Uluslararası Af Örgütü
Dünya üzerinde Uluslararası Af Örgütü (2012)
Kısaltma	AI
Slogan	Karanlığı aydınlatmak için sen de bir mum yak![1][2]
Kuruluş	Temmuz 1961 (62 yıl önce) (1961-07)  Birleşik Krallık
Tür	UAÖ
Yasal statü	Kâr amacı gütmeyen kuruluş
Amaç	İnsan Haklarının Korunması
Merkez	Londra, İngiltere
Konum	Uluslararası
Kurucu	Peter Benenson
Genel sekreter	Agnès Callamard
Gönüllü	7 milyondan fazla[3]
Resmî site	amnesty.org
Notlar	Türkiye Resmî Sitesi

Uluslararası Af Örgütü (İngilizce: Amnesty International veya Amnesty, kısaca AI), dünya çapında 10 milyondan fazla üyesi ve destekçisi olan insan hakları üzerine çalışmalar yürüten bir sivil toplum örgütüdür.^[3] Evrensel İnsan Hakları Bildirgesi ve diğer uluslararası standartlarca belirlenmiş her türlü insan haklarını savunma ve teşvik etmeyi amaç edinmiştir.^[4]

Uluslararası Af Örgütü, 28 Mayıs 1961'de avukat, Peter Benenson tarafından "Unutulmuş Mahkûmlar" (İngilizce: "The Forgotten Prisoners") adlı makalesinin The Observer'da yayınlanmasının ardından Londra'da kuruldu.^[5] Örgüt, insan hakları ve uluslararası sözleşmelerin ihlallerine karşı kampanyalar düzenlemektedir. Bu kampanyalar sayesinde hükûmetlere baskı yaparak kamuoyunu harekete geçirmeyi hedeflemektedir.^[4]

Kuruluş, işkenceye karşı yürüttüğü kampanyalar sayesinde 1976 yılında Erasmus Ödülü,^[6] 1977 yılında Nobel Barış Ödülü,^[7] ve 1978 yılında Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Ödülü'nün^[7] sahibi oldu.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Uluslararası Af Örgütü; 1961 yılında, Londra'da İngiliz avukat Peter Benenson^[8] ve Eric Baker adlı, Quaker dinine mensup bir barışsever tarafından kurulmuştur.^[9] Benenson'un bu kurumu kurma fikri, gazetelerde defalarca, hükûmetlerin kendi halklarına karşı haksız davranışlarını okuduğunda oluştu. Okuduğu makale, "Özgürlük" kelimesinin o zamanlar yasak olduğu Portekiz'de iki üniversite öğrencisinin bir lokantada "özgürlük" şerefine kadehlerini kaldırdıkları için yedi yıl hapse mahkûm edilmeleri hakkındaydı.^[10] 28 Mayıs 1961 tarihinde Benenson, İngiliz gazetesi The Observer'da bu vaka hakkında "Unutulmuş Mahkûmlar" (İngilizce: "The Forgotten Prisoners") başlıklı makaleyi yayınladı. Bu makalede okuyucularını, bu gençlerin salıverilmesi için hükûmete mektup yazmaya çağırıyordu. Benenson şöyle yazıyordu "Gazetenizi haftanın herhangi bir günü açtığınızda, dünyanın bir yerinde, birisinin, görüşleri veya inançları hükûmetince beğenilmediğinden, tutuklandığını, işkence gördüğünü ya da idam edildiğini okuyabilirsiniz". Yazısı o kadar etkili oldu ki bunu izleyen yıl zarfında bir düzine ülkede haksızlık kurbanlarının haklarını savunmak için mektup yazma grupları oluştu. Bu eylem, "Appeal for amnesty" (Türkçe yaklaşık anlamı: "politik tutukluların bırakılma çağrısı") olarak Uluslararası Af Örgütü'nün başlangıcı kabul edilir.

