Aramiler

Mezopotamya
Fırat · Dicle
Asuroloji · Sümeroloji
İmparatorluklar / Şehirler
Sümerler
	Eridu · Kiş · Uruk · Ur; Lagaş · Nippur · Girsu
Akad İmparatorluğu
	Akad · Mari
Amoriler
	İsin · Larsa
Babil İmparatorluğu
	Babil · Kalde
Asur İmparatorluğu
	Asur · Nemrut; Horsabad · Ninova/Nineveh
Elam
	Susa
Kassitler; Hurriler / Mitanni
Kronoloji
	Mezopotamya tarihi
	Sümer (kral listesi)
	Asur kralları listesi; Babil kralları listesi; Hitit kralları listesi
Dil
	Sümerce · Akadca
	Elam dili · Aramice
	Hurrice · Hititçe
Mitoloji
	Enuma Eliş · Gılgamış
	Ziggurat · Nibiru
	Marduk · Asur-Babil dinleri

Aramiler (Aramice: ܐܪ̈ܡܝܐ‎ veya ארמיא: Aramiye), MÖ 11. yüzyıl ve MÖ 8. yüzyıl arasında Kuzey Suriye, Mezopotamya, Doğu Akdeniz kıyıları ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde yaşamış, bölgede bazı devletler ve şehirler kurmuş halk.^[1]

Bugün Süryani toplulukları Aramilerden geldiğini iddia ediyor.

Aramilerin Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]

Aramilerin erken dönemi hakkındaki bilgiler çok azdır. Ancak MÖ 3. binyılın sonları ile MÖ 2. binyılın başlarına ait çivi yazılı metinlerde Aram ismine rastlanmaktadır.^[2] MÖ 13. yüzyıl ve MÖ 12. yüzyıl arasında gerçekleşmiş olan Ege Göçleri (Deniz Kavimleri Göçü) ile yakın doğuda siyasi, ekonomik ve sosyal yapısında meydana gelen değişiklikler Suriye Mezopotamya'da yeni etnik grupların ortaya çıkmasına neden olmuştur. Aramiler de bu kargaşadan yararlanıp, Suriye çöllerinden çıkıp, Mezopotamya ve diğer kültür merkezlerine doğru hareket etmişlerdir.^[3]

Aramiler adı yazılı kaynaklarda ilk Asur kralı I. Tiglat-Pileser (MÖ 1114-1074) döneminde, Asur yıllıklarında Ahlame-Aḫlamū adıyla geçmektedir. Bu yıllıklarda I. Tiglat-Pileser'in Aramilere karşı yaptığı seferleri ve Aramileri takip etmek için yılda iki kere olmak üzere toplamda 28 kere Fırat'ı geçtiğinden bahseder. I. Tiglat-Pileser bu seferlerde Aramiler üzerinde zafer kazandığını ve kazandığı ganimetleri Asur'a getirdiğini söyler.^[4] [[I. Tiglat-Pileser]]'in anlattığı zaferlere rağmen, Aramiler, Asur'da büyük bir kargaşaya neden olmuş, haberleşmeyi kesmiş ve köylere sızmışlar, köylü halklar Aramilerden kurtulmak için Arbela'nın doğusundaki dağlara kaçmıştır. Daha sonra Aramiler Ninive'ye doğru ilerlemiş ve I. Tiglat-Pileser, Musul'un doğusundaki dağlara çekilmek zorunda kalmıştır.^[5] II. Assur-dan (MÖ 934-912) ve II. Assur-rabi iktidarları döneminde (MÖ 1013-973), Aramiler'in Asur ve Babil arasında yer alan bölgeyi işgal etmiş oldukları Asur kitabelerinde geçmektedir.^[6]

Aramiler, Eski Ahitte İbranilerle aynı soydan gelen ve yaklaşık MÖ 16. yüzyıldan sonra Harran (Urfa) dolaylarında yaşayan bir topluluk olarak tanıtılır. Asur kayıtlarında da, Ahlamlar adlı başka bir halkla birlikte sık sık soyguncu olarak söz edilir.^[7]

Aramiler, MÖ 11. yüzyıldan itibaren Kuzey Suriye'de ve Fırat'ın iki yakası boyunca uzanan topraklarda Bit-Adini Devleti'ni kurmuş ve zamanla Şam (Dimaşk=Damaskos) civarı başta olmak üzere çevre bölgelerde hakimiyet kurmuşlardır.

Aramiler, doğuya doğru da yayıldılar ve zamanla Babil'den Filistin'e kadar uzanan sahra bölgesi, Kitabı Mukaddes'in Keldaniler adını verdiği Arami kabilelerin eline geçti.

Batıdaki Arami krallıkları dönemi Asurlular tarafından sona erdirildi. Doğudaki Aramiler ise bağımsızlıklarını korudular. Bir Keldani komutanı MÖ 626'da kendini Babil kralı ilan etti.

