Savaş

Savaş veya harp; ülkeler, hükûmetler, bloklar ya da bir ülke içerisindeki toplumlar, isyancılar veya milisler gibi büyük gruplar arasında gerçekleşen silahlı çatışmaya denir.

Savaşlar genellikle dini, millî, siyasi ve ekonomik amaçlara ulaşmak için gerçekleştirilir. Kullanılan silahlara, amaçlara, taraflara ve gerçekleştiği yerlere göre farklı şekillerde adlandırılır: nükleer savaş, soğuk savaş, iç savaş, dini savaş (cihad, haçlı seferi), dünya savaşı, gerilla savaşı ve biyolojik savaş gibi.

Savaşın tanımlanması[değiştir | kaynağı değiştir]

Günümüzde savaşlar Birleşmiş Milletler tarafından bazı temellere ve kurallara dayandırılmıştır. Geçmişte yapılan savaşların aksine günümüzdeki savaşlarda özellikle sivillerin öldürülmesini engellemek, ülke ya da kitleleri yok etmektense onları güçsüz bırakmak güdülmektedir. Ancak buna rağmen günümüzde de trajediler yaşanmaya devam etmektedir. Örneğin, 1990'lı yıllarda Kuzey Afrika'da çıkan iç savaşlarda ve kabile savaşlarında 1 milyonun üzerinde insan ölmüştür. 2003 yılında başlayan Irak Savaşı'nda çok sayıda asker ve sivil ölmüştür.

Uluslararası hukukta silahlı direniş hareketleri başlatmış olduğu savaşın kabul edilebilirliği ve yasallığı üzerine, en az 1899'dan günümüze kadar, savaş hukukunun bir dizi uluslararası antlaşma düzeyde belirlenmesi yoluyla ilk büyük girişim gerçekleştiğinden bu yana savaşın direniş hareketi olarak kapsanması konusunda anlaşmazlık yaşanmaktadır. Yakın tarihte, 12 Ağustos 1949 tarihli Cenevre Sözleşmeleri'ne 1977 yılında eklenen I. Protokol olarak anılan "Uluslararası Silahlı Çatışmaların Kurbanlarının Korunması ile İlgili Protokol"; 1. ve 4. maddede silahlı çatışmalara atıfta bulunarak "... insanların sömürgecilik hakimiyeti, yabancı işgal kuvveti ve ırkçı rejimlere karşı" savaşın yapılabileceğini öngörür.^[2] Ancak tüm bu ayrımlar politik birer yargıdır, iktidarların uygulamalarından öte uluslararası hukuk da bu konuda net bir ayrım yapmamakta ve en ciddi insan hakları ihlallerine karşı bile örgütlü bir direniş hakkı tanımlamamaktadır. Zira bu durum soykırım ve devlet terörü gibi suçlara karşı savaş hakkını engellemekte, insanlığa karşı suçlar ve büyük çapta savaş suçlarına karşı mücadeleyi zayıflatmaktadır.^[3]^[4]

Türleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Savaşlar farklı açılardan ayrı biçimlerde türlerine ayrılmıştır.

Savaş ilanı[değiştir | kaynağı değiştir]

Savaş ilanı, bir devlet ya da milletin diğerine karşı savaşı öngören irade beyanını gösteren resmî bir eylemdir. Bu ilan, iki veya daha fazla devlet arasında savaş hali yaratmak için ulusal bir hükûmetin yetkili organı veya yetkili kişisi tarafından irade beyanını sunan bir konuşma eylemi veya bir belgenin imzalanması sonucu tamamlanabilir.

Savaşan taraf statüsü[değiştir | kaynağı değiştir]

Savaşan taraf, uluslararası hukukta, iki veya daha fazla (genellikle) egemen devletin, bir savaşa girme durumunu göstermek için kullanılan bir terimdir. Savaşlar, 51. maddesi uyarınca (Birleşik Krallık'ın Falkland Savaşı'nın başlangıcından (1982) önce yaptığı gibi^[6]) Birleşmiş Milletler Antlaşması'nın^[7] veya Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi kararının himayesinde (Körfez Savaşı için yasal yetki veren 678 sayılı Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi Çözümü gibi) kendiliğinden savunma hakkını ihlal eden bir çatışmaya karşı bir veya birden çok tarafla çatışarak gerçekleşir.

