Bu maddenin tarafsızlığı konusunda kuşkular bulunmaktadır. Konuya dair fikir alışverişi tartışma sayfasında bulunabilir. Şablonu kaldırmadan önce lütfen gerekli şartların oluştuğundan emin olun. (Eylül 2013) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin)

Bu maddenin veya bölümün özgün araştırma, doğrulanamaz veya yoruma dayalı ifadeler içerdiği düşünülmektedir. Lütfen iddiaları kontrol ederek ve yeni kaynaklar ekleyerek geliştirin. Özgün araştırmadan oluşmuş ifadeler kaldırılabilir. Ayrıntılar maddenin tartışma sayfasında bulunabilir.

Türk modeli, çağdaş, ılımlı ve işleyen bir Müslüman demokrasi örneği olarak Türkiye'ye atıf yapar.^[1] Türkiye, seküler anayasayla sistematize edilmiş bir devletin, İslamcı köklere sahip parti ya da partilerce (Adalet ve Kalkınma Partisi) yönetilebilmesinin örneği olarak görülmektedir. Recep Tayyip Erdoğan tarafından yönetilen Adalet ve Kalkınma Partisi, Türkiye'yi 2002 yılından beri parlamentoda idare etmektedir. Bu iktidar sürecinin özellikle ilk yıllarında Türkiye Batı dünyasıyla iyi ilişkiler geliştirirken İran İslam Cumhuriyeti'yle de nispeten olumlu ilişkiler kurmuş ve uluslararası arenada Filistin yanlısı bir siyaset sürdürmüştür.^[2] Ülke, oldukça çekişmeli ve temelde özgür ve adil seçimleriyle, canlı ve dış dünyaya etki eden kültürüyle,^[3] ekonomik büyümesiyle ve genişleyen orta sınıfıyla dikkat çekmiştir.^[1] Ancak Gezi Parkı olaylarına sert müdahale eden ve sonraki yıllarda politik duruşunu değiştiren AK Parti hükûmeti batı dünyasından aldığı desteği kaybetmiş, Türk modelinin sona erdiği yorumları yapılmıştır.^[4][5]

Terimin ortaya çıkışı[değiştir | kaynağı değiştir]

Terim, Arap Baharı ile birlikte ortaya çıkmış ve 2011 yılında diktatörlerini devirerek yeni politik ve ekonomik sistemler inşa etmeye başlamış olan Arap ülkeleri (Tunus, Mısır, Libya, Yemen) için önerilmiştir.^[1][6]

Türkiye'nin Sünni Başbakanı Erdoğan Eylül 2011 tarihinde, devrimin ardından Mısır'a yaptığı ziyarette "sevgi dolu" kalabalıklarca karşılanmış^[1] ve Türkiye Arap ülkelerinde anketlerde en çok sevilen ülke olarak öne çıkmıştır.^[2]

Mısır'ın eski vekil Başkanı Muhammet Hüseyin Tantavi, Türkiye Cumhurbaşkanı Abdullah Gül ile görüşmesinin ardından Türk modelini övmüş şunları söylemiştir: “Türk modeli Mısır halkı için en uygun olan tecrübe, ilham alınması gereken bir örnektir.”^[7]

Modelin karakteristik özellikleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Bir gözlemci (Sinan Ülgen) modelin dört karakteristik özelliğini şöyle açıklamıştır:^[8]

• Laiklik, demokrasi ve politik İslam'ın uyumu;
• Başarılı ekonomik özelleştirme ve ticari entegrasyon;
• NATO, Avrupa Konseyi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi gibi Batılı kurumlara üyelik;
• Osmanlı İmparatorluğu'ndan devralınan köklü devlet kurumlarına halkın duyduğu güven.

