Bali
Arma
Ülke	Endonezya
Merkez	Denpasar
Yüzölçümü
• Toplam	5.780 km²
Nüfus  (2010)
• Toplam	3,891,428
• Yoğunluk	760/km²

Bali, Küçük Sunda Adalarının en batısında yer alan, Endonezya'ya bağlı bir adadır. Batıda Cava, doğuda ise Lombok adasının arasında kalır. Başkenti Denpasar'dır.

2020 yılı sayımlarına göre 4.317.404 nüfusa sahip olan adanın %86,9'u Hindu, geri kalan kesimin çoğunluğu ise Müslüman'dır. Bali ayrıca Endonezya'nın en turistik adasıdır. dans, heykelcilik ve resim gibi sanat dalları gelişmiştir.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Bali, milattan önce 2000 yıllarında Tayvan'dan göç eden Avustronezyalılar tarafından yerleşim birimi olarak kullanıldı. Bu nedenle Bali halkı kültür ve dil bağlamında Filipinler ve Okyanusya ile benzerlikler gösterir.

Bali kültürü, milattan sonra 1. yüzyıldan itibaren Hint ve Çin kültürlerinden önemli bir biçimde etkilendi. Özellikle Hinduizmin bölgedeki kültüre güçlü etkileri oldu. "Bali dwipa" (Bali Adası) ismi ilk kez milattan sonra 914 yılında Sri Kesari Warmadewa tarafından yazılan kitabelerde "Walidwipa" olarak geçer. Subak adı verilen ve pirinç yetiştiricliğinde kullanılan kompleks sulama sistemi de bu dönemde geliştirildi. Bugün hala bazı dinî ve kültürel geleneklerde o dönemin izlerine rastlanır. Doğu Cava'da hükümranlık süren Hindu Majapahit İmparatorluğu (1293–1520), 1343 yılında Bali'de bir sömürge kurdu. 15. yüzyılda imparatorluğun düşüşe geçmeye başlamasıyla Cava adasından Bali'ye göç başladı. Bu göçün çoğunluğunu entelektüeller, sanatçılar, din adamları ve müzisyenler oluşturuyordu.

Avrupalıların Bali adasına ilk gelişleri 1597 yılında Hollandalı kâşif Cornelis de Houtman tarafından gerçekleştirilir. Bundan önce 1585 yılında bir Portekiz gemisi de Bali adasında karaya oturmuştur. Hollanda sömürgesi 19. yüzyılda bütün Endonezya takımadalarını kontrolü altında tutuyordu. Hollanda'nın Bali üzerindeki ekonomik ve siyasi kontrolü ise 1840'larda adadaki farklı krallıkları birbirlerine düşürmek yoluyla güçlerini azaltma şeklinde başladı. 1890'ların sonlarında adadaki krallıklar Hollanda sömürgesinin kışkırtması ve oyunlarıyla birbirleriyle savaşmaya başladılar.

1906 yılında Hollanda, Bali'nin Sanur bölgesinde büyük deniz ve kara kuvvetleriyle ani bir saldırıya geçti. Bali halkı teslim olmaktansa bu büyük orduya karşı birlik olup savaştılar. Hollanda'nın teslim ol çağrılarını dinlemeyen binlerce Balili işgalcilere karşı ölüme yürüdü. 1908 yılında Klungkung'da benzer bir çatışma ve katliam vuku buldu. Hollanda'ya karşı koyamayan yerel halk sonunda teslim oldu ve Hollanda ada genelinde bir yönetim kurdu. Hollandalıların Bali'ye gelişleri diğer Endonezya adalarına kıyasla daha geç ve daha zor oldu.

1930'larda antropolog Margaret Mead ve Gregory Bateson, sanatçı Miguel Covarrubias ve Walter Spies ile müzikolog Colin McPhee ürettikleri eserlerle Bali'yi Batı turizmiyle tanıştırdılar.