İç silahlı çatışma durumunda, bu çatışmanın tarafı olan devlet dışı aktörlerin hukuki açıdan değerlendirilmesi, o silahlı çatışmaya uygulanacak uluslararası hukuk kurallarını da belirlemektedir. Zira tarafların ve aynı zamanda çatışmanın niteliğine göre iç silahlı çatışmanın gerçekleşmesi olasılığı olduğu gibi, iç silahlı çatışmanın uluslararası nitelik kazanması olasılığı da bulunmaktadır. Başkaldırı, iç silahlı çatışmaların başlangıç aşaması olarak değerlendirilir. Başkaldıran gruplara asi ya da savaşan taraf statüleri tanınabilir. Savaşan statüsünün tanınması, iç silahlı çatışmaların uluslararasılaşması sonucunu doğuran aşama olarak değerlendirilebilir. Başkaldırı, tek başına uluslararası silahlı çatışmalara uygulanan insancıl hukuk kurallarının uygulanması için yeterli bir durum değildir. Hatta yalnız iç silahlı çatışmalara ilişkin düzenlemelerin uygulanması bile, bu grupların gerçekleştirdikleri eylemin belirli bir eşiği geçmesine bağlıdır.^[8]^[9]

Kendilerini, bir iç silahlı çatışmanın taraflarına nazaran daha özel konumda gören ulusal bağımsızlık hareketleri, uluslararası hukuk bakımından da farklı değerlendirilirler. Bu tür gruplarla savaşan taraf ve asiler arasındaki fark, belirli bir bölgede ülkesel kontrol sağlamasalar ya da statüleri tanınmasa da, uluslararası taleplerde bulunma ve yükümlülükler üstlenme açısından ortaya çıkar.^[10] Yani Cenevre Sözleşmelerinin ilgili Ek I. Protokol 1. maddesinin uygulanabilmesi için ulusal bağımsızlık hareketlerinin resmen tanınması gerekir.^[11] Bununla beraber tanıma olmaksızın bu tür hareketlerin, olağan bir iç silahlı çatışma olarak adlandırılması durumunda nasıl bir hukuki sonuç getireceği açık değildir. Dolayısıyla uluslararası düzeyde tanıma işlemleri, her ne kadar resmî bir ön koşul olmasa bile, uygulamada fiilen bir gereklilik olarak kabul edilir.^[8]

Savaş suçu[değiştir | kaynağı değiştir]

Savaş suçu, askerî veya sivil, kişi veya kişilerin, savaş kanunları ihlâli için uluslararası ceza hukuku çerçevesinde cezalandırılabileceği suçtur. Bunlar özellikle, sivil halkın öldürülmesi, kötü muameleye tabi tutulması veya zorla çalıştırılması, savaş esirlerinin öldürülmesi ya da kötü muameleye tabi tutulması, rehinelerin öldürülmesi, kamu ve özel kişilerin mallarının yağmalanması, gereksiz yere şehirlerin yakılıp yıkılması gibi eylemleri kapsamaktadır.^[15]

Devletler arası çatışmalarda savaş kanunlarının her ihlâli bir savaş suçu sayılmaktadır, ama devlet içi çatışmalarda yer alan ihlâller savaş suçu sayılmayabilir.

Savaş ekonomisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Devletler ekonomik pozisyonlarını savaş zamanında canlı tutmak ve kriz yaşamamak için savaş ekonomisi kapsamında, üretim, paylaşım ve tasarruf üzerinde çeşitli düzenlemelere gitmekte ve döneme özel önlemler almaktadırlar.

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

İnsanlık tarihi boyunca çatışma kategorisine girmiş birçok olay gerçekleşmiştir. Bunlar iki kabile arasındaki küçük çaplı dövüşmelerden, düzenli ordular arasında geçen ve yeryüzündeki insan nüfusunun çoğunluğunu etkileyen dünya savaşlarına kadar sıralanırlar.

