Albert Speer
1933'te Speer
Reich Silahlanma ve Savaş Üretimi Bakanı
Görev süresi 8 Şubat 1942 - 23 Mayıs 1945
Başkan	Adolf Hitler (Führer) Karl Dönitz
Şansölye	Adolf Hitler Lutz Graf Schwerin von Krosigk
Yerine geldiği	Fritz Todt (Silah ve Mühimmat Bakanı olarak)
Yerine gelen	Karl Saur (Mühimmat Bakanı olarak)
Kişisel bilgiler
Doğum	Berthold Konrad Hermann Albert Speer 19 Mart 1905(1905-03-19) Mannheim, Baden, Almanya
Ölüm	1 Eylül 1981 (76 yaşında) Londra, Birleşik Krallık
Partisi	Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi
Evlilik(ler)	Margarete Weber (1928-1981, Dul olarak hayatta kaldı)
Çocuk(lar)	Albert Speer, Jr., Hilde Schramm, Margret Nissen
Bitirdiği okul	Berlin Teknik Üniversitesi Münih Teknik Üniversitesi Karlsruhe Teknoloji Enstitüsü
Ödülleri
İmzası

Berthold Konrad Hermann Albert Speer (19 Mart 1905, Mannheim - 1 Eylül 1981, Londra), Nazi Almanyası'nın II. Dünya Savaşı boyunca Silahlanma Bakanı. Modern görüşlere sahip başarılı bir mimar, Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi'ne ilk katılanlardan, Hitler'in yakın dostu. Bazı tarihçiler onu "Nazi rejiminin en güçlü ve vicdansız liderlerinden" diye tanımladı.^[1] Savaştan sonra, Nazi yönetiminin bizzat içinde yer almış biri olarak kaleme aldığı iki otobiyografik eseri Üçüncü Reich'ın işleyişini açığa çıkaran önemli eserler olarak değerlendirilir.

Gençliği[değiştir | kaynağı değiştir]

Varlıklı bir orta sınıf bir ailede, Mannheim şehrinde doğdu. Albert Friedrich Speer^[2] ve Luise çiftinin üç oğlundan ikincisiydi. 1918 yılında, ailesi yazlık evi olan Heidelberg'de Schloss-Wolfsbrunnenweg'a kalıcı olarak taşındı.^[3] Kayak ve dağcılık gibi sporlar yaptı. Heidelberg okulundaki Almanya'da alışılmadık olan Ragbi futboluna katılımcı oldu. Kendisi bir matematikçi olmak istiyordu ama babası Speer'i eğer bu işi seçtiyse "para olmadan hayatını sürdüremeyeceğini, bir pozisyonu olmayan ve bu yüzden bir geleceği olmayan bir meslek olduğunu" söyledi.^[4] Bunun yerine Speer, babası ve dedesinin izlerini takip ederek mimarlık okudu.^[5]

1923'teki hiper enflasyon krizi sırasında ailesinin geliri sınırlıydı.^[6] Speer, çok beğenilen Karlsruhe Üniversitesi'nde mimarlık çalışmalarına başladı. 1924 yılında kriz bittiğinde "çok daha saygın" olan Münih Teknik Üniversitesi'ne gitti.^[7] 1925 yılında bu kez Berlin Teknik Üniversitesine transfer olarak Heinrich Tessenow'un altında okudu.^[8] 1927 yılında sınavları geçtikten sonra Tessenow'un asistanı oldu.^[9] Münih ve Berlin'de eğitime devam eden Speer, sonuçta Tessenow'un altında çalışmış, Rudolf Wolters ile 50 yıla yayılan yakın bir dostluğa başlamıştı.^[10] 1928'de Berlin-Charlottenburg Teknik Üniversitesi'nde asistan oldu.

1931'de Nazi Partisi'ne (üye no: 474481) ve SA'ya girdi. Adolf Hitler'in temsilcisinin kurmayında bölüm başkanı, aynı zamanda büyük toplantıların teknik ve sanatsal donatımdan sorumlu alt bölüm başkanı oldu.

Paul Troost, 21 Ocak 1934 tarihinde öldüğünde, Speer etkili Nazi Partisi'nin baş mimarı olarak onun yerini aldı. Yine bu tarihte Nürnberg'deki Parti kongresi arazisinin inşası'nda, 1936'da Berlin'in yeniden biçimlendirilmesiyle görevlendirildi. 1937'de profesör oldu. Berlin'in genel yapı işleri müfettişi, 1938-1939 yıllarında yeni şansölyelik binası'nın inşaat şefi oldu.

