17-25 Aralık Yolsuzluk ve Rüşvet Operasyonu veya 2013 Türkiye yolsuzluk skandalı, 2013-2014 yıllarında yürütülen ve bazı kâmu kurum ve kuruluşları ile aralarında dört bakanın da yer aldığı kâmu görevlilerinin görevi kötüye kullanma ve rüşvet ile suçlandığı soruşturmalardır.

Soruşturmalar Eylül 2012 ve Şubat 2013'teki bir dizi ihbarla başlamıştır. 17 Aralık 2013 günü Cumhuriyet Savcısı Celal Kara'nın gözaltı talimatları ve ilgili mahkemelerin arama kararlarının yerine getirilmesi ile kâmuoyu tarafından duyulmuştur. İstanbul Emniyet Müdürlüğü Organize Suçlarla Mücadele ve Mâlî Şube Müdürlüğü ekipleri tarafından gerçekleştirilen soruşturmada aralarında iş adamları, bürokratlar, banka müdürü, çeşitli düzeyde kâmu görevlileri ve 61. Türkiye Hükûmeti kabine üyesi dört bakan ile üç bakan çocuğunun olduğu kişiler hakkında "rüşvet, görevi kötüye kullanma, ihaleye fesat karıştırma ve kaçakçılık" suçlarını işledikleri iddiası yer almıştır. 16 Ocak 2014 tarihli Hakimler ve Savcılar Kurulu kararı ile soruşturmayı başlatan Cumhuriyet Savcısı Celal Kara'nın görev yeri değiştirilmiş, soruşturma diğer savcılar tarafından yürütülmüştür.

Dönemin başbakanı Recep Tayyip Erdoğan, soruşturmayı yürüten yargı ve emniyet mensuplarının Gülen Hareketi tarafından yönetildiğini ve "paralel devlet" yapılanmasında yer aldığı iddia etti. Soruşturmaların ardından Egemen Bağış Avrupa Birliği Bakanlığı görevinden alındı. İçişleri Bakanı Muammer Güler, Ekonomi Bakanı Zafer Çağlayan, Çevre ve Şehircilik Bakanı Erdoğan Bayraktar bakanlık görevlerinden istifa ettiler; Bayraktar ayrıca milletvekilliğinden de istifa etti. 5 Ocak 2015'te TBMM'de yapılan oylamada eski bakanların Yüce Divan'a gönderilmemesine karar verildi.

Soruşturma[değiştir | kaynağı değiştir]

Bazı kamu kurumlarına ve savcılığa yapılan rüşvet, görevi kötüye kullanma ve ihalelere fesat karıştırma ihbarı üzerine 13 Eylül 2012, 21 Eylül 2012 ve 14 Şubat 2013 tarihlerinde soruşturmalar başlatıldı.^[2] Başsavcılık tarafından görevlendirilen Cumhuriyet Savcısı Celal Kara'nın talimatı üzerine, 17 Aralık 2013 tarihinde şüphelilerin ev ve işyerlerinde arama yapılarak ele geçirilen çeşitli eşya ve paralara el konuldu. Dönemin İçişleri Bakanı Muammer Güler'in oğlu Barış Güler, dönemin Ekonomi Bakanı Zafer Çağlayan'ın oğlu Kaan Çağlayan, dönemin Çevre ve Şehircilik Bakanı Erdoğan Bayraktar'ın oğlu Oğuz Bayraktar, iş insanı Ali Ağaoğlu, Halkbank genel müdürü Süleyman Aslan ve Rıza Sarraf gözaltına alındı.^[3][4]

İlerleyen günlerde soruşturma dosyasıyla ilgili birtakım bilgiler medyaya sızdı. Buna göre iş insanı Rıza Sarraf'ın soruşturmanın kilit ismi olduğu, bürokraside dört bakan ile geliştirdiği ilişkiler ve rüşvet çarkı sayesinde kara para aklama, altın kaçakçılığı gibi birtakım suçlar işlediği öne sürüldü. Ayrıca soruşturmada üç bakan çocuğu hakkındaki suçlamaların, "rüşvet almaya ve vermeye aracılık etmek" olduğu iddia edildi.^[5] Soruşturma kapsamında gözaltına alınan 71 şüpheliden 24'ü çıkarıldıkları mahkemece tutuklandı, 38'i de adli kontrol şartıyla serbest bırakıldı.^[6]