Tarihteki en çok kayıp getiren savaşlar[değiştir | kaynağı değiştir]

1400 yılından bu yana yaşanan çatışmalardaki ölümler.^[16]

Tarihteki en ölümcül savaş, toplam kümülatif ölüm sayısı bakımından, 1939'dan 1945'e kadar, 60-85 milyon ölüm ile II. Dünya Savaşı olmuştur. Ardından da 60 milyon civarındaki ölüm sayısı ile Moğol istilaları gelmektedir.^[17]

Ölüm (milyon)	Tarih	Savaş
60,7–84,6	1939–1945	II. Dünya Savaşı^[18]^[19]
60	13. yüzyıl	Moğol istilaları^[20]^[21]^[22]
40	1850–1864	Taiping Ayaklanması (ayrıca bkz Dungan Ayaklanması)^[23]
39	1914–1918	I. Dünya Savaşı^[24]
36	755–763	An Luşan İsyanı (belirsiz)^[25]
25	1616–1662	Çing Hanedanı'nın Ming Hanedanı'nı fethi.^[26]
20	1937–1945	İkinci Çin-Japon Savaşı^[27]^[28]
20	1370–1405	Timur'un istilaları^[29]
16	1862–1877	Dungan Ayaklanması^{[kaynak belirtilmeli]}
5–9	1917–1922	Rus İç Savaşı ve İç Savaşa Müttefiklerin müdahalesi^[30]

Ateşkes[değiştir | kaynağı değiştir]

Ateşkes, savaşın ve çatışmaların geçici bir süreliğine durdurulmasına denir. Savaşan, çarpışan iki düşmanın, yaralılarını, ölülerini kaldırmak ya da barış sağlayıcı görüşmelerde vb. bulunmak üzere anlaşarak, çarpışmaları durdurmasıdır. Eş anlamlısı bırakışma, mütareke olarak da bilinir. Süresi bitince çarpışmalar tekrar başlayacağı gibi her an bu anlaşmanın bozulabilmesi de mümkündür.

Barış[değiştir | kaynağı değiştir]

Barış genel anlamda düşmanlığın zıddı olan politik duruma verilen isimdir. Devletler arası diplomasilerde birbirlerine göre durumlarının düşmanlık sıfatıyla tanımlanmadığı durumlarda bu terim kullanılır.Bu durumun oluştuğu taraflar müttefik devletler olarak adlandırılır. Sembolü güvercin kuşu olarak bilinir. Çeşitli resim yarışması konularına çok dahil olmuş bir konu olmakla birlikte geniş kapsamlı olduğu da söylenir.

Özel askerî ve güvenlik şirketleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Özel askerî şirketler, silahlı veya silahsız mücadelelerde, muharebe destek, güvenlik veya güvenlik danışmanlık hizmetleri veren kâr amaçlı kurumlardır.^[31] Bu şirketlerin bir kısmı "özel sektör silah sanayi" içinde de yer almaktadırlar.^[32]^[33]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Vikipedi'nin kardeş projelerinden hakkında daha fazla bilgi edinin
	Vikisözlük'te tanımlar
	Commons'ta dosyalar
	Vikisöz'de alıntılar

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Keeley, Lawrence H. (18 Aralık 1997). War Before Civilization: The Myth of the Peaceful Savage (İngilizce). Oxford Üniversitesi Yayınları. ISBN 978-019-51191-2-1. 14 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2018.
^ Gardam, Judith Gail (1993). Non-combatant Immunity as a Norm of International Humanitarian 12 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.,Martinus Nijhoff, s. 91, ISBN 0-7923-2245-2.
^ Jan Arno Hessbruegge, Human Rights and Personal Self-Defense in International Law 12 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Oxford University Press (2017), Ch. 7,
^ Ticehurst, Rupert. The Martens Clause and the Laws of Armed Conflict 30 April 1997, International Review of the Red Cross no 317, s. 125–34. ISSN 1560-7755
^ Çağlayan, Yusuf (31 Ara 2016). "3, 6". Sosyolojik Savaş: Jeokültür, Jeopolitik, Jeogüvenlik. Timaş Yayınları. s. 30. ISBN 978-605-08245-7-5. Erişim tarihi: 16 Kasım 2018. "sosyolojik+savaş"#v=onepage&q="sosyolojik%20savaşta%20hedef%20topluma%20uzun%20yıllar%20sonra" Sosyolojik savaşta, hedef topluma, uzun yıllar sonra geri dönüşü olacak operasyonlar yapılır.
^ Gibran, Daniel K. (1998). The Falklands War: Britain Versus the Past in the South Atlantic (İngilizce). McFarland. s. 86. ISBN 978-078-64040-6-3. Erişim tarihi: 24 Kasım 2018.
^ "Chapter VII — Action with respect to Threats to the Peace, Breaches of the Peace, and Acts of Aggression" (İngilizce). Birleşmiş Milletler web sitesi. 23 Ağustos 2016. 1 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2018.
^ ^a ^b Akkutay, Ali İbrahim (2016). "Silahlı Çatışmalar Hukukunda İç Silahlı Çatışmaların Ulusarasılaşması" (PDF). Ankara Ün. Hukuk Fakültesi Dergisi, 65. Ankara Üniversitesi. s. 18. 3 Haziran 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2018.
^ Moir, Lindsay (23 Haziran 2005). Richard Burchill; Nigel D. White; Justin Morris (Ed.). Towards the Unification of International Humanitarian Law. International Conflict and Security Law: Essays in Memory of Hilaire McCoubrey (İngilizce). Cambridge/New York: Cambridge Üniversitesi Yayınları. s. 108-9. ISBN 978-113-94461-3-6. 1 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2018.
^ Clapham, Andrew (2006). Human Rights Obligations of Non-State Actors (İngilizce). Oxford/New York: OUP (Oxford Üniversitesi Yayınları). s. 274.
^ Fleck, Dieter (29 Ağustos 2013). Michael Bothe (Ed.). Handbook of International Humanitarian Law. The Law of Non-International Armed Conflicts (İngilizce). Oxford/New York: OUP (Oxford Üniversitesi Yayınları). s. 606. ISBN 978-01996-588-0-0.
^ Report of the Department of Army review of the preliminary investigations into the My Lai incident (PDF). Exhibits, Book 6 — Photographs (İngilizce). III. Kongre Kütüphanesi (Military Legal Resources). 14 Mart 1970. 23 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 30 Kasım 2018.
^ "Summary of Peers Report" (İngilizce). UMKC Missouri-Kansas City Üniversitesi. 25 Ocak 2000 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2018.
^ Tal, Kryss. "The Acts of the Democracies Vietnam: My Lai Massacre" (İngilizce). Krysstal.com. 24 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2018.
^ Aslan, M. Yasin (2008). "Savaş Hukukunun Temel Prensipleri" (PDF). TBB Dergisi, 79. Türkiye Barolar Birliği. s. 274. 26 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 30 Kasım 2018.
^ Roser, Max (15 Kasım 2017). "War and Peace" (İngilizce). Our World in Data. 3 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2018.
^ Twitchett, Denis C.; Franke, Herbert; Fairbank, John King (25 Kasım 1994). The Cambridge History of China: Volume 6, Alien Regimes and Border States, 907-1368. The Great Big Book of Horrible Things: The Definitive Chronicle of History's 100 Worst Atrocities (İngilizce). Cambridge University Press. s. 622. ISBN 978-0-5212433-1-5. 29 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2018.
^ Wallinsky, David: David Wallechinsky's Twentieth Century: History With the Boring Parts Left Out, Little Brown & Co., 1996, 0-316-92056-8, 978-0-316-92056-8 – White 21 Aralık 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ Brzezinski, Zbigniew: Out of Control: Global Turmoil on the Eve of the Twenty-first Century, Prentice Hall & IBD, 1994, White 21 Aralık 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ Ping-ti Ho, "An Estimate of the Total Population of Sung-Chin China", in Études Song, Series 1, No 1, (1970) ss. 33–53.
^ "Mongol Conquests" (İngilizce). Users.erols.com. 29 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2018.
^ "The world's worst massacres Whole Earth Review" (İngilizce). 1987. 17 Mayıs 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2011.
^ "Taiping Rebellion – Britannica Concise". Britannica (İngilizce). 3 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2018.
^ Duffy, Michael (22 Ağustos 2009). "Military Casualties of World War One" (İngilizce). Firstworldwar.com. 28 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2018.
^ "Selected Death Tolls for Wars, Massacres and Atrocities Before the 20th Century". Users.erols.com. 29 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2018.
^ "China, fall of the Ming Dynasty" (İngilizce). Users.erols.com. 29 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2018.
^ "Nuclear Power: The End of the War Against Japan" (İngilizce). BBC News. 22 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2018.
^ Clodfelter, Michael. "Warfare and Armed Conflicts: A Statistical Reference" (İngilizce). s. 956. Eksik ya da boş |url= (yardım)
^ "Timur Lenk (1369–1405)" (İngilizce). Users.erols.com. 29 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2018.
^ "Russian Civil War". Spartacus.schoolnet.co.uk. 5 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2011.
^ "Özelleşen Savaş (Ortadoğu'da Özel Güvenlik Uygulamaları)". 5 Haziran 2012. 19 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2016.
^ "The Circuit For Security & Protection Specialists" (İngilizce). Circuit Magazine. 6 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2018.
^ "Silah sanayiinde özel sektör". Manset 24. 4 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2018.

