Bingöl
İl
İlin Türkiye'deki konumu
İl sınırları haritası
Ülke	Türkiye
Coğrafi bölge	Doğu Anadolu Bölgesi
İdare
• Vali	Ahmet Hamdi Usta
Yüzölçümü
• Toplam	8.004 km²
Nüfus  (2021)[1]
• Toplam	266.019
• Kır	110.322
• Şehir	155697
Zaman dilimi	UTC+03.00 (TSİ)
İl alan kodu	426
İl plaka kodu	12
Resmî site T.C. Bingöl Valiliği

Bingöl, (Zazaca: Çolik/Çolig) Türkiye'nin Doğu Anadolu Bölgesi'nin Yukarı Fırat Bölümü’nde yer alan bir ildir.

İlin nüfusu 282.556'dir. Bu nüfusun %70,56'sı şehirlerde yaşamaktadır (2022 sonu). İlin yüzölçümü 8.004 km²'dir. İlde km²'ye 35 kişi düşmektedir. (Bu sayı merkez ilçede 95’tir.)^[2] İl merkezinin denizden yüksekliği 1159 m'dir.

06 Şubat 2023 TÜİK verilerine göre 8 ilçe, 11 belediye, bu belediyelerde 68 mahalle, ayrıca 320 köy bulunmaktadır.^[2]

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Doğu Anadolu Bölgesinin, Yukarı Fırat Bölümünde yer alan Bingöl, MÖ. 4000-5000 yıllarına kadar inen tarihi Asurlar, Hititler, Urartular, Persler, Romalılar, Selçuklu Hanedanı ve Osmanlılar gibi birçok devletin hâkimiyet alanı içinde kalmasından dolayı tarihsel bir coğrafyaya sahiptir.

İlde bulunan tarihî eserlerin büyük bir bölümü Adaklı, Genç, Kiğı ve Solhan ilçesinin güney kısımlarında mevcuttur. Bu eserlerin bir kısmı İslamiyet öncesi medeniyetlere ait iken bir kısmı ise İslam medeniyetine aittir.

İslam öncesi dönemden kalan en önemli eserler kale, kilise, kümbet ve mağaralardır. Genç'te Kuba kümbet kalıntıları, Kralkızı Kalesi ve Sebiterias Kalesi, Kiğı'da Vank Kilisesi ve Kiğı Kalesi vardır. Ayrıca Kiğı ve dolaylarında birkaç kilisenin kalıntıları ve çeşitli mezar taşları mevcuttur.

İslam dönemine ait en önemli yapılara baktığımızda Akkoyunlu döneminde Bingöl şehir merkezinde İsfahan (Bey) Camii bulunmakta yine aynı dönemde Kiğı ilçesinde 1402 tarihli Piltan (Balaban Bey Camii) bulunmaktadır. Yedisu ilçesinde Kaşıklı Köyünde 300 yılı aşkın tarihi olan Muşağa Konağı, Adaklı ilçesinde ki 1804 yılından yapılmış Bağlarpınarı Köyü Camii ve Solhan'da ki Tarihi Camii yer almaktadır.^[3]

Yönetim[değiştir | kaynağı değiştir]

İllerde protokolde ilk sırada yer alan vali, merkezî yönetimi temsil eder ve Cumhurbaşkanı tarafından atanır. Büyükşehir dışındaki illerde yerel yönetim, şehirler düzeyindedir. Belediye Başkanı, belediye sınırları içinde kalan seçmenin oy çokluğu ile seçilir. Ayni seçmen İlçe Belediye Meclisi için de oy kullanarak ilçelerin belediye meclisleri oluşturur. İldeki bütün seçmenler ayrıca il genel meclisi için de oy kullanarak, İl Genel Meclisinin oluşumunu sağlarlar.