Organizasyon yapısı[değiştir | kaynağı değiştir]

Uluslararası Af Örgütü'nün 150'den fazla ülkede 1,79 milyon üyesi vardır. 55 ülkede devamlı bir insan hakları garantisi sağlanması amacıyla şubesi vardır. Büyük şubelerde, bir sekreter ve çalışanlar bulunur. Şube, üyelerinin çalışmalarını koordine eder ve Londra'daki Merkez Sekreterlik ile gruplar arasında köprü görevi görür. Şubeler, organizasyonun iki yılda bir toplanan ve kuruluşun uluslararası platformdaki en üst mercii olan Uluslararası Konsey Toplantısı'na temsilciler gönderir. Konsey, uygulanacak politikaları ve çalışma sistemini belirler. Ayrıca organizasyonun devam eden işlerini yürütmekle görevli Uluslararası Yürütme Kurulu'nu (UYK) seçer. UYK, Londra merkezli Uluslararası Müdürlüğü oluşturur ve bir Genel Sekreter atar. Hâlen genel sekreterlik görevini Salil Shetty yapmaktadır.

Genel Sekreterler[değiştir | kaynağı değiştir]

Genel Sekreterler	Görev süresi	Köken
Peter Benenson Peter Benenson	1961–1966	Birleşik Krallık
Eric Baker Eric Baker	1966–1968	Birleşik Krallık
Martin Ennals Martin Ennals	1968–1980	Birleşik Krallık
Thomas Hammarberg Thomas Hammarberg	1980–1986	İsveç
Avery Brundage Ian Martin	1986–1992	Birleşik Krallık
Pierre Sané Pierre Sané	1992–2001	Senegal
Irene Zubaida Khan Irene Khan	2001–2010	Bangladeş
Salil Shetty Salil Shetty	2010 – 2018	Hindistan
Kumi Naidoo Kumi Naidoo	2018 – 2020	Güney Afrika
Julie Verhaar (Geçici) Julie Verhaar	2020 – 2021	İsviçre
Agnès Callamard Agnès Callamard	2021 – Günümüz	Fransa

Çalışmaları[değiştir | kaynağı değiştir]

AI, Dünya çapında insan haklarının mevcut durumunu araştırır ve spesifik insan hakları ihlallerine karşı eylemler yürütür. Bu eylemler özellikle, şiddette bulaşmamış politik tutukluların tutulu kalması, politik tutukluların adil olmayan bir yargı sürecine tâbi olması, işkence, ölüm cezasının uygulanması, yargısız infazlar, politik kişiliklerin kaybolması ve diğer insanlık dışı ve aşağılayıcı uygulamalara karşı olarak yürütülür.

Örgütün tipik eylem tarzı şöyle sayılabilir.

• Vaka çalışması: Bu eylem örgütün kurulmasından beri uygulamaktadır. Politik bir tutuklunun -ideal olarak- serbest bırakılıncaya kadar Amnesty gruplarınca uzun süreli gözetilmesidir. Buradaki temel prensip, Amnesty gruplarının kendi ülkelerindeki bir vakada çalışmamalarıdır.
• Acil eylem (urgent actions) : 1973 yılında uygulamaya konmuştur. Amaç, tehdit unsuru olan insan hakları ihlaline karşı acil reaksiyon göstermektir. 48 saat içinde üyeler ve destekçiler harekete geçirilerek sorumlu devlet kurumlarına başvurulur.
• Unutulmaya karşı mektuplar: Çeşitli ülkelerden ayda yaklaşık üç vaka sunulur. Söz konusu vakalar, kayıp kişiler, uzun süreli tutukluluk halleri, adil olmayan yargı hükümleridir.
• On-line kampanyalar AI, kampanyaları için İnternet'i protesto aracı olarak kullanır.