18 Aralık 2013'te İstanbul Cumhuriyet Başsavcılığı, soruşturma dosyasının geniş olduğu ve fazla iş yükü gerektirdiği gerekçeleriyle, soruşturmaya ek 2 savcı daha atadı ve savcılar arasındaki herhangi bir ihtilaf durumunda soruşturmaya ilişkin kararların 2'ye 1 çoğunlukla alınması talimatını verdi.^[7] Şüpheliler arasında bulunan İçişleri Bakanı Muammer Güler, Ekonomi Bakanı Zafer Çağlayan, Çevre ve Şehircilik Bakanı Erdoğan Bayraktar ve Avrupa Birliği Bakanı Egemen Bağış hakkında cezai kovuşturma yapılabilmesi için hazırlanan fezlekeler, TBMM'ye gönderilmek üzere Adalet Bakanlığı'na sunuldu.^[8]

25 Aralık'ta Savcı Muammer Akkaş yolsuzluk ve rüşvet iddiasıyla başlattığı soruşturma kapsamında Başbakan Recep Tayyip Erdoğan’ın oğlu Bilal Erdoğan'ı şüpheli sıfatıyla ifadeye çağırmak üzere bir belge hazırladı.^[9] Ancak, Emniyet Müdürü Selami Altınok, gözaltı ve arama talimatını, gerekçe ve delillerinin yetersizliği nedeniyle geri çevirdi.^[10] Yeni atanan İçişleri Bakanı Efkan Ala'nın, Erdoğanlar'ın evinin çevresine özel tim yerleştirerek olası gözaltına almaları engellediği basına yansıdı.^[11] Tutuklanan şüpheliler, 28 Şubat 2014'te serbest bırakıldı.^[12] "Hükümet yargıyı kendine bağladı" yorumları yapılan tahliyelerle ilgili olarak Başbakan da "adalet yerini buldu" şeklinde açıklamada bulundu.^[13]

Başlatılan soruşturmaya bakan, bürokrat ve kamuoyunun yakından tanıdığı kişilerin adları karıştığından, özellikle ilk günlerde kamuoyunda ve Türk ekonomisinde deprem etkisi izlendi. Borsada sert düşüşler yaşanırken dolar ve avro yükseldi.^[14][15] Bilhassa gözaltı görüntülerinin, özellikle de şüphelilerin evlerinde ele geçirilen yüksek miktarlardaki paraların görüntülerinin medyaya sızmasıyla adı geçen bakanlar ve hükûmet eleştirilerin odağına oturdu.

Başbakan Recep Tayyip Erdoğan başlatılan soruşturmayı, hükûmeti ve ekonomiyi zor duruma düşürmek amacıyla yapılan bir operasyon olarak nitelendirdi ve gözaltıların seçime az bir zaman kala yapılmasına dikkat çekti. Ayrıca kısa süre önce Gülen Hareketi'yle, dershaneler hakkında yapılacak olan düzenleme sebebiyle gerginlik yaşayan hükûmet, soruşturmaların bu gerginlikle ilgili olduğunu ve Yargı ile Emniyet'te bulunan Gülen Hareketi'ne bağlı personel tarafından, yine Gülen Hareketi'nden gelen talimat üzerine bu soruşturmanın başlatıldığını iddia etti.^[16][17] 2012 yılında ABD senatosunda alınan İran ile petrol alım satımının altın ile yapılmasına karşı karardan hemen önce bu soruşturmaların başlatılmış olması ve soruşturma konusu ticaretin bahsedilen altın ticaretini içermesi soruşturma üzerindeki operasyonel olma kuşkuları daha da arttırdı.^[18]

İlerleyen günlerde, soruşturmanın bir siyasi operasyon olduğunu iddia eden ve Gülen Hareketi'ni hedef gösteren hükûmet yetkilileri, hareketin yürütme ve yargı içine sızdığını ve bir "paralel devlet" hüviyetini aldığını iddia etti. Gözaltıların başlamasından kısa süre sonra da, iddia edilen paralel devlet yapılanmasına önlem gerekçesiyle Emniyet'te, Yargı'da ve TİB, TRT, BDDK gibi bazı kamu kurumlarında birçok personel görevden alındı veya personelin görev yeri değiştirildi.^{[19][20][21][22]} Hükûmet, soruşturmanın gizliliği prensibinin hiçe sayılarak soruşturma bilgilerinin basına sızdırılmasını da eleştirdi.^[23]