İl genel meclisi ve belediye meclisi üyelikleri için yapılan seçimlerde onda birlik baraj uygulamalı nispî temsil sistemi, belediye başkanlığı seçiminde ise çoğunluk sistemi uygulanır. İl genel meclisi ve belediye meclisi üye sayıları ilçe nüfusuna göre, kontenjandan kalan sayıların partilere dağılımı ise D'Hondt Sistemine göre belirlenir (Kanun:2972-Madde:23).

İl Genel Meclisi, İl özel idaresinin karar organıdır ve başkanını üyeleri arasından gizli oyla seçer. Ayrıca İl Genel Meclisi kendi içinden gizli oyla bir yıl görev yapacak 5 kişilik İl Encümenini seçer.^[4][5]

Merkezî yönetim, vali ve il müdürlerinden oluşur. İl özel idaresi (İl Genel Meclisi ve İl Encümeni) seçilmişlerden oluşur ancak vali başkanlığında görev yapar. Yerel yönetim ise belediye başkanları ve belediye meclislerinden oluşur.

Bingöl valisi Ahmet Hamdi Usta'dır. Ağustos 2023'te Balçova Kaymakamı iken atanmıştır.

Bingöl Belediye Başkanı Erdal Arıkan (AK Parti), 31 Mart 2019 seçimlerinde %38,6 oy oranıyla seçilmiştir.^[6]

2019 Türkiye yerel seçimleri sonuçlarına göre Bingöl ilindeki 11 belediyenin 9'unu AK Parti, 1'ini CHP ve 1'ini de MHP kazanmıştır. Bingöl İl Genel Meclisi üye sayısı: 15 AK Parti, 3 CHP, 3 HDP ve 2 MHP olmak üzere 23’tür. Bingöl Belediye Meclisi ise 16 AK Parti, 9 HDP ve 6 MHP olmak üzere 31 üyeden oluşur.^[7]

2018 Türkiye genel seçimleri sonucuna göre Bingöl'ün Türkiye Büyük Millet Meclisi'ndeki milletvekili sayısı 3'tür: 2'si AK Partili (Feyzi Berdibek ve Zeki Korkutata) ve 1 tanesi de YSP'lidir (Ömer Faruk Hülagu).^[8]

Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]

Bingöl ili, Doğu Anadolu Bölgesi'nin Yukarı Fırat bölümünde 8.125 km²yi bulan yüz ölçümüne sahip, 38 27' ve 40°27' doğu boylamlarıyla 41°20' ve 39°54' kuzey enlemleri arasında bulunmaktadır. Bingöl ilinin, doğusunda Muş, kuzeyinde Erzincan ve Erzurum, batısında Elazığ ve Tunceli, güneyinde ise Diyarbakır ili bulunmaktadır. Bingöl ilinin yüz ölçümünün yüzde 22.82'si merkez ilçeye aittir. Merkez ilçeden sonra sırasıyla Genç, Karlıova, Solhan, Adaklı, Kiğı, Yedisu ve Yayladere gelmektedir. Rakımı en düşük ilçe Genç ilçesi, rakımı en yüksek ilçe ise Karlıova'dır.

• İlde bulunan belli başlı yaylalar; Bingöl Yaylası, Solhan'da; Şerafettin Yaylaları, Genç'de; Çötele (Çotla) Yaylası, Karlıova'da; Hırhal ve Çavreş Yaylası, Kiğı'da; Kiğı Yaylası ve Dağın Düzü Yaylaları, Adaklı'da; Kârer Yaylası'dır.
• Başlıca dağ ve tepeler; Bingöl Dağı (3250 m), Genç Dağı (2940 m), Şeytan Dağı (2906 m), Sülbüs Dağı (2884), Şerafettin Dağı (2544 m)
• Belli başlı ovalar; Bingöl, Genç, Karlıova ve Sancak Ovaları gibi küçük ovalar da mevcuttur. Bu ovalardan Bingöl Ovasının yüzölçümü 80 km² olup deniz seviyesinden yüksekliği 1150 metredir.
• Belli başlı akarsular şunlardır; Peri Çayı, Murat Nehri, Göynük Suyu
• Bingöl'de buzullar tarafından açılan sirk adı verilen birçok göl vardır. Bu göllerin başlıcaları şunlardır; Gölbahri, Karlı Göl, İçme Gölü, Kuş Gölü, Zırlır Gölü, Sar Gölü, Er Gölü, Harem Gölü, Çili Göl, Belli Göl, Kıllı Göl, Manastır Gölü ve Kerkis Gölüdür.^[9]

