 26 Nisan 1960), Hollandalı bir fizikçi ve matematikçiydi. En çok Shubnikov-De Haas etkisi, De Haas-Van Alphen etkisi ve Einstein-de Haas etkisi ile tanınır.

Kişisel yaşamı[değiştir | kaynağı değiştir]

Wander de Haas, Leiden yakınlarındaki küçük bir kasaba olan Lisse'de doğdu. Middelburg'daki Öğretmen Okulu müdürü Albertus de Haas ve Maria Efting'in oğluydu. 22 Aralık 1910'da Hendrik Lorentz'in en büyük kızı Geertruida Luberta Lorentz ile evlendi. İki kızı ve iki oğlu vardı. Haas, bir ateistti.^[1]

Eğitimi[değiştir | kaynağı değiştir]

Middelburg'da liseye gittikten sonra, De Haas 1895'te avukatlık çalışmalarına başladı. Üç bölümden ikisini tamamladıktan ve bir süre avukatlık bürosunda çalıştıktan sonra kariyerini değiştirmeye ve fizikçi olmaya karar verdi. Üniversiteye giriş için gereken yeterlilik sınavlarını geçtikten sonra 1900 yılında Leiden Üniversitesi'nde Heike Kamerlingh Onnes ve Johannes Petrus Kuenen'in yanında fizik okumaya başladı. Doktorasını 1912'de Kamerlingh Onnes altında , Measurements on the Compressibility of Hydrogen (Hidrojenin Sıkıştırılabilirliği Üzerine Ölçümler) başlıklı teziyle kazandı.^[2]

Kariyeri[değiştir | kaynağı değiştir]

De Haas, diplomasını aldıktan sonra, ilk olarak Henri du Bois'in Bosscha laboratuvarında ve daha sonra 1913-1915 yılları arasında Albert Einstein ile Physikalisch Technische Reichsanstalt'ta (PTR) misafir araştırmacı olarak çalıştığı Berlin'e gitti. Birlikte bir deney yoluyla, elektrik akımının dönüşü ile manyetizma arasındaki ilişki hakkında -ya da manyetizma, maddedeki küçük mikroskobik elektron akımlarından kaynaklanan- Einstein-de Haas etkisini keşfettiler. 1917'de Einstein ve De Haas, bu deney için Viyana Bilimler Akademisi tarafından Baumgärtner Ödülü'ne layık görüldü.

Birinci Dünya Savaşı'nın patlak vermesi nedeniyle, de Haas Hollanda'ya döndü ve burada HBS'de fizik ve Deventer'deki spor salonunda fizik dersleri verdi. Bundan sonra, Haarlem'deki Teylers Müzesi'nin kardeş kuruluşu olan Teyler Vakfı'nın kısa bir süre küratörlüğünü yaptı; burada kayınpederi H. A. Lorentz küratördü.

1917 yılında Delft Teknik Yüksekokuluna kuramsal ve uygulamalı fizik profesörü olarak atandı. 1922'de Groningen'e taşındı. Eylül 1922'den Mart 1924'e kadar Groningen Üniversitesi'nde genel fizik profesörüydü ve burada atom teorisinin gelişimi üzerine bir açılış dersi vererek profesörlüğünü kabul etti. 1924'te Leiden Üniversitesi'nde fizik ve meteoroloji profesörü olarak atandı.

Kamerlingh Onnes ve Kuenen'in halefleri olarak 1923'te atanan De Haas ve Willem Keesom, Kamerlingh Onnes Laboratuvarı'nı İkinci Dünya Savaşı sonrasına kadar yönettiler. De Haas, Kamerlingh Onnes'in ardından fizik Laboratuvarı'nın iki başkanından biri oldu. De Haas, düşük sıcaklıklar alanında üretken bir deneyciydi. 1935'te 0,005 K'lık rekor sıcaklığa ulaştı. Ayrıca, bazı çok saf metallerde (bizmut ve antimon dahil) meydana gelen 'anormal diamanyetizma' üzerine çalışmalar yaptı. Bu araştırma, De Haas-Van Alphen etkisinin ve Schubnikow-De Haas etkisinin keşfiyle sonuçlandı. Düşük sıcaklık araştırmaları için kullandığı ekipmanın bir örneği (yaklaşık 1930 tarihli bir elektromıknatıs) Leiden'deki bilim tarihi müzesi olan Boerhaave Müzesi'nde görülebilir.

1939'da de Haas, uranyumun önemini fark etti ve onun tavsiyesi üzerine Hollanda hükûmeti, TH Delft'in ana binasının bodrumunda gizlice saklanan birçok varil uranyum oksit satın aldı. Dünya Savaşı'nda Almanlar tarafından keşfedilmediler. Savaştan sonra bu, nükleer enerji alanında Norveç ile işbirliği için ham madde oluşturdu.

Dünya Savaşı sırasında de Haas, Almanlarla işbirliği yapan Cellastic şirketinin bir parçasıydı. Bu ona hareket özgürlüğü verdi ve İngiltere'ye kaçmayı başardı. Savaştan sonra tasfiye edildi ve 1948'de^[3] emekli olana kadar tekrar profesör oldu.

Bilimsel çalışmaları temelinde 1922'de Hollanda Kraliyet Sanat ve Bilim Akademisi'nin (KNAW) fizik bölümüne ve 1923'te Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen'e seçildi. Yirmi yıl sonra, 1942'de Hollanda Kraliyet Sanat ve Bilim Akademisinden istifaya zorlandı. Dünya Savaşı 1945'te sona erdikten sonra, üye olarak yeniden katılmasına izin verildi.^[3] 1921 ve 1930'da Solvey konferansına katıldı ve 1932'de Vrije Universiteit Brussel'de misafir profesördü. 1934'te Londra Kraliyet Cemiyeti tarafından Rumford Madalyası ile ödüllendirildi.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Nüfus cüzdanı Lisse 1878, sertifika numarası 18, 1 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 2 Ağustos 2021 
• Ölüm belgesi Civil Registry De Bilt 1960, sertifika numarası 48, 2 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 2 Ağustos 2021 
• Mathematics Genealogy Project'te Wander Johannes de Haas
• Albert van Helden, Biography of Wander Johannes de Haas 1878-1960, Digital Library of Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences, 27 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 2 Ağustos 2021 .
  • Orijinal olarak bu kaynakta yayınlandı: K. van Berkel, A. van Helden & L. Palm, (Ed.) (1999), A History of Science in The Netherlands, Survey, Themes and Reference, Leiden: Brill, ss. 454-456 KB1 bakım: Editörler parametresini kullanan (link)
• Wander Johannes de Haas, 1878-1960, Instituut-Lorentz for theoretical physics, 23 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 2 Ağustos 2021 
• J. van den Handel, "Haas, Wander Johannes de (1878-1960)", Biografisch Woordenboek van Nederland, 19 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 2 Ağustos 2021 .