Aramice[değiştir | kaynağı değiştir]

Aramiler, Sami dillerinin Kuzey Merkez öbeğine bağlı bir dil olan Aramice'yi (Aramca) konuşurlardı. Aramice MÖ 7. yüzyıl ve MÖ 6. yüzyıllardan itibaren Orta Doğu'da yaşayan kavimlerin ortak dili haline geldi. Daha önce aynı işlevi gören Akadca'nın yerini alan Aramice, bu özelliğini, MS 7. yüzyılda Arapça'nın Orta Doğu'da etkili olmasına değin sürdürmüştür. Bugün Türkiye'nin Güneydoğusunda yaşayan Süryanilerin dili Aramice kökenlidir. Mardin bölgesinde hala Hristiyan dinine mensup Süryaniler yaşamaktadırlar. Bunlar Aramice'nin Doğu Aramice kolundan Süryanice'nin modern lehçesi olan Turoyo lehçesini konuşurlar. Yine Aramice'nin Süryanice kolunun doğu kolundan olan Keldanice ve Asurca'nın modern biçimi olan Surit ve Aturaya konuşan Nasturiler ve Keldani Hristiyanlar Türkiye, Irak ve İran'da yaşamaktadırlar.

Din ve İnanç[değiştir | kaynağı değiştir]

Aramiler genellikle Kenan, Babil ve Asur tanrılarına taparlardı. Kendi tanrıları arasında en önemlileri Hadad veya Raman, en önemli tanrıçaları ise Atargatis idi.

Ayrıca Bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Köroğlu, Kemalettin (2006). Eski Mezopotamya tarihi: başlangıcından Perslere kadar. İstanbul: İletişim Yayınları. s. 144. ISBN 9789750503900. 6 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2015.
^ Mieroop, Marc Van De (2004). Antik Yakındoğu’nun Tarihi. Ankara: Dost Yayınları. s. 238. ISBN 9752982050. 5 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2015.
^ Memiş, Ekrem (2012). Eskiçağda Mezopotamya. Bursa: Ekin Kitabevi. ss. 215-216. ISBN 9789944141093.
^ Morris, Ian (2009). The Dynamics of Ancient Empires (İngilizce). ABD: Oxford University Press. s. 34. ISBN 9780199707614. 7 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2015.
^ Khurt, Amelie (2009). Eski Çağ'da Yakındoğu. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları. ss. 473-474. ISBN 9789944886642. 7 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2015.
^ Albright, William Foxwell (1966). The Amarna letters from Palestine & Syria, the Philistines, and Phoenicia. Londra: Cambridge University Press. ss. 532-533. ISBN 9780521044769. 7 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2015.
^ Ana Britannica

Antik Suriye ve Mezopotamya
	Suriye			Kuzey Mezopotamya	Güney Mezopotamya
MÖ y. 3500-2350	Martu			Subartu	Sümer şehir devletleri
MÖ y. 2350-2200	Akad İmparatorluğu
MÖ y. 2200-2100	Gutiler
MÖ y. 2100-2000	Üçüncü Ur Hanedanı (Sümer Rönesansı)
MÖ y. 2000-1800	Mari ve diğer Amori şehir devletleri			Asur İmparatorluğu (Kuzey Asurlular)	Isin/Larsa ve diğer Amori şehir devletleri
MÖ y. 1800-1600	Eski Hitit Krallığı		Babil İmparatorluğu (Güney Akadlılar)
MÖ y. 1600-1400	Mitanni (Hurriler)				Karduniaš (Kassitler)
MÖ y. 1400-1200	Yeni Hitit Krallığı			Orta Asur İmparatorluğu
MÖ y. 1200-1150	Bronz Çağı Çöküşü ("Deniz Kavimleri")		Aramiler	Orta Asur İmparatorluğu
MÖ y. 1150-911	Fenike	Geç Hititler	Aram- Damascus	Aramiler	Orta Babil (II. Isin)	Kel- da- niler
MÖ 911-729	Fenike	Geç Hititler	Aram- Damascus	Yeni Asur İmparatorluğu	Orta Babil (II. Isin)
MÖ 729-609				Yeni Asur İmparatorluğu
MÖ 626-539	Yeni Babil İmparatorluğu (Keldaniler)
MÖ 539-331	Ahameniş İmparatorluğu (Farslar)
MÖ 336-301	Makedon İmparatorluğu (Antik Yunanistan ve Makedonlar)
MÖ 311-129	Seleukos İmparatorluğu
MÖ 129-63	Seleukos İmparatorluğu			Part İmparatorluğu
MÖ 63-MS 243	Roma İmparatorluğu/Bizans İmparatorluğu (Suriye)			Part İmparatorluğu
MS 243-636				Sasani İmparatorluğu

[1] Köroğlu, Kemalettin (2006). Eski Mezopotamya tarihi: başlangıcından Perslere kadar. İstanbul: İletişim Yayınları. s. 144. ISBN 9789750503900. 6 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2015.

[2] Mieroop, Marc Van De (2004). Antik Yakındoğu’nun Tarihi. Ankara: Dost Yayınları. s. 238. ISBN 9752982050. 5 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2015.

[3] Memiş, Ekrem (2012). Eskiçağda Mezopotamya. Bursa: Ekin Kitabevi. ss. 215-216. ISBN 9789944141093.

[4] Morris, Ian (2009). The Dynamics of Ancient Empires (İngilizce). ABD: Oxford University Press. s. 34. ISBN 9780199707614. 7 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2015.

[5] Khurt, Amelie (2009). Eski Çağ'da Yakındoğu. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları. ss. 473-474. ISBN 9789944886642. 7 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2015.

[6] Albright, William Foxwell (1966). The Amarna letters from Palestine & Syria, the Philistines, and Phoenicia. Londra: Cambridge University Press. ss. 532-533. ISBN 9780521044769. 7 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2015.

[7] Ana Britannica

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

Aramiler nedir