İklim[değiştir | kaynağı değiştir]

Bingöl'ün yükselti faktörü ve kuzeyden gelen serin ve nemli hava kütlelerine açık olması nedeniyle yazları sıcak, kışları ise soğuk geçmektedir. Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü' verilerine göre Bingöl ilinde yıllık ortalama sıcaklık 12.1 derece ve yıllık yağış miktarı 873.7 mm kadar, kar yağışlı olduğu gün sayısı 24.5 gün, don olduğu gün sayısıda 94.1 gün kadardır.^[10]

Turizm[değiştir | kaynağı değiştir]

Orman zenginliği bakımından Türkiye'de 33. sırada yer alan Bingöl'de başlıca turistik gezilecek yerler şunlardır; Kös Kaplıcaları, Hesarek Kayak Merkezi, Yolçatı Kurucadağ Kayak Merkezi, Çır Şelalesi, Pergasur Şelalesi, Sülbüs Dağı, Şerafettin Dağları, Gerendal Gölü, Tarbasan Gölü, Tarihi Urartu Yolu, Göl Mezrası, Buban Bacaları, Yüzen Adalar Tabiat Anıtı, Zağ Mağaraları, Kalkanlı Mağarası, Kiğı Kalesi, Kral Kızı ve Seberitas Kaleleridir.

Ekonomi[değiştir | kaynağı değiştir]

Bingöl ekonomisinde en etkili olan sektörler arasında Maden-Mermer yüzde 37,6 ciro payı ile ilk sırada yer alırken, Gıda yüzde 35,3 ile ikinci, Yapı elemanları yüzde 12,8 ile üçüncü mobilya ise yüzde 9,6 ile dördüncü sırada yer almaktadır. Bingöl'ün ihracatının yüzde 72,9 gibi büyük bir oranı maden ve gıda gibi sektörlerden oluşmaktadır. Sanayi ürünlerinin oranı ise yüzde 23,4 te kalmaktadır.^[11] Bingöl ili Türkiye'de arıcılığın yapıldığı önemli illerdendir. 84.269 adet kovandan 1263 ton bal elde edilir. 14,9 kg ile kovan başına verim Türkiye ortalamasının (14,5 kg) az üzerindedir. Türkiye'deki kovan sayısı ve bal üretiminin %1,5'ini Bingöl gerçekleştirir.^[12] Tarım ve hayvancılığın yaygın olduğu şehirde Sütaş'ın entegre tesisleri de bulunmaktadır.^[13] İlde, dünyanın 2. büyük, Türkiye'nin de ilk hibrit enerji santrali olan 1 milyon metrekarelik arazi üzerine kurulmuş, 80 megavatlık güneş enerji santrali ile 400 bin hanenin yıllık tüketimini karşılayabilecek Aşağı Kaleköy Barajı ve Hidroelektrik Santrali elektrik üretimi yapmaktadır.^[14]

Eğitim[değiştir | kaynağı değiştir]

Bingöl Üniversitesi 2007 yılında kurulmuştur. Üniversite 10 fakülte, 5 enstitü, 1 yüksekokul, 6 meslek yüksekokulu ve 24 araştırma ve uygulama merkezi ile faaliyetlerini sürdürmektedir. İlde daha önce Fırat Üniversitesi bünyesinde yükseköğretim kurumları mevcuttu.

• Fakülte - 10 adet: Fen Edebiyat Fakültesi, Diş Hekimliği Fakültesi, Veterinerlik Fakültesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Mühendislik-Mimarlık Fakültesi, İslami İlimler Fakültesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Ziraat Fakültesi, Spor Bilimleri Fakültesi, Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Fakültesi
• Yüksek Okul - 1 adet:

Yabancı Diller Yüksek Okulu

• Meslek Yüksek Okulu - 6 adet: Gıda,Tarım ve Hayvancılık Meslek Yüksekokulu, Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu, Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu, Solhan Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu, Genç Meslek Yüksek Okulu, Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu
• Enstitü - 5 adet: Fen Bilimleri Enstitüsü, Kıraat İlmi Enstitüsü, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yaşayan Diller Enstitüsü

Kültür Sanat[değiştir | kaynağı değiştir]

Halk Oyunları[değiştir | kaynağı değiştir]

Belli başlı halk oyunları; Kartal Oyunu, Çepik (El Çırpma), Delilo Oyunu, Çaçan Oyunu, Çulapı (Üç Ayaklı Çatal Ağaç) Oyunu, Gövend (Halay), Horani, Gelin Oyunu, Seyirlik ve Eğlencelik Oyunlar, Darı Sulama, Sarımsak Oyunu, Şel Atmak (Taş Atmak), Değirmenci, Kalkağan Şenliği, Muhtar, Cirit Oyunu, Kalaycı^[15][16]

Mutfak[değiştir | kaynağı değiştir]

Bingöl tava, sörina pel, keldoş, mastuva, klorik/gıllorik, Soğuk Çeşme kavurması, lopik, şilki, kıjı çorbası, yelıng/guluk çorbası, tutmaç çorbası, turakin, zervet (löl), kılç ve hasıda gibi yiyecek çeşitleri Bingöl yöresine özgü yiyeceklerdir. Türkiye’de marka değeri olan Bingöl balı, Bingöl kavurması, Bingöl tava, Sörina pel, Mastuva, Keldoş, Tutmaç Çorbası, Lopik ve Burma kadayıf tatlısı gibi yiyecekler, yöre mutfağında en çok sevilen yiyeceklerdir.^[17] Bingöl Balı, Bingöl Çobantaşı Kavurması, Sivan Dut Pekmezi ve Yedisu Horoz Kuru Fasülyesi coğrafi işaret belgesi almıştır.^[18]

Spor[değiştir | kaynağı değiştir]

Futbol branşında, Bingöl ilini Bölgesel Amatör Lig'de 12 Bingölspor ile Karlıova Yıldırımspor temsil etmektedir.

Voleybol branşında, 2020-2021 sezonu Efeler Liginde mücadele eden Solhanspor, ligi 9. sırada tamamlamıştır. Bir başka voleybol temsilcisi Yeni Solhanspor TVF 2. liginde mücadele etmektedir.

Büyük Bingöl Spor Kulübü, 2014 yılından beri Futsal Liginde mücadele etmektedir.^[19]

Solhan Ayak Tenisi Takımı, 2022 yılında ikincisi düzenlenen Ayak Tenisi Türkiye Şampiyonasında iki yılda da Türkiye şampiyonu olup, 29 Kasım 2022 tarihinde 15 ülkenin katılımıyla düzenlenecek olan Dünya Şampiyonası'na katılmak için milli davet almıştır.^[20]

Bingöl'deki önemli spor tesisleri şunlardır: Bingöl Şehir Stadyumu (3.000), Merkez Karşıyaka Spor Salonu (5.000), Üniversite Kapalı Spor Salonu (1000), Solhan Spor Salonu (500), Merkez Kapalı Yarı-Olimpik Yüzme Havuzu (500), Hesarek ve Yolçatı Kurucudağ Kayak merkezleri.

Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]

Güncel Nüfus Değerleri(TÜİK 6 Şubat 2024 verileri^[21])

Bingöl ili nüfusu: 285.655'dir. Bu nüfusun %69,32'si şehirlerde yaşamaktadır (2023 sonu). İlin yüzölçümü 8.004 km²'dir. İlde km²'ye 36 kişi düşmektedir. (Bu sayı merkez ilçede 95’dir.) İlde yıllık nüfus artış oranıs % 1,08 olmuştur. Nüfus artış oranı en yüksek ve en düşük ilçeler: Yayladere(% 16,53), Karlıova (-% 0,98)

06 Şubat 2024 TÜİK verilerine göre merkez ilçeyle beraber 8 İlçe, 11 belediye, bu belediyelerde 68 mahalle ve ayrıca 320 köy vardır.

İlin yıllara göre nüfusları[değiştir | kaynağı değiştir]

Bingöl il nüfus bilgileri
Yıl	Toplam	Sıra	Fark	Şehir - Kır
1940[23]	70.184	61		%6     4.023 66.161     %94
1945[24]	75.510	61	%8	%6     4.519 70.991     %94
1950[25]	97.328	61	%29	%9     9.122 88.206     %91
1955[26]	113.341	64	%16	%12     13.054 100.287     %88
1960[27]	131.364	65	%16	%11     14.723 116.641     %89
1965[28]	150.521	65	%15	%14     20.401 130.120     %86
1970[29]	177.951	64	%18	%20     35.451 142.500     %80
1975[30]	210.804	64	%18	%22     45.961 164.843     %78
1980[31]	228.702	64	%8	%24     54.997 173.705     %76
1985[32]	241.548	63	%6	%25     61.199 180.349     %75
1990[33]	250.966	65	%4	%35     86.648 164.318     %65
2000[34]	253.739	66	%1	%49     123.470 130.269     %51
2007[35]	251.552	63	-%1	%56     141.703 109.849     %44
2008[36]	256.091	64	%2	%54     137.286 118.805     %46
2009[37]	255.745	64	-%0	%54     138.574 117.171     %46
2010[38]	255.170	64	-%0	%54     138.069 117.101     %46
2011[39]	262.263	64	%3	%56     147.081 115.182     %44
2012[40]	262.507	64	%0	%57     150.166 112.341     %43
2013[41]	265.514	64	%1	%57     150.556 114.958     %43
2014[42]	266.019	64	%0	%59     155.697 110.322     %41
2015[43]	267.184	64	%0	%60     160.614 106.570     %40
2016[43]	269.560	63	%1	%62     167.917 101.643     %38
2017[43]	273.354	64	%1	%64     175.824 97.530     %36
2018[43]	281.205	64	%3	%60     168.180 113.025     %40
2019[43]	279.812	64	-%0	%64     179.821 99.991     %36
2020[43]	281.768	62	%1	%65     183.613 98.155     %35
2021[43]	283.112	62	%0	%66     187.408 95.704     %34

Konum[değiştir | kaynağı değiştir]

Konum Bilgileri
İlçe	Kuruluş Yılı[44]	Önceden bağlı olduğu ilçe	Alanı km²	Rakım mt.	Merkeze Uzaklık km[45]	Ulaşan Yollar[45]
Bingöl Merkez			1.814	1.159		-27, -07,
Adaklı	1987	Kiğı	825	1.507	78	-27=> =>
Genç	1926		1.443	1.018	21	-07,
Karlıova	1934	Kiğı	1.566	1.824	70	-05,
Kiğı	Cumh.önce		483	1.519	75	-27=> =>
Solhan	1932	Genç	1.033	1.424	57	-28
Yayladere	1987	Kiğı	417	1.569	108	-26=> => =>
Yedisu	1990	Kiğı	423	1.534	129	-05=>
BİNGÖL	1935	MUŞ	8.004

Galeri[değiştir | kaynağı değiştir]

• 
  Yüzen Adalar Tabiat Anıtı
• 
  Hesarek Kayak Tesisleri
• 
  Bingöl şehir merkezi
• 
  Piltan (Balaban Bey) Camii
• 
  Buban Bacaları
• 
  Sülbüs Dağı
• 
  Çır Şelalesi
• 
  33 Şehit Anıtı
• 
  Bingöl Havalimanı
• 
  Gerendal Gölü

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Bingöl Valiliği

Bingöl Köy ve Kasabaları Web Sayfaları