Bali, II. Dünya Savaşı süresince Japon İmparatorluğu tarafından işgal edildi. Balili generallerden Gusti Ngurah Rai işgale karşı bağımsızlık ordusunu kurdu. Japonların 1945'te Pasifik'te savaşı kaybedip Endonezya'dan geri çekilmelerinin hemen ardından Hollanda, Endonezya'ya ve Bali adasına tekrar geri döndü. Bu geri dönüşe Bali halkı Japonlardan kalan silahlarla karşı koydular. 20 Kasım 1946'da Bali'nin merkezî bölgelerinden Tabanan'da Marga Savaşı gerçekleşti. 29 yaşındaki genç kumandan Gusti Ngurah Rai intihar komandolarını Hollandalıların üzerine gönderdi. Bu savaşta neredeyse bütün Bali ordusu yok edildi.

1963 yılında Agung Yanardağı'nın patlamasıyla binlerce kişi öldü. Bundan dolayı adada büyük bir ekonomik kriz yaşandı ve pek çok Balili başka yerlere göç etmek zorunda kaldı. 1950'lerin sonuna doğru Bali'de kast sisteminin destekçileri ile buna karşı olanlar arasında problemler yaşandı. Politik bir oyun olarak bu problemler; Endonezya Komünist Partisi (PKI) ve Endonezya Milliyetçi Partisi'nin destekçileri tarafından provoke edildi. Tansiyon Endonezya Komünist Partisi'nin toprak reformu programı ile daha da arttı. Cakarta'da hükûmete karşı gerçekleştirilen askerî darbe General Suharto tarafından bertaraf edildi. Darbeden Endonezya Komünist Partisi'ni sorumlu tutan Suharto ve yandaşları ülke genelinde Komünist Parti üyelerine karşı şiddet eylemlerine başladılar. Bunun neticesinde tüm Endonezya genelinde yaklaşık 500.000 kişi öldürüldü. Bali'de yaklaşık 80.000 kişi öldürüldü ki bu rakam ada nüfusunun %5'ine tekabül etmekteydi. Endonezya Milliyetçi Partisi'nin yüksek kastlı toprak sahibi liderleri Endonezya Komünist Partisi üyelerinin öldürülmesinde büyük rol oynadılar.

1965/66 yıllarındaki büyük çalkantıların ardından Suharto, Endonezya'nın 1945'te bağımsızlığını ilan eden ve ilk devlet başkanı olan Sukarno'yu devirip yerine geçti. "Yeni Düzen" adını verdiği hükûmeti, Endonezya'nın batı ülkeleriyle olan ilişkilerini yeniden düzenlemeye başladı. Savaştan önce cennet olarak tasvir edilen Bali, tekrar modern bir hal almaya başladı. Turizmin büyük ölçüde artmasıyla yaşam standartları da arttı. 2002 yılında İslamî bir grup tarafından Bali'nin turistik kesimlerinden Kuta'da patlatılan bomba ile çoğunluğu yabancı olmak üzere 202 kişi öldürüldü. Bu ve daha sonra 2005 yılında gerçekleştirilen başka bir saldırı turizmi ve buna bağlı olarak ada ekonomisini büyük ölçüde etkiledi.

Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]

Bali adası, Doğu Cava'ya 3,2 km uzaklıkta ve ekvatorun yaklaşık 8 derece güneyindedir. Bali ve Cava adaları Bali geçidiyle ayrılırlar. 5.632 km² yüz ölçüme sahip ada; doğudan batıya yaklaşık 153 km, kuzeyden güneye ise yaklaşık 112 km uzunluktadır.