Parti mimarı ve hükümet görevlisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Nazilere katılma (1931-1934)[değiştir | kaynağı değiştir]

Ocak 1931'de Speer Nazi Partisi üyeliği için başvurdu ve 1 Mart 1931'de 474.481 numaralı üye oldu.^[11][a] Aynı yıl, ekonomik kriz nedeniyle maaşları azalan Speer, Tessenow'un asistanlığını bıraktı ve mimar olarak hayatını kazanmayı umarak Mannheim'a taşındı. Bunu başaramayınca, babası ona mülklerinin yöneticisi olarak yarı zamanlı bir iş verdi. Temmuz 1932'de Speer, seçim öncesinde Parti'ye yardım etmek için Berlin'i ziyaret etti. Oradayken arkadaşı, Nazi Partisi yetkilisi Karl Hanke genç mimarı Joseph Goebbels'e Parti'nin Berlin merkezinin yenilenmesine yardımcı olması için tavsiye etti. Görev tamamlandığında Speer Mannheim'a döndü ve Hitler Machtergreifung Ocak 1933'te göreve başladığında orada kaldı.^[13] 1933 Nürnberg Mitingi organizatörleri Speer'dan miting için tasarımlar sunmasını isteyerek onu ilk kez Hitler ile temasa geçirdi. Ne organizatörler ne de Rudolf Hess planları onaylayıp onaylamama konusunda karar vermeye istekliydi ve Hess, Speer'i onayını almak üzere Hitler'in Münih'teki dairesine gönderdi.^[14] Bu çalışma Speer'e Nazi Partisi'nin "Parti Mitingleri ve Gösterilerinin Sanatsal ve Teknik Sunumundan Sorumlu Komiseri" olarak ilk ulusal görevini kazandırdı.^[15] Hitler iktidara geldikten kısa bir süre sonra başbakanlığı yeniden inşa etmek için planlar yapmaya başladı. 1933 yılının sonunda tüm binanın yenilenmesi için Paul Troost ile anlaştı. Hitler, Goebbels için yaptığı çalışmalardan etkilendiği Speer'i Troost'un şantiyesini yönetmesi için görevlendirdi.^[16] Şansölye olarak Hitler'in binada bir konutu vardı ve her gün buraya gelerek Speer ve bina sorumlusu tarafından tadilatların gidişatı hakkında bilgilendiriliyordu. Bu brifinglerden birinin ardından Hitler, mimarın büyük heyecanıyla Speer'i öğle yemeğine davet etti.^[17] Speer kısa sürede Hitler'in yakın çevresinin bir parçası oldu; sabahları yürüyüşe çıkmak veya sohbet etmek için onu çağırması, mimari konularda danışmanlık yapması ve Hitler'in fikirlerini tartışması bekleniyordu. Çoğu gün akşam yemeğine davet ediliyordu.^[18][19]

Anılarının İngilizce versiyonunda Speer, siyasi bağlılığının sadece "aylık aidatını" ödemekten ibaret olduğunu söyler. Alman okuyucularının bu kadar saf olmayacağını varsaymış ve onlara Nazi Partisi'nin "yeni bir misyon" sunduğunu söylemiştir. William Hamsher ile yaptığı bir röportajda daha açık sözlü davranmış ve partiye "Almanya'yı Komünizmden" kurtarmak için katıldığını söylemiştir.^[20] Savaştan sonra siyasete çok az ilgi duyduğunu ve neredeyse tesadüfen katıldığını iddia etti. Üçüncü Reich'ta iktidarda olan pek çok kişi gibi o da bir ideolog değildi, "içgüdüsel bir Yahudi karşıtından başka bir şey de değildi."^[11] Tarihçi Magnus Brechtken, Speer'i tartışırken, onun Yahudi karşıtı konuşmalar yapmadığını ve anti-Semitizm'inin en iyi, Yahudi karşıtı olan eylemleriyle anlaşılabileceğini söylemiştir.^[21] Brechtken, Speer'in hayatı boyunca temel güdülerinin güç kazanmak, yönetmek ve servet edinmek olduğunu da sözlerine ekledi.^[22]

Nazi mimarı (1934-1937)[değiştir | kaynağı değiştir]

Troost 21 Ocak 1934'te öldüğünde, Speer Parti'nin baş mimarı olarak fiilen onun yerini aldı. Hitler, Speer'i İnşaat Baş Ofisi'nin başına atadı ve bu da onu nominal olarak Hess'in kadrosuna yerleştirdi.^[23] Troost'un ölümünden sonra Speer'in aldığı ilk işlerden biri Nürnberg'deki Zeppelinfeld stadyumuydu. Stadyum Nazi propaganda mitingleri için kullanıldı ve Leni Riefenstahl'ın Triumph of the Will adlı propaganda filminde görülebilir. Bina 340.000 kişiyi alabilecek kapasitedeydi.^[24] Speer, hem ışık efektlerini daha fazla ön plana çıkarmak hem de aşırı kilolu Nazileri gizlemek için mümkün olduğunca çok etkinliğin gece yapılmasında ısrar etti.^[25] Nürnberg birçok resmi Nazi binasının bulunduğu yerdi. Daha birçok bina planlanmıştı. Eğer inşa edilseydi, Alman Stadyumu 400.000 seyirci kapasiteli olacaktı.^[24] Speer, 1936 Yaz Olimpiyatları için inşa edilen Berlin Olimpiyat Stadyumu için Werner March'ın tasarımını değiştirdi. Hitler'i memnun eden taş bir dış cephe ekledi.^[26] Speer, 1937 Paris'teki uluslararası sergi için Alman Pavyonunu tasarladı.^[27]