Gülen Hareketi adına yapılan açıklamalardaysa hükûmetin kendilerini hedef göstermesi eleştirildi. Hükûmetin, soruşturma sebebiyle bozulan siyasi gücünü korumaya yönelik bir komplo teorisi çabasında olduğu, soruşturmalarla hiçbir ilgilerinin olmadığı ve şayet iddia edildiği şekilde bir paralel devlet yapılanması varsa, üzerine gidilmesinin gerekli olduğu ifade edildi. Ayrıca kamudaki görevden alma, görev yeri değişiklikleri ve meslekten ihraçların hukuka aykırı olduğu ve mensuplarına yönelik bir "cadı avı" hüviyetine büründüğü iddia edildi.^[24][25][26] Başbakan Erdoğan, katıldığı bir mitingde bu iddiayı "ihanet edenlerin görevlerini değiştirmek cadı avıysa, biz bu cadı avını yapacağız, bunu da bilin" şeklinde yanıtladı.^[27] 5 Ocak'ta medyada yer alan ve bir Millî İstihbarat Teşkilatı (MİT) belgesine dayandırılan habere göre, söz konusu bakanlarla Rıza Sarraf'ın ilişkide olduğu ve bunun hükûmeti güç duruma düşürebileceği MİT tarafından sekiz ay önce Başbakan'a rapor edilmişti.^[28] Soruşturmanın ardından Gezi Dayanışması ve sendikalar tarafından protesto eylemleri düzenlenmiştir.

İçişleri Bakanlığı'nca, savcılığın gözaltı ve mahkemenin arama kararlarını yerine getiren adli kolluk amir ve memurlarının önemli bir kısmının görev yerleri değiştirildi, görevden alındı veya meslekten ihraç edildi.^[29] 29 Ocak 2014'te soruşturma savcısı Celal Kara,^[30] 11 Şubat 2014 tarihli HSYK kararnamesi ile de, soruşturma iznini veren İstanbul Cumhuriyet Başsavcıvekili Zekeriya Öz'ün aralarında bulunduğu 166 hâkim ve savcının görev yeri değiştirildi.^[31]

Celal Kara 16 Ocak 2015'te soruşturma nedeniyle açığa alındı. Yurt dışında kaçak olarak bulunan Kara, 24 Ocak 2015'te Can Dündar ile yaptığı söyleşide Rıza Sarraf'ın lider sıfatıyla örgütün faaliyetleri kapsamındaki tüm suçlardan sorumlu olduğunu, polis fezlekelerinde ve Meclis’e yollanan bilgi notunda yer almasa da dönemin Başbakanı Erdoğan'ın da işin içinde olduğunu düşündüğünü söyledi: "Dönen işlerin Başbakan’dan habersiz, bilgisiz ve izinsiz dönmesine imkân ve ihtimal yok. Telefon konuşmalarına, aralarındaki diyaloglara bakınca kesinlikle diyorsunuz ki, perde arkasından bu işlere yol ve izin veren, Başbakan’dır."^[32]

İstifalar ve kabine değişikliği[değiştir | kaynağı değiştir]

İddialar sonrası Egemen Bağış Avrupa Birliği Bakanlığı görevinden alındı. İçişleri Bakanı Muammer Güler, Ekonomi Bakanı Zafer Çağlayan, Çevre ve Şehircilik Bakanı Erdoğan Bayraktar bakanlık görevlerinden istifa ettiler. Bayraktar ayrıca yaptığı bir açıklamayla, Başbakanı eleştirerek milletvekilliğinden de istifa ettiğini duyurdu:

AK Parti milletvekilleri İdris Naim Şahin, Erdal Kalkan, Ertuğrul Günay, Hasan Hami Yıldırım ve Haluk Özdalga partiden istifa etti. Yine AK Parti milletvekilleri Hakan Şükür ve İdris Bal da soruşturma öncesi yaşanan dershane tartışması sırasında istifa etmişti.