Eleştiriler[değiştir | kaynağı değiştir]

Uluslararası Af Örgütüne yapılan eleştiriler iki ana grupta toplanabilir: seçilim ön yargısı, yani seçilime bağlı tarafgirlik veya yan tutma ve ideolojik ön yargı. Ek olarak birçok hükûmet ve devlet, Kongo Demokratik Cumhuriyeti^[1], Çin^[2], Taliban^[3], Vietnam^[4], Rusya^[5] ve Amerika Birleşik Devletleri dahil olmak üzere, onu tarafgirlik, tek taraflı bilgilendirme ve güvenliğe karşı tehditlerini hafifletici neden olarak değerlendirmemekten dolayı suçlamıştır.

Seçilim ön yargısı[değiştir | kaynağı değiştir]

Seçilim ön yargısı, bir konu için örnek veya aday seçerken tarafgirliğe neden olan ön yargı olarak tanımlanabilir. Uluslararası Af Örgütü'nün göreceli olarak daha demokratik ve açık ülkeler hakkında daha fazla rapor sunduğu genelce kabul edilmiştir. Seçilim ön yargısı kanısı veya suçlamasının da kaynağı budur. Örneğin örgütün İsrail'deki insan hakları ihlallerine olan ilgisiyle Kuzey Kore veya Kamboçya'dakilerin karşılaştırılamayacağı, bu ülkelere daha az odaklanıldığı iddia edilir.

Destekçileri, örgütün amacının dünyada gerçekleşen insan hakları ihlallerinin bir istatistiksel dökümünü yapmak olmadığını savunurlar. AI'nin amacı (a) şartları iyileştirebilecek baskı yaratmak için (b) mümkün olduğu kadar olay (insan hakkı ihlali) kaydetmektir. Bu iki faktör, örgütün hazırladığı raporların daha demokratik ve açık ülkelere ağırlık vermesine neden olabilir, çünkü buralarda bilgi daha kolay toplanabilir, bu ülkeler genelde insan haklarını korumaktan yana tavır belirtmişlerdir ve hükûmetleri kamu oyunun tepkisine daha duyarlıdır.

Örnek[değiştir | kaynağı değiştir]

Jerusalem Center for Public Affairs tarafından yayımlanan NGO Monitor Uluslararası Af Örgütü'nün Darfur'daki krizde etkin olduğu Eylül 2000'den 2003'ün başlarına kadarki dönemde örgütün güney Sudan'daki Hristiyan ve animistlere karşı yapılan insan hakları ihlallerine dair 52 rapor sunduğunu, oysa aynı süre zarfında İsrail-Filistin çatışması üzerine toplam 192 rapor sunduğunu belirtmiştir.^[6] (Bu sayılar aslında basın açıklamaları da dahil sunulan toplam belgelere aittir, sadece raporların sayısı değildir.) Yine NGO Monitor'un belirttiği gibi örgüt Sudan'da Darfur krizi başladıktan sonra çok daha fazla etkin olmuştur. 1996 başından Mart 2005'e kadar Sudan için sunulan belge sayısı 315, İsrail içinse 398'tir. Bu iddialara karşılık olarak örgütün savunucuları, tüm ulusların insan haklarına mutlak saygı duyması gerektiğini ve 'kapalı' ülkeleri gözlemlemede karşılaşılan sorun ve zorlukların, 'açık' ülkelerin daha az incelenmesini gerektirmeyeceğini ileri sürerler.

İdeolojik ön yargı[değiştir | kaynağı değiştir]