Berlin Genel İnşaat Müfettişi (1937-1942)[değiştir | kaynağı değiştir]

Hitler 30 Ocak 1937'de Speer'i Reich Başkenti Genel İnşaat Müfettişi olarak atadı. Bu, Reich hükûmetinde Devlet Sekreteri rütbesini beraberinde getirdi ve ona Berlin şehir yönetimi üzerinde olağanüstü yetkiler verdi.^[28] Doğrudan Hitler'e rapor verecekti ve Berlin'in hem belediye başkanından hem de Gauleiter'den bağımsızdı.^[29] Hitler, Speer'e Berlin'i yeniden inşa etme planlarını geliştirmesini emretti. Bu planlar, Speer'in "Prachtstrasse" ya da İhtişam Caddesi olarak adlandırdığı, kuzeyden güneye uzanan üç mil uzunluğundaki büyük bir bulvar üzerinde yoğunlaşıyordu;^[30] ayrıca bu bulvarı "Kuzey-Güney Ekseni" olarak da adlandırıyordu.^[31] Speer, bulvarın kuzey ucunda, 180.000 kişi kapasiteli, 700 fit (210 m) yüksekliğinde, kubbeli dev bir toplantı salonu olan Volkshalle inşa etmeyi planladı. Caddenin güney ucunda, neredeyse 400 fit (120 m) yüksekliğinde ve Arc de Triomphe'yi içine sığdırabilecek büyük bir zafer takı planlandı. Mevcut Berlin demiryolu terminalleri sökülerek iki büyük yeni istasyon inşa edilecekti.^[32] Speer, Wolters'ı "Prachtstrasse" için özel sorumlulukla tasarım ekibinin bir parçası olarak işe aldı.^[33] Dünya Savaşı'nın patlak vermesi bu planların ertelenmesine ve daha sonra da terk edilmesine yol açtı.^[34]

Yeni bir Reich Şansölyeliği inşa etme planları 1934'ten beri devam ediyordu. Arazi 1934 yılı sonunda satın alınmış ve Mart 1936'dan itibaren Voßstraße'de yer açmak için ilk binalar yıkılmıştır.^[35] Speer neredeyse en başından beri işin içindeydi. Uzun Bıçaklar Gecesi'nin ardından Voßstraße ve Wilhelmstraße'nin köşesindeki Borsig Sarayı'nı Sturmabteilung (SA) karargahı olarak yenilemekle görevlendirilmişti.^[36] Yeni başbakanlık binası için ön çalışmaları Mayıs 1936'da tamamladı. Haziran 1936'da 30,000 Reichsmark tutarında kişisel bir onur ücreti aldı ve başbakanlık binasının üç ila dört yıl içinde tamamlanacağını tahmin etti. Detaylı planlar Temmuz 1937'de tamamlandı ve yeni başbakanlık binasının ilk kabuğu 1 Ocak 1938'de tamamlandı. Speer 27 Ocak 1938'de Hitler'den yeni başbakanlık binasının 1 Ocak 1939'a kadar bitirilmesi için tam yetki aldı. Propaganda amacıyla Hitler, 2 Ağustos 1938'de yapılan açılış töreninde Speer'e yeni başbakanlık binasını o yıl tamamlaması emrini verdiğini iddia etti.^[37] İşgücü sıkıntısı nedeniyle inşaat işçileri on ila on iki saatlik vardiyalar halinde çalışmak zorunda kaldı.^[38] Schutzstaffel (SS) 1938'de iki toplama kampı inşa etti ve kampın inşası için mahkûmları taş ocağı olarak kullandı. Speer'in emriyle Oranienburg toplama kampı yakınlarında bir tuğla fabrikası inşa edildi; birisi oradaki kötü koşullar hakkında yorum yaptığında Speer, "Yahudiler Mısır esaretindeyken tuğla yapmaya alıştılar" dedi.^[39] Başbakanlık binası Ocak 1939'un başlarında tamamlandı.^[38] Binanın kendisi Hitler tarafından "büyük Alman siyasi imparatorluğunun taçlandırıcı zaferi" olarak selamlandı.^[38]

