Çuvaşlar

Çuvaşlar
Чăваш
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Rusya	1.637.094
Kazakistan	22.305
Ukrayna	10.593
Özbekistan	10.074
Türkmenistan	2.281
Belarus	2.242
Letonya	534
Moldova	1.204
Kırgızistan	848
Gürcistan	542
Azerbaycan	489
Estonya	357
Diller
	Çuvaşça-Rusça (2.Dil olarak)
Din
	Ortodoks Hristiyan

Çuvaşlar (Çăvaşsem), Orta Volga bölgesinde özerk Çuvaşistan Cumhuriyeti'nde yaşamakta olan, Çuvaşça konuşan yaklaşık 2 milyon nüfuslu bir Türk halkıdır. Ortodoks Hristiyan olan iki Türk halkından (diğeri Gagavuzlar) biridir.

Etimoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

"Çuvaş" etnoniminin kökeni ve anlamı üzerine kabul edilmiş evrensel bir karar yoktur.

Bir varsayıma göre "Çuvaş", Suvar sözcüğünün Şaz Türkçesinden Lir Türkçesine dönüşmüş şeklidir. Bir diğer teori ise Türk dillerinde ortak kullanımı olan "yavaş" sözcüğünden geldiği yönündedir. Gerard Clauson'a göre ise etnonim, bir dizi ses değişikliği ile Tabgaç sözcüğünden evrilmiş olabilir.^[13]

Kökenler[değiştir | kaynağı değiştir]

Çuvaşların milat yıllarında Orta Asya'dan Doğu Avrupa'ya göç eden Hunlar, Hazarlar, Peçenekler, Bulgarlar gibi Türk toplulukları arasında yer aldıkları bilinmektedir.^[14] Bugün Ön Bulgarlar'ın konuştuğu Ogur Türkçesi'ni (Batı Türkçesi ya da(Batı Hunca)) konuşan tek halk olan Çuvaşların kökeninin Ön Bulgarlar dağıldıktan sonra bugünkü İdil bölgesine yerleşen İdil Bulgarları'ndan geldiği düşünülmektedir. 2-4. yüzyıllardan başlayarak bölgeye yerleşen çok sayıda Türk topluluğu ile birlikte bazı yerli Fin-Ugor halklarının da Türkleşip Çuvaşların etnik kökeninde yer aldıkları düşünülüyor.^[15]

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

1237 yılında İdil Bulgar devleti Moğol-Türk ordusu tarafından yıkılmıştır. Daha sonra aynı bölgede kurulan Altın Ordu devletinin sınırları bugünkü Çuvaşistan topraklarını kaplıyordu. 14. yüzyılda Altın Ordu devleti parçalanmaya başlamış, 15. yüzyıl sıralarında ise Kazan Hanlığı bugünkü Çuvaşistan topraklarını içine alıyordu. Daha sonra Kazan Hanlığı Rus çarı Korkunç İvan tarafından 1552'de yıkılmıştır. Çuvaş adına da ilk defa 15. yüzyılın ilk çeyreğinde, Rus kaynaklarında rastlanmaktadır.^[16]

Bu tarihten sonra ellerindeki bütün topraklarını yitiren ve Ruslara haraç ödemek zorunda kalan yoksul Çuvaş köylüleri, daha önce uğraşmakta oldukları çiftçiliklerini bırakıp işçilik ve taşımacılık yapmaya başlamışlardır. İş arayan Çuvaşların bir bölümü de Türkiye'ye göç etmiştir.^[17] 1650 yılında Moskova ve Çuvaşistan birleşmiş, Çuvaşistan toprakları 17. yüzyılda Simbirsk ve Kazan eyaletleri arasında paylaşılmıştır.^[18]

Hristiyanlaşma[değiştir | kaynağı değiştir]

9. yüzyılla birlikte ve daha sonra Altın Ordu devleti sıralarında çoğu müslüman olan Çuvaşlar, Rus egemenliği altına girdikten sonra hızla Hristiyanlaşmışlardır. Tatarların tersine Çuvaşların çoğu vaftiz olmuştur. Ruslar bu bölgede misyonerlik amacı ile İncil'i Çuvaşça'ya çevirmeye çalışmış, misyonerlere Çuvaşça gramer eğitimi vermek amacıyla 1769'da ilk Çuvaşça gramer hazırlanmıştır. Kazan Üniversitesi "Doğu dilleri fakültesi" dil alanındaki çalışmalara öncülük yapmış, 1836'da V. P. Vishnevskiy'in gramer ve sözlüğü yayımlanmıştır.