Bazı bilim insanları modelin Türkiye'nin kendine özgü tarihinden kaynaklandığını ve Mısır gibi ülkelere ancak kısmen uygulanabileceğini ileri sürmektedir. Şebnem Gümüşçü'ye göre modelin başarısı, İslamcıların Türk devletinin laik-demokratik çerçevesini kabul etmesinde yatmaktadır, İslamcıların İslami ve demokratik ilkelerle ahenk içinde yeni kurumsal yapılar ortaya çıkarmaları aynı başarıyı veremeyecektir.^[9]

The Economist dergisi de Arapların Türk modelini takip etme konusunda dikkatli olmaları için sebepler bulunduğunu belirtmiştir. Buna göre demokrat İslam'ın Türkiye'de uzun yıllar süren evrimi, laikliğin görece gücü ve saygınlığı, Türk Silahlı Kuvvetleri'nin seçim sonuçlarına uyması gibi faktörler Türkiye'ye özgü olabilir.^[2]

Eleştiriler[değiştir | kaynağı değiştir]

Alevi azınlığa ve Kürt azınlığa uygulanan baskı ve kısıtlayıcı, yer yer yasaklayıcı tutum öteden beri süren bir eleştiri konusudur. Gazetecilerin hapsedilmesi de Adalet ve Kalkınma Partisi döneminde artarak devam eden bir sorun olarak eleştirilmektedir.^[1][3][10]

Mart 2013 tarihi itibarıyla, yükselen sayılarda Türk insan hakları avukatı, siyasetçisi, gazetecisi hapsedilmiştir; gazeteci Dexter Filkins bu tutuklamaları "ülke içi muhalefeti ezmek için şiddeti sürekli artan bir yıldırma politikası" olarak tanımlamıştır.^[11] Hapsedilenler arasında anayasa profesörü Ragıp Zarakolu, ödüllü gazeteci Ahmet Şık, düşünce özgürlüğü savunucusu aktivist Nedim Şener ve Nobel Barış Ödülü adayı ve Saharov Düşünce Özgürlüğü Ödülü sahibi Leyla Zana da bulunmaktadır.^[10]

Modelin zayıflaması veya çökmesi[değiştir | kaynağı değiştir]

İktidar partisi, zamanla laiklik yanlısı rakiplerini etkisiz hale getirmiş ve ekonomik refahın da etkisiyle güçlenmiştir.^[12] Ancak gücü tekeline aldıkça, iç ve dış politikadaki tavrını daha milliyetçi yönde değiştirmiştir.^[13] Demokratik ve ekonomik gelişmenin tersine dönmesi, AB üyelik sürecinin tıkanması ve komşu ülkelerle ilişkilerinin bozulması gibi sebeplerle Türk modeli geçerliliğini yitirmiştir.^[4] Türk modelinin çöküşüne giden yolda, 2006 yılında AB müzakere başlıklarının dondurulması, 2013 yılında Gezi parkı olaylarına yapılan sert müdahale, bunu takip eden süreçte liberal demokratik ve batıyla iş birlikçi politikalardan vazgeçilmesi, Kürt açılımının durdurulması, 2016 yılındaki darbe girişiminin ardından yaşanan OHAL süreci ve otoriter bir rejim kurulmasının etkili olduğu öne sürülmüştür.^[4][13]

2013'teki hükûmet aleyhtarı Gezi Parkı olayları ile birlikte Türk modeli ciddi olarak sorgulanmış ve başarısı tartışmaya açık hale gelmiştir. Bazı bilim insanları bu olayların ardından modelin çöktüğünü iddia etmiştir.^[5]

Gezi olayları sırasında yaralanan AK Parti-Avrupa Birliği ilişkileri,^[14] cumhurbaşkanlığı sistemine uzanan süreçte daha da gerilmiştir.^[4] AB sözcüsü Kati Piri'nin ifadesiyle "kuvvetler ayrılığına saygı duymayan, hiçbir denetim mekanizması bulunmayan bir anayasa"ya geçilmesi^[15] ve milliyetçi, batı karşıtı söylemlerin benimsenmesi^[16] gibi gerekçelerle AK Parti'nin batıdaki desteği azalmıştır.^[13]

Arap Baharı kapsamındaki değişiklik mücadelelerinin Orta Doğu'da geniş ölçüde başarısız olup hatta Arap Kışına dönüşmesi;^[17] Türk modelinin örnek gösterilme gayretinin gösterildiği, birçok ülkede faaliyet gösteren Müslüman Kardeşlerin etkisinin azalması ve son olarak IŞİD gibi köktenci örgütlerin bölgede daha önce görülmedik ölçüde güçlenmesi^[18] diğer etkenlerden bazılarıdır.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Türkiye ekonomisi
• Türkiye'de siyaset
• Türkiye siyasi tarihi#2000'li yıllar

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]