[Keeley-1] Keeley, Lawrence H. (18 Aralık 1997). War Before Civilization: The Myth of the Peaceful Savage (İngilizce). Oxford Üniversitesi Yayınları. ISBN 978-019-51191-2-1. 14 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2018.

[2] Gardam, Judith Gail (1993). Non-combatant Immunity as a Norm of International Humanitarian 12 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.,Martinus Nijhoff, s. 91, ISBN 0-7923-2245-2.

[3] Jan Arno Hessbruegge, Human Rights and Personal Self-Defense in International Law 12 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Oxford University Press (2017), Ch. 7,

[4] Ticehurst, Rupert. The Martens Clause and the Laws of Armed Conflict 30 April 1997, International Review of the Red Cross no 317, s. 125–34. ISSN 1560-7755

[Çağlayan-5] Çağlayan, Yusuf (31 Ara 2016). "3, 6". Sosyolojik Savaş: Jeokültür, Jeopolitik, Jeogüvenlik. Timaş Yayınları. s. 30. ISBN 978-605-08245-7-5. Erişim tarihi: 16 Kasım 2018. "sosyolojik+savaş"#v=onepage&q="sosyolojik%20savaşta%20hedef%20topluma%20uzun%20yıllar%20sonra" Sosyolojik savaşta, hedef topluma, uzun yıllar sonra geri dönüşü olacak operasyonlar yapılır.

[Gibran-6] Gibran, Daniel K. (1998). The Falklands War: Britain Versus the Past in the South Atlantic (İngilizce). McFarland. s. 86. ISBN 978-078-64040-6-3. Erişim tarihi: 24 Kasım 2018.

[United_Nations-7] "Chapter VII — Action with respect to Threats to the Peace, Breaches of the Peace, and Acts of Aggression" (İngilizce). Birleşmiş Milletler web sitesi. 23 Ağustos 2016. 1 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2018.

[Akkutay-8] Akkutay, Ali İbrahim (2016). "Silahlı Çatışmalar Hukukunda İç Silahlı Çatışmaların Ulusarasılaşması" (PDF). Ankara Ün. Hukuk Fakültesi Dergisi, 65. Ankara Üniversitesi. s. 18. 3 Haziran 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2018.

[9] Moir, Lindsay (23 Haziran 2005). Richard Burchill; Nigel D. White; Justin Morris (Ed.). Towards the Unification of International Humanitarian Law. International Conflict and Security Law: Essays in Memory of Hilaire McCoubrey (İngilizce). Cambridge/New York: Cambridge Üniversitesi Yayınları. s. 108-9. ISBN 978-113-94461-3-6. 1 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2018.

[10] Clapham, Andrew (2006). Human Rights Obligations of Non-State Actors (İngilizce). Oxford/New York: OUP (Oxford Üniversitesi Yayınları). s. 274.

[11] Fleck, Dieter (29 Ağustos 2013). Michael Bothe (Ed.). Handbook of International Humanitarian Law. The Law of Non-International Armed Conflicts (İngilizce). Oxford/New York: OUP (Oxford Üniversitesi Yayınları). s. 606. ISBN 978-01996-588-0-0.

[12] Report of the Department of Army review of the preliminary investigations into the My Lai incident (PDF). Exhibits, Book 6 — Photographs (İngilizce). III. Kongre Kütüphanesi (Military Legal Resources). 14 Mart 1970. 23 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 30 Kasım 2018.

[13] "Summary of Peers Report" (İngilizce). UMKC Missouri-Kansas City Üniversitesi. 25 Ocak 2000 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2018.

[14] Tal, Kryss. "The Acts of the Democracies Vietnam: My Lai Massacre" (İngilizce). Krysstal.com. 24 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2018.

[15] Aslan, M. Yasin (2008). "Savaş Hukukunun Temel Prensipleri" (PDF). TBB Dergisi, 79. Türkiye Barolar Birliği. s. 274. 26 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 30 Kasım 2018.

[16] Roser, Max (15 Kasım 2017). "War and Peace" (İngilizce). Our World in Data. 3 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2018.

[17] Twitchett, Denis C.; Franke, Herbert; Fairbank, John King (25 Kasım 1994). The Cambridge History of China: Volume 6, Alien Regimes and Border States, 907-1368. The Great Big Book of Horrible Things: The Definitive Chronicle of History's 100 Worst Atrocities (İngilizce). Cambridge University Press. s. 622. ISBN 978-0-5212433-1-5. 29 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2018.

[Wallinsky1996-18] Wallinsky, David: David Wallechinsky's Twentieth Century: History With the Boring Parts Left Out, Little Brown & Co., 1996, 0-316-92056-8, 978-0-316-92056-8 – White 21 Aralık 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[Brzezinski1994-19] Brzezinski, Zbigniew: Out of Control: Global Turmoil on the Eve of the Twenty-first Century, Prentice Hall & IBD, 1994, White 21 Aralık 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[20] Ping-ti Ho, "An Estimate of the Total Population of Sung-Chin China", in Études Song, Series 1, No 1, (1970) ss. 33–53.

[21] "Mongol Conquests" (İngilizce). Users.erols.com. 29 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2018.

[22] "The world's worst massacres Whole Earth Review" (İngilizce). 1987. 17 Mayıs 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2011.

[23] "Taiping Rebellion – Britannica Concise". Britannica (İngilizce). 3 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2018.

[24] Duffy, Michael (22 Ağustos 2009). "Military Casualties of World War One" (İngilizce). Firstworldwar.com. 28 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2018.

[25] "Selected Death Tolls for Wars, Massacres and Atrocities Before the 20th Century". Users.erols.com. 29 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2018.

[26] "China, fall of the Ming Dynasty" (İngilizce). Users.erols.com. 29 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2018.

[27] "Nuclear Power: The End of the War Against Japan" (İngilizce). BBC News. 22 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2018.

[28] Clodfelter, Michael. "Warfare and Armed Conflicts: A Statistical Reference" (İngilizce). s. 956. Eksik ya da boş |url= (yardım)

[29] "Timur Lenk (1369–1405)" (İngilizce). Users.erols.com. 29 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2018.

[30] "Russian Civil War". Spartacus.schoolnet.co.uk. 5 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2011.

[31] "Özelleşen Savaş (Ortadoğu'da Özel Güvenlik Uygulamaları)". 5 Haziran 2012. 19 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2016.

[32] "The Circuit For Security & Protection Specialists" (İngilizce). Circuit Magazine. 6 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2018.

[33] "Silah sanayiinde özel sektör". Manset 24. 4 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2018.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

Savaş nedir?, Savaş anlamı nedir?, Savaş ne demektir?