Çuvaş Cumhuriyeti[değiştir | kaynağı değiştir]

20. yüzyılın başlarında bugünkü Çuvaşistan bölgesinde hükûmet karşıtı gelişmelerin yaşanması ile birlikte 1917'nin Mart ayında Şupaşkar'da bir Sovyet gücü oluşturulup 1918 yılının Mayıs ayında bütün Çuvaşistana yayıldı. Karşıt görüşler sivil savaş boyunca bu bölgede sürekli çatışma halindeydi ve sonunda Bolşevikler kontrolü kazandı. Bunun sonucunda 24 Haziran 1920 yılında Sovyetler Birliği içerisinde Çuvaş Özerk Bölgesi oluşturuldu. 1925'te de adı Çuvaş Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ne (Çuvaş ASSR) dönüştürüldü.^[17] 1990'dan sonra Sovyetler birliğinin dağılmasının ardına Rusya içerisinde Çuvaş Cumhuriyeti adını aldı.

Görseller[değiştir | kaynağı değiştir]

Bir Çuvaş şenliği portresi.
Çuvaşlar orta grubun
orta grubun çuvaş çocukları
Geleneksel giysileriyle Çuvaşlar.
Rus kış festivalinde Çuvaşlar oyun sergiliyor.
Şenlikli ulusal kıyafetlerdeki Çuvaş kızı
Şenlikli ulusal kıyafetlerdeki Çuvaş kızı

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ 2002 Russian Census 9 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rusça)
^ 1989 Soviet Census in Kazakh SSR 4 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rusça)
^ 2001 Ukrainian Census^{[ölü/kırık bağlantı]} (Rusça)
^ Atlas of Uzbekistan's Ethnic Minorities^{[ölü/kırık bağlantı]} (Rusça)
^ 1989 Soviet Census in Turkmen SSR 14 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rusça)
^ 1999 Belarusian Census 7 Şubat 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rusça)
^ [1] 7 Temmuz 2012 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi (Letonca)
^ 1989 Soviet Census in Moldavian SSR 25 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rusça)
^ 1999 Kyrgyzstani Census 6 Şubat 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rusça)
^ 1989 Soviet Census in Georgian SSR 19 Kasım 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rusça)
^ 1989 Soviet Census in Azerbaijan SSR 28 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rusça)
^ 2011 Estonian Census 17 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
^ Clauson, Routledge, 2002, p. 23.
^ Emine Yılmaz, “Çuvaşlar ve Çuvaşça”, Türkler, c. 20, 110-118, Yeni Türkiye yay., Ankara2002.
^ A. N. Kurat 1949a: 782.
^ Türkler: "Çuvaşlar ve Çuvaşça", Yeni Türkiye yayınları.2002
^ ^a ^b Sh. Akiner 1983: 71.
^ J. R. Krueger 1961: 8-10.

[1] 2002 Russian Census 9 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rusça)

[2] 1989 Soviet Census in Kazakh SSR 4 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rusça)

[3] 2001 Ukrainian Census^{[ölü/kırık bağlantı]} (Rusça)

[4] Atlas of Uzbekistan's Ethnic Minorities^{[ölü/kırık bağlantı]} (Rusça)

[5] 1989 Soviet Census in Turkmen SSR 14 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rusça)

[6] 1999 Belarusian Census 7 Şubat 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rusça)

[7] [1] 7 Temmuz 2012 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi (Letonca)

[8] 1989 Soviet Census in Moldavian SSR 25 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rusça)

[9] 1999 Kyrgyzstani Census 6 Şubat 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rusça)

[10] 1989 Soviet Census in Georgian SSR 19 Kasım 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rusça)

[11] 1989 Soviet Census in Azerbaijan SSR 28 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rusça)

[12] 2011 Estonian Census 17 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

[13] Clauson, Routledge, 2002, p. 23.

[14] Emine Yılmaz, “Çuvaşlar ve Çuvaşça”, Türkler, c. 20, 110-118, Yeni Türkiye yay., Ankara2002.

[15] A. N. Kurat 1949a: 782.

[16] Türkler: "Çuvaşlar ve Çuvaşça", Yeni Türkiye yayınları.2002

[Sh._Akiner_1983:_71-17] Sh. Akiner 1983: 71.

[18] J. R. Krueger 1961: 8-10.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

Çuvaş nedir?, Çuvaş anlamı nedir?, Çuvaş ne demektir?