Muhafazakâr Amerikalı eleştirmenler örgütün raporlarının ve uygulamalarının siyasi anlamda sol kanadın perspektifini yansıttığını dile getirmişlerdir. Bu iddiayı savunmak için örgütün ABD liderliğinde yapılmış Irak savaşındaki insan hakları ihlallerine ve olumsuz durumlara yaklaşımını örnek gösterirler. Savaş ile ortaya çıkmış bazı insan hakları meseleleri konusundaki endişelerini dile getirirken ABD'nin askerî harekâtına haksız bir eleştiri getirdiğini, oysa Saddam Hüseyin dönemindeki insan hakları ihlalleri konusunda örgütün pek sesini duyurmadığını öne sürerler. Bu konudaki yoğun eleştirilere örgütün destekçilerinin verdiği cevap, Donald Rumsfeld'in Irak lideri ile tokalaşırken, örgütün Saddam rejimindeki insan hakları ihlallerini eleştirdiği, daha sonra Beyaz Saray Saddam yönetiminin yaptığı insan hakları ihlallerine dair raporlar sunmaya başladığında ise sunulan bu raporların tamamen AI raporlarını temel aldığı, oysa ABD'nin 1980'lerde müttefiği olan Irak'a karşı çıkan bu raporları, sunuldukları zaman, dikkate almadığıdır.

2005: Guantánamo Körfezi "zamanımızın gulagı".[değiştir | kaynağı değiştir]

Uluslararası Af Örgütünün International Report 2005'in (2005 Uluslararası Raporu) bir önsözünde^[7] örgütün Genel Sekteri Irene Khan, Guantánamo Körfezi için "zamanımızın gulagı" (the gulag of our times) benzetmesini kullanarak örgütün farklı insan hakkı ihlallerinin karşılaştırılmaması politikasını ihlal etmiştir. Yorum ABD'nin Guantanamo askeri üssündeki askeri hapishanede tutuklulara uygulanan muameleyi, eskiden Josef Stalin önderliğindeki Sovyetler Birliği'nde 'siyasi muhalifler'in 'yeniden eğitilmesi' hedefiyle tutulduğu hapishane sistemine benzetilmiştir. Gerek örgüt, gerekse onun çoğu destekçisi bu yorumu resmen desteklemez.

Yorum ABD'de yoğun bir eleştiriye^[8] maruz kalmış ve 31 Mayıs 2005 tarihli bir basın açıklamasında ABD başkanı Bush raporu "absürt" olarak nitelendirmiştir. Bununla beraber birçok farklı kişi ve kurum yorumu desteklemiştir. Bunların arasında en dikkat çeken emekli bir ABD Dışişleri görevlisi olan Edmund McWilliams'tır.^[9] Moskova ve Bangkok Amerikan Elçiliklerinde görev yaparken Sovyet ve Vietnam hapishanelerinde mahkûmlara yapılan kötü muameleyi izlemiş olan McWilliams, Uluslararası Af Örgütü'nün yaptığı benzetmeyi savunmuş, "o insanlık dışı sistemlerde yapıldığını rapor etmiş olduğum tacizler, Guantanamo'da, Afganistan'daki Bagram Hava Üssünde ve Abu Garip hapishanesindeki uygulamalara paraleldir: suya batırarak yapılan sorgulamalar, Uluslararası Kızılhaç Örgütü tarafından görülmemeleri için 'yok olan' mahpuslar ve bütün bunlarda üst düzey hiçbir yetkilinin sorumlu bulunmaması."

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

1. ^ DR Congo blasts Amnesty International report on repression
2. ^ The U.S.-China Policy Foundation, Week of February 16, 2001, The U.S. and China This Week17 Ocak 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
3. ^ indiapolicy.org
4. ^ thienlybuutoa.org17 Ocak 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
5. ^ Latest Press Releases on Human Rights in Chechnya
6. ^ Asleep at the Wheel: Comparing the Performance of Human Rights NGO's on Sudan and Arab-Israeli Issues21 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
7. ^ Foreword, International Report 2005
8. ^ Örneğin Washington Post' bir makale: [10] 20 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
9. ^ [11]8 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• "The Forgotten Prisoners" Unutulmuş Mahpuslar makalesi (İngilizce)
• Amnesty International - Uluslararası Af Örgütü resmî sitesi22 Şubat 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Uluslararası site)
• Amnesty International, Turkey - Uluslararası Af Örgütü, Türkiye resmî sitesi 12 Ağustos 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkiye şubesi sitesi)