Başbakanlık projesi sırasında Kristallnacht pogromu gerçekleşti. Speer, Üçüncü Reich'ın İçinde kitabının ilk taslağında bundan hiç bahsetmedi. Sadece yayıncısının acil tavsiyesi üzerine, arabasından Berlin'deki Merkez Sinagog'un kalıntılarını gördüğüne dair bir not eklemiştir.^[40] "Kristallnacht", Speer'in Berlin'deki Yahudileri evlerinden atmaya yönelik devam eden çabalarını hızlandırdı. Speer'in Bakanlığı 1939'dan itibaren Berlin'de Yahudi olmayan ev sahiplerinin Yahudi kiracılarını tahliye etmek için Nürnberg Yasaları'nı kullandı ve yeniden imar veya bombalama nedeniyle yerinden edilen Yahudi olmayan kiracılara yol açtı.^[41] Sonunda 75.000 Yahudi bu önlemler nedeniyle yerlerinden edildi.^[42] Speer, Holokost trenlerine bindirildiklerini bildiğini reddetti ve yerinden edilenlerin "Tamamen özgür olduklarını ve ailelerinin hala evlerinde olduğunu" iddia etti.^[43] Ayrıca şöyle dedi: " ... şehir otoyolundan bakanlığıma doğru giderken, yakındaki Nikolassee Tren İstasyonu'nun platformunda insan kalabalığını görebiliyordum .... Bunların tahliye edilmekte olan Berlin Yahudileri olması gerektiğini biliyordum. Arabayla geçerken içimi baskıcı bir duygunun kapladığından eminim. Muhtemelen kasvetli olaylara dair bir his vardı içimde."^[43] Matthias Schmidt Speer'in toplama kamplarını bizzat denetlediğini söyledi ve yorumlarını "düpedüz saçmalık" olarak niteledi.^[44] Martin Kitchen, Speer'in sık sık tekrarladığı "korkunç şeyler" hakkında hiçbir şey bilmediği yönündeki sözlerinin içinin boş olduğunu, çünkü Yahudilerin akıbetinden tamamen haberdar olmakla kalmayıp zulümlerine aktif olarak katıldığını belirtmiştir.^[45]

Almanya Avrupa'da II. Dünya Savaşı başladığında, Speer yol inşa etmek veya enkazı temizlemek için hızlı tepki ekipleri kurdu; çok geçmeden bu birimler bomba alanlarını temizlemek için kullanılacaktı.^[46] Speer bu projelerde normal Alman işçilere ek olarak zorla çalıştırılan Yahudi işçileri de kullanmıştır.^[47] Berlin ve Nüremberg planlarının inşaatı savaşın patlak vermesiyle durdu. Malzeme stoklama ve diğer çalışmalar devam etse de, silahlanma endüstrisi için daha fazla kaynağa ihtiyaç duyulduğundan bu çalışmalar yavaşlayarak durdu.^[48] Speer'in ofisleri, ordunun her bir kolu ve SS için köle işgücü kullanarak inşaat işleri üstlendi.^[47] Speer'in inşaat işleri onu Nazi elitinin en zenginleri arasına soktu.^[49]

Silahlanma Bakanı[değiştir | kaynağı değiştir]

Atama ve artan güç[değiştir | kaynağı değiştir]

Speer, 1941 yılında Reichstag seçim bölgesi 2'den (Berlin-Batı) seçilmiştir.^[50] 8 Şubat 1942 tarihinde Reich Silahlanma ve Mühimmat Bakanı Fritz Todt, Hitler'in Rastenburg'daki doğu karargâhı'ndan havalandıktan kısa bir süre sonra bir uçak kazasında öldü. Speer oraya önceki akşam varmış ve Todt'un onunla birlikte Berlin'e uçma teklifini kabul etmişti. Speer kalkıştan birkaç saat önce iptal etti çünkü önceki gece Hitler'le bir toplantıya geç kalmıştı.^[51] Hitler, Todt'un yerine Speer'i atadı. İngiliz tarihçi Martin Kitchen, bu seçimin şaşırtıcı olmadığını söylüyor. Speer Hitler'e sadıktı ve savaş esiri kampları ve ordu için diğer yapıları inşa etme deneyimi onu bu iş için yeterli kılıyordu.^[52] Speer, Todt'un yerine sadece Reich Bakanı olarak değil, Alman Karayolları Genel Müfettişliği, Su ve Enerji Genel Müfettişliği ve Nazi Partisi'nin Teknoloji Ofisi Başkanlığı da dahil olmak üzere diğer tüm güçlü pozisyonlarda geçti.^[50] Hitler aynı zamanda Speer'i devlet kontrolündeki devasa bir inşaat şirketi olan Todt Teşkilatı'nın başına atadı.^[53] Karakteristik olarak Hitler Speer'e net bir yetki vermedi; güç ve kontrol için rejimdeki çağdaşlarıyla mücadele etmek zorunda bırakıldı. Örnek olarak, Hermann Göring'in Dört Yıllık Plan kapsamında tüm silahlanma konularında kendisine yetki verilmesini istedi. Göring bunu kabul etmekte isteksizdi. Ancak Speer Hitler'in desteğini sağladı ve 1 Mart 1942'de Göring, Speer'i Dört Yıllık Plan'da "Silahlanma Görevleri Genel Temsilcisi" olarak adlandıran bir kararname imzaladı.^[54] Speer hırslı, amansız ve acımasız olduğunu kanıtladı.^[55] Speer sadece ordudaki silah üretiminin değil, tüm silahlı kuvvetlerin kontrolünü ele geçirmek için yola çıktı.^[55] Rasyonelleşme ve yeniden yapılanma çağrılarının, onları saf dışı bırakma ve kontrolü ele geçirme arzusunu gizlediği siyasi rakipleri tarafından hemen fark edilmedi.^[56] Nisan 1942'ye gelindiğinde Speer, Göring'i Dört Yıllık Plan kapsamında üç üyeli bir Merkezi Planlama Kurulu oluşturmaya ikna etmiş ve bunu Alman savaş üretimini tek bir kurumda birleştirmek amacıyla hammaddelerin tedariki ve tahsisi ile üretimin programlanması üzerinde üstün yetki elde etmek için kullanmıştır.^[57]

Speer, o dönemde ve savaş sonrası dönemde, Alman savaş üretiminin çarpıcı bir şekilde arttığı bir "silahlanma mucizesi" gerçekleştirdiği için kutlandı. Bu "mucize" 1943 yazında, diğer faktörlerin yanı sıra, Ruhr Muharebesi'nde Müttefikler tarafından Almanya'nın bombalanmasıyla durdu. ^[58] Bu artışa muhtemelen Speer'in kendisinden çok başka faktörler katkıda bulunmuştur. Almanya'nın silah üretimi, selefi Todt döneminde zaten artış göstermeye başlamıştı. Donanma silahları Ekim 1943'e kadar, Luftwaffe silahları da bir sonraki yılın Haziran ayına kadar Speer'in denetimi altında değildi. Ancak her ikisi de Speer'in kontrolü altında olmamasına rağmen üretimde benzer artışlar gösterdi.^[59] Mühimmat patlamasına neden olan bir diğer faktör de çelik endüstrisine daha fazla kömür tahsis etme politikasıydı.^[60] Her tür silahın üretimi Haziran ve Temmuz 1944'te zirveye ulaşmıştı ama artık ciddi bir yakıt sıkıntısı vardı. Ağustos 1944'ten sonra Romanya sahalarından gelen petrol artık mevcut değildi. Petrol üretimi o kadar azaldı ki, herhangi bir saldırı eylemi olasılığı imkansız hale geldi ve silahlar atıl kaldı.^[61]

Silahlanma Bakanı olarak Speer orduya silah tedarik etmekten sorumluydu.^[62] Hitler'in tam onayıyla tank üretimine öncelik vermeye karar verdi ve başarıyı sağlamak için kendisine rakipsiz bir güç verildi.^[63] Hitler tankların tasarımıyla yakından ilgilendi, ancak teknik özellikler konusunda sürekli fikir değiştirdi. Bu durum programı geciktirdi ve Speer durumu düzeltemedi. Sonuç olarak, tank üretimi en yüksek önceliğe sahip olmasına rağmen, silahlanma bütçesinin nispeten az bir kısmı buna harcanmıştır. Bu durum, Doğu Cephesi'nde Sovyet Kızıl Ordu'suna karşı önemli bir dönüm noktası olan Prokhorovka Muharebesi'nde Alman Ordusunun önemli bir başarısızlığa uğramasına yol açtı.^[64]

Todt Teşkilatı'nın başkanı olarak Speer, toplama kamplarının inşası ve tadilatıyla doğrudan ilgilendi ve diğer bazı kampların genişletilmesini kabul etti ve yapılacak çalışmalar için 13,7 milyon Reichsmark tahsis etti. Bu sayede Auschwitz'de fazladan 300 kulübe inşa edilerek toplam insan kapasitesi 132.000'e çıkarıldı. İnşaat çalışmalarına gaz odaları, krematoryum ve morgların inşası için gerekli malzeme de dahildi. SS buna "Profesör Speer'in Özel Programı" adını verdi.^[65]

Speer, altı milyon işçinin silahlı kuvvetlere alınmasıyla savaş ekonomisinde işgücü açığı olduğunu ve fabrikaları için yeterli işçi olmadığını fark etti. Bunun üzerine Hitler, yeni işçiler bulması için Fritz Sauckel'i "insan gücü diktatörü" olarak atadı.^[66] Speer ve Sauckel, Speer'in işgücü taleplerini karşılamak için yakın işbirliği içindeydiler.^[67] Hitler, Sauckel'e işçi bulma konusunda serbestlik tanımış, bu da silah işçisi ihtiyacını karşılamak için 1.000.000 "gönüllü" işçi talep eden Speer'i memnun etmişti. Sauckel Fransa, Hollanda ve Belçika'daki bütün köyleri zorla toplatarak Speer'in fabrikalarına gönderdi.^[68] Sauckel genellikle en acımasız yöntemleri kullanarak yeni işçiler elde etti.^[69] Sovyetler Birliği'nin partizan eylemlerine maruz kalan işgal altındaki bölgelerinde, sivil erkekler ve kadınlar topluca toplandı ve Almanya'da zorla çalışmaya gönderildi.^[70] Nisan 1943'e kadar Sauckel, silah fabrikalarında kullanılmak üzere Speer'e 1.568.801 "gönüllü" işçi, zorunlu işçi, savaş esiri ve toplama kampı mahkumu tedarik etmişti. Speer, Nürnberg Duruşmalarında esas olarak bu insanlara kötü muameleden dolayı mahkum edildi.^[71]

Müttefiklerin bombalamalarına yanıt olarak Adolf Hitler bir Jägerstab kurulmasına izin verdi. Amacı, savaş uçağı üretiminin korunmasını ve büyümesini sağlamaktı. Görev gücü, Reich Havacılık Bakanlığı'ndan Erhard Milch'in desteğiyle Speer'in emriyle 1 Mart 1944'te kuruldu.^[72] Alman savaş uçaklarının üretimi 1943 ve 1944 yılları arasında iki kattan fazla artmıştır.^[73] Bununla birlikte, büyüme büyük ölçüde eskimekte olan ve Müttefik uçakları için kolay bir av olan modellerden oluşuyordu.^[74] 1 Ağustos 1944'te Speer, Avcı Personelini yeni kurulan Rüstungsstab ile birleştirdi.^[75]

Savaş Kurmayları komitesi, savaş ekonomisinde "köle emeği" sömürüsünün artmasında etkili olmuştur.^[76] SS, Mittelbau-Dora dahil olmak üzere çeşitli toplama kamplarından 20 ayrı proje için 64.000 mahkum sağladı. Mahkûmlar diğerlerinin yanı sıra Junkers, Messerschmitt, Henschel ve BMW için çalışmıştır.^[77] Üretimi artırmak için Speer işgücüne bir ceza sistemi getirdi. Hastalık numarası yapanlar, işten kaytaranlar, üretimi sabote edenler ya da kaçmaya çalışanlar yemekten mahrum bırakılıyor ya da toplama kamplarına gönderiliyordu. Bu durum 1944 yılında endemik bir hal aldı; yarım milyondan fazla işçi tutuklandı.^[78] Bu sırada 140.000 kişi Speer'in yeraltı fabrikalarında çalışıyordu. Bu fabrikalar ölüm tuzaklarıydı; disiplin acımasızdı ve düzenli infazlar yapılıyordu. Örneğin Dora yeraltı fabrikasında o kadar çok ceset vardı ki krematoryum dolup taşmıştı. Speer'in kendi personeli oradaki koşulları "cehennem" olarak tanımlıyordu.^[79]

Speer'in komutası altındaki en büyük teknolojik ilerleme roket programıyla geldi. Bu program 1932'de başlamış ancak herhangi bir silah tedarik etmemişti. Speer programı heyecanla destekledi ve Mart 1942'de dünyanın ilk balistik füzesi olan V-2 roketi'nin öncülü olan A4 roketleri için sipariş verdi. Roketler V-1 uçan bomba ile birlikte Peenemünde'deki bir tesiste araştırıldı. V-2'nin ilk hedefi 8 Eylül 1944'te Paris oldu. Program ilerlemiş olsa da savaş ekonomisi için bir engel olduğunu kanıtladı. Büyük sermaye yatırımı askeri etkinlik olarak geri ödenmedi.^[80] Roketler Mittelwerk'teki bir yeraltı fabrikasında üretilmiştir. A4 roketlerinin yapımı için Mittelbau-Dora toplama kampından işçi getirildi. Kampta kalan 60.000 kişiden 20.000'i korkunç koşullar nedeniyle öldü.^[79]

14 Nisan 1944'te Speer, Todt Örgütü'nün kontrolünü yardımcısı Franz Xaver Dorsch'a kaptırdı.^[81] Hitler'e karşı 20 Temmuz 1944'te düzenlenen suikast girişimine karşı çıktı. Komploya karışmadı ve Hitler kurtulduktan sonra rejimin Berlin'de kontrolü yeniden ele geçirme çabalarında küçük bir rol oynadı.^[82] Komplodan sonra Speer'in rakipleri en yakın müttefiklerinden bazılarına saldırdı ve yönetim sistemi parti içindeki radikallerin gözünden düştü. Otoritesini daha da kaybetti.^[83]

Nazi Almanyası'nın yenilgisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Toprak kayıpları ve Müttefiklerin stratejik bombardıman kampanyasının dramatik bir şekilde genişlemesi, 1944'ün sonlarından itibaren Alman ekonomisinin çökmesine neden oldu. Ulaşım ağına yönelik hava saldırıları, ana üretim merkezlerini temel kömür kaynaklarından kopardığı için özellikle etkiliydi.^[84] Ocak 1945'te Speer Goebbels'e silah üretiminin en az bir yıl sürdürülebileceğini söyledi.^[85] Ancak, Sovyet güçlerinin aynı ay içinde önemli Silezya sanayi bölgesini ele geçirmesinin ardından savaşın kaybedildiği sonucuna vardı.^[86] Bununla birlikte Speer, Almanya'nın Müttefiklerin ısrar ettiği "koşulsuz teslimiyet" yerine daha iyi koşullar elde etmek amacıyla savaşı mümkün olduğunca uzun süre devam ettirmesi gerektiğine inanıyordu.^[87] Ocak ve Şubat aylarında Speer, bakanlığının "belirleyici silahlar" ve silah üretiminde büyük bir artış sağlayacağını ve bunun "savaş alanında dramatik bir değişiklik yaratacağını" iddia etti.^[88] Speer Şubat ayında demiryollarının kontrolünü ele geçirdi ve Heinrich Himmler'den demiryollarının onarımında çalıştırılmak üzere toplama kampı mahkumları tedarik etmesini istedi.^[89]

Mart ayı ortalarında Speer, Almanya ekonomisinin önümüzdeki sekiz hafta içinde çökeceğini kabul etmişti. Savaştan sonra kullanılabilmeleri için ele geçirilme riski olan bölgelerdeki sanayi tesislerinin imha edilmesi yönündeki direktifleri engellemeye çalışsa da, savaşın devam etmesini destekliyordu. Speer 15 Mart'ta Hitler'e Almanya'nın içinde bulunduğu vahim ekonomik durumu anlatan ve altyapı yıkımlarının durdurulması için onay isteyen bir memorandum sundu. Üç gün sonra da Hitler'e, savaşı uzatmak amacıyla Almanya'nın kalan askeri kaynaklarının Ren ve Vistula nehirleri boyunca yoğunlaştırılmasını önerdi. Alman silahlı kuvvetleri Müttefiklerin ateş gücüne yetişemediği ve tam bir yenilgiyle karşı karşıya olduğu için bu öneri askeri gerçekleri göz ardı ediyordu.^[90][91] Hitler, Speer'in yıkımların durdurulması önerisini reddetti. Bunun yerine 19 Mart'ta ordu geri çekilirken tüm altyapının yıkılmasını öngören "Neron Kararnamesi"ni yayınladı. Speer bu emir karşısında dehşete düştü ve birçok önemli askeri ve siyasi lideri emri görmezden gelmeye ikna etti.^[92] Hitler, 28/29 Mart'ta Speer ile yaptığı görüşmede kararnameyi iptal etti ve yıkımlar konusunda ona yetki verdi.^[93] Ordu köprüleri havaya uçurmaya devam etse de Speer bunlara son verdi.^[94][b]

Nisan ayına gelindiğinde silah endüstrisinden geriye çok az şey kalmıştı ve Speer'in çok az resmî görevi vardı.^[95] Speer 22 Nisan'da Führerbunkeri son kez ziyaret etti. Hitler'le görüştü ve Hamburg'a dönmek üzere Berlin'den ayrılmadan önce hasar görmüş Başbakanlık binasını gezdi.^[96] 29 Nisan'da, intihar etmeden bir gün önce Hitler, Speer'i halef hükûmetten çıkaran bir vasiyet yazdırdı. Speer'in yerine astı Karl-Otto Saur geçecekti.^[97] Speer, Hitler'in kendisini halefi olarak seçmemesinden dolayı hayal kırıklığına uğramıştı.^[98] Hitler'in ölümünden sonra Speer, Hitler'in halefi Karl Dönitz tarafından yönetilen sözde Flensburg Hükümeti'ne hizmetlerini sundu. Kısa ömürlü bu rejimde Sanayi ve Üretim Bakanı olarak görev aldı.^[99] Speer, 10 Mayıs'tan itibaren hava savaşının etkileri ve çok çeşitli konularda Müttefiklere bilgi verdi. 23 Mayıs'ta, Alman kuvvetlerinin teslim olmasından iki hafta sonra, İngiliz birlikleri Flensburg Hükûmeti üyelerini tutukladı ve Nazi Almanyası resmi olarak sona erdi.^[100]

Yargılanması ve sonraki yaşamı[değiştir | kaynağı değiştir]

Albert Speer savaş sonunda Flensburg'da, Glücksburg Şatosu'nda yakalanarak tutuklandı. Speer birkaç Nazi yetkilisi ile beraber gözaltı merkezlerine götürüldü ve sorguya çekildi. Eylül 1945'te kendisine savaş suçlarından yargılanacağı söylendi ve birkaç gün sonra Nürnberg'e götürüldü ve orada hapsedildi.^[101] Nürnberg Uluslararası Askerî Ceza Mahkemesi'nde yargılandı. Speer, savaş suçları ve insanlığa karşı suçlardan suçlu bulundu.^[102] 1 Ekim 1946'da 20 yıl hapis cezasına çarptırıldı. Nürnberg Uluslararası Askerî Ceza Mahkemesi'nde kendisini aklamaya çalıştı. Kendisine yöneltilen suçlamaları reddetti. Eski meslektaşlarını suçladı ve hatta Hitler, Bormann ve Goebbels'i zehirli gazla öldürmeyi planladığını iddia etti.^[103] Sekiz hakimden üçü (ikisi Sovyet ve biri Amerikalı) ilk önce Speer'e ölüm cezasını savundularsa da, diğer yargıçlar buna onay vermediler yargıçların karar verilmesi için iki gün tartışmasından sonra 20 yıl hapis cezası verilmesinde uzlaştılar.

Sanıklardan on ikisi ölüme mahkûm (gıyaben, Martin Bormann'da dahil) edildi ve üçü beraat etti, sadece yedi sanık hapis cezasına çarptırıldı.

18 Temmuz 1947 tarihinde, Speer ve diğer altı mahkûm, Nazi rejiminin bütün eski yüksek yetkilileri, ağır koruma altında Nürnberg'den Berlin'e uçakla götürüldü.^[104] Mahkûmlar, Batı Berlin'de İngiliz Sektöründe yer alan Spandau hapishanesi'ne götürülüp yerleştirildiler.^[105] Mahkûmların anılarını yazması yasaklandı ve posta servisi oldukça sınırlandırıldı ve sansür edildi. Speer oldukça fazla kitap okumaya zaman harcamıştır. Spandau Cezaevi'nin bir kütüphanesi vardı.

1952'de mahkûmların Berlin, Wilmersdorf'daki merkez kütüphanesinden kitap sipariş etmesi mümkün hale getirildi.^[106] Speer obur okuyucu idi ve Spandau'da tek başına ilk üç yılda 500'ün üzerinde kitabı okuyup tamamladı.^[107] Speer, klasik romanlar, gezi, eski Mısır kitapları ve Lucas Cranach, Édouard Manet ve Cengiz Han gibi kişilerin de biyografilerini okudu.^[106]

Speer'in destekçileri onun serbest bırakılması için sürekli çağrılar yaptılar. Speer'in cezasının bitmesi için destek olanlar arasında Charles de Gaulle, Amerikalı diplomat George Ball^[108], eski ABD Yüksek Komiseri John J. McCloy^[109] ve eski Nürnberg savcısı Hartley Shawcross'da bulunmaktaydı.^[109] Willy Brandt, Speer'in en güçlü savunucusu oldu.^[110] Sovyetler inatla serbest bırakılması önerisine karşı çıktılar.^[109] Speer, tam cezasının bitme süresi olan 1 Ekim 1966'da gecenin bir yarısında serbest bırakıldı.^[111]

Albert Speer, 20 yılı aşkın hapis hayatından sonra özgürlüğünün ilk saatlerini geçirdiği Berlin'de otelin lobisinde, dışarıdaki cadde de kalabalık bir şekilde Muhabirler ve fotoğrafçılar kendisini bekledi.^[112] Speer'in serbest bırakılması dünya çapında bir medya olayı oldu.

Albert Speer Ekim 1973'te, Ludovic Kennedy tarafından sunulan BBC kanalının Hafta ortası programı üzerinde görüşme yapmak amacıyla sahte isimle Londra'ya uçarak İngiltere'ye ilk ziyaretini gerçekleştirdi.^[113] İngiliz göçmenlik yetkilileri kendisinin gerçek kimliğini keşfedince Heathrow Havalimanı'nda yaklaşık 8 saat süreyle gözaltına alındı. Dönemin İngiltere İçişleri Bakanı Robert Carr, Speer'in ülkeye girişine 48 saatliğine izin verdi.^[114] Albert Speer sekiz yıl sonra, yeniden BBC Newsnight programına katılmak için Londra'da iken bir felç geçirdi ve 1 Eylül 1981 tarihinde öldü.^[115] Speer, Alman asıllı İngiliz bir kadınla bir ilişki kurmuştu ve ölünceye kadar onunla birlikteydi.^[116]

Mimari miras[değiştir | kaynağı değiştir]

Speer'in kişisel mimari çalışmalarından geriye planlar ve fotoğraflar dışında çok az şey kalmıştır; Berlin'de, Zafer Sütunu veya Siegessäule^[117] ve 1941 yılı civarında inşa edilen ağır yük taşıyıcı bir gövde olan Schwerbelastungskörper. Bunların dışında, Speer tarafından Nazi döneminde tasarlanan hiçbir bina günümüze ulaşmamıştır. 14 metre (46 ft) yüksekliğindeki beton silindir, Hitler'in şehir için planladığı savaş sonrası yenileme projesi olan Welthauptstadt Germania' kapsamında önerilen devasa bir yapılar için fizibilite çalışmalarının bir parçası olarak zemin çökmesini ölçmek için kullanılmıştır. Silindir şu anda koruma altındaki bir simge yapıdır ve halka açıktır.^[118] Nürnberg'deki Zeppelinfeld stadyumunun tribün kısmen yıkılmış olsa da görülebilir.^[119]

Savaş sırasında Speer tasarımı Reich Şansölyeliği hava saldırıları ve Berlin Savaşı sırasında büyük ölçüde tahrip edildi. Dış duvarlar ayakta kalmış, ancak sonunda Sovyetler tarafından sökülmüştür. Asılsız söylentiler, kalıntıların Humboldt Üniversitesi, Mohrenstraße metro istasyonu ve Berlin'deki Sovyet savaş anıtları gibi diğer bina projeleri için kullanıldığını iddia etmiştir.^[120]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

• Albert Speer İngilizce Wikipedia maddesi
• Hitler Kitabı Sh:437, Yazar:Enrik Eberle / Matthias Uhl (ed.)

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Neron Kararnamesi
• Todt Teşkilâtı
• Welthauptstadt Germania
• Rudolf Wolters

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Speer hakkında web sitesi (İngilizce)

Wikimedia Commons'ta Albert Speer ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• "BBC Four – Audio Interviews". 29 Aralık 1979. 20 Şubat 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2012. 
• Audio interviews with Andrew Birkin, 1971
• Albert Speer's Berlin: Interactive maps and 3D reconstructions of Speer's buildings in Berlin
• Review of Albert Speer: His Battle with Truth in Foreign Affairs 29 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• "Speer und Er" (Almanca). 23 Mart 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2012. 
• Affidavit of Albert Speer 9 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.: affidavit, sworn and signed at Munich on June 15, 1977, translated from the German original.