1960'te patlayan ve hâlen aktif bir yanardağ olan Agung dağı 3.142 m ile adanın en yüksek noktasıdır. Merkezden doğu kesimlere doğru dağlar yükselir. Adanın en doğusunda da Agung dağı vardır. Batur dağı da (1.717 m) hâlen aktif bir yanardağ olup 30.000 yıl önce patlaması dünya tarihinin en büyük volkanik olaylarından biri olarak kabul edilir. Adanın en uzun nehri yaklaşık 75 km uzunluktaki Ayung nehridir.

Ada mercan kayalıklarla çevrilidir. Güneydeki sahiller beyaz, kuzey ve batı kıyıları ise siyah kumlarla çevrilidir.

Güney kıyılara yakın olan Denpasar adanın en geniş yerleşim bölgesi ve başkentidir. 2002 istatistiklerine göre nüfusu 491,500 civarındadır. Bali'nin ikinci en büyük şehri olan Singaraja, kuzey kıyılarında kurulu ve yaklaşık 100.000 nüfuslu eski sömürge başkentidir. Diğer önemli şehirleri, tatil köyü Kuta ve adanın kültür merkezi olarak bilinen Ubud'dur.

Adanın güneydoğusunda üç tane küçük ada vardır: Nusa Penida, Nusa Lembongan ve Nusa Ceningan. Bu adalar Bali Boğazı ile birbirlerinden ayrılırlar.

Doğuda Lombok geçidi Bali ile Lombok adasını birbirinden ayırır. Bu geçit İndomalayan faunası ile Avustralasya faunasını ayrım noktasıdır. Bu nokta "Wallace Çizgisi" olarak da bilinir.

Ekoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Bali Wallace Çizgisi'nin batısında kalır. Bundan dolayı Asya faunasına sahiptir. Avustralyasya faunasının etkileri de yer yer görülür. Bali faunasının Lombok'tan ziyade Cava adasıyla pek çok ortak yanı vardır.^[1][2] Avustralyasya faunasına ait sarı ibikli papağan burada da bulunur. Soyu tükenmekte olan Bali sığırcığı (Leucopsar rothschildi) da dahil olmak üzere 200'den fazla kuş çeşidi vardır.

Bali 20. yüzyıla kadar yaban sığırı, leopar ve Bali kaplanı (Panthera tigris balica) gibi pek çok büyük memeliye ev sahipliği yapmıştır. Bali kaplanının soyu tükenmiştir. Bugün bölgedeki en büyük memeliler rusa geyiği (Rusa timorensis) ve Cava yaban domuzu (Sus verrucosus) türleridir. Adada bol miktarda sincaba rastlanır. Aynı zamanda Kopi Luwak üretiminde kullanılan misk kedilerine de adada bol miktarda mevcuttur. Adada yarasalar da yeterli miktarda bulunur. Özellikle Yarasa Tapınağı adı verilen Goa Lawah mağarasında yarasalar çok sayıda bulunur. Bu mağarada yerel halk yarasalara tapınır. Burası ayrıca turistlerin sık ziyaret ettikleri yerlerden biridir. Ayrıca adada değişik maymun çeşitleri vardır. "Kera" diye bilinen yengeç yiyen maymunlar özellikle tapınak civarlarında yaşarlar. Ubud'daki maymun ormanlarında bolca bulunur. Adada kobra ve piton yılanları da bulunur.

İdari Bölgeler[değiştir | kaynağı değiştir]

Bali adası 8 naiplik ve 1 şehirden oluşur. Bu naipliklerin başkentleri şöyledir:

Ekonomi[değiştir | kaynağı değiştir]

3 asır önce Bali ekonomisi genel itibarıyla tarım üzerineydi. Şimdi ise turizm en büyük endüstri ve bunun bir sonucu olarak Bali bugün Endonezya'nın refah seviyesi en yüksek bölgelerinden biridir. Bali ekonomisinin %80'i turizm üzerine kuruludur. 2002 ve 2005 yıllarında yaşanan bombalama olaylarının ardından turizm sekteye uğrasa da şimdilerde tekrar iyileşmektedir.

Dipnotlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta Bali ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.