HSK yapısında değişiklik[değiştir | kaynağı değiştir]

Soruşturmaları "siyasi bir operasyon" olarak nitelendiren hükûmet, çok tartışmalı bir sürecin ardından HSK'nın yapısında değişiklik öngören bir yasa çıkarttı. Düzenlemeyle HSK bünyesinde adalet bakanına hakim, savcı ve adalet müfettişlerinin atanması, disiplin soruşturmaları, vb birçok konuda geniş yetkiler verildi. Ayrıca düzenleme HSK Kurullarının yapısında değişiklik öngörüyordu ve düzenlemenin yürürlüğe girmesiyle yönetim ve denetim kurulları ile Adalet Akademisi üyelerinin görevlerine son verilmesini içeriyordu.

Yeni durum kamuoyunun büyük bir bölümü tarafından "hükûmet yargıyı kendine bağladı" şeklinde yorumlandı. AB Komisyonu da hükûmeti, atılan adımın "hukuk devleti" ve "kuvvetler ayrılığı" ilkelerine uymadığı gerekçeleriyle eleştirdi. Ayrıca HSK Başkanvekili Ahmet Hamsici, 66 sayfalık bir açıklama yaparak, değişikliğin Anayasa'ya aykırı olduğunu söyledi.

Anayasa Mahkemesi, bu düzenlemenin Anayasa'ya aykırı olduğu gerekçesiyle yapılan iptal başvurusu üzerine, 11 Nisan 2014'te verdiği kararla, düzenlemenin Adalet Bakanı'na verdiği olağanüstü yetkileri Anayasaya aykırı bularak iptal etti.^[38]

TBMM Soruşturma Komisyonu ve Yüce Divan oylaması[değiştir | kaynağı değiştir]

17 Aralık sürecinden sonra istifa eden ya da görevden alınan bakanları araştırmak üzere 5 Mayıs 2014'te TBMM'de 15 kişilik bir komisyon kuruldu. 9 AK Parti, 4 CHP, 1 MHP ve 1 HDP'li üyesi olan komisyon 5 Ocak 2015'e kadar çalıştı.

5 Ocak 2015'te Komisyon Başkanı Hakkı Köylü başkanlığında son kararın verilmesi için toplanıldı ve yaklaşık üç saat süren oylama aşamasından sonra dört eski bakanın Yüce Divan'a gönderilmesine gerek görülmedi. Komisyonda bulunan 9 AK Partili üyenin tümü dört bakanın Yüce Divan'a gönderilmemeleri yönünde, geri kalan 4 CHP ve 1 MHP'li üye ise gönderilmeleri yönünde oy kullanmıştır. Komisyonun tek HDP'li üyesi olan Bengi Yıldız komisyonun çalışmalarına getirilen yayın yasağını ve komisyonun sağlıklı şekilde işlemediğini^[39] öne sürerek komisyondan ayrılmıştı. Haklarında yolsuzluk iddiaları bulunan dört eski bakanın açıklanamayan gelir artışlarını^[40] ve TİB tarafından yasal olarak kayıt altına alınmış tapeleri^[41] inceleyen komisyon gerekçeli kararını sonra açıklamak üzere, suçlanan bakanların Yüce Divan'da yargılanmasının gerekmediğini bildiren bir karar aldı.^[42] Yedi ay çalışan komisyonun aldığı karar TBMM Genel Kurulu'na ulaştırılarak karar tartışmaya açıldı ve oylamanın sonucunda nihai karar alındı. Komisyon kararı öncesinde Sağlık Bakanı Mehmet Müezzinoğlu anayasal olarak hukukla uğraşan en yüksek mahkeme konumundaki Anayasa Mahkemesi'nin güvenilmez ve tuzak kuran bir unsur olduğunu, eğer yolsuzluk yapılmış ise AK Parti'nin bunu kendi içerisinde çözeceğini belirtmiştir.^[43]

Mecliste yapılan oylama sonucu bakanların Yüce Divan'a gitmemeleri yönünde karar çıktı.^[44]

Sonraki gelişmeler[değiştir | kaynağı değiştir]

Rıza Sarraf 19 Mart 2016'da Amerika Birleşik Devletleri'nin Miami kentinde banka dolandırıcılığı ve kara para aklamanın yanı sıra ABD'nin İran'a yönelik ambargosunu delmek suçlamaları ile göz altına alındı ve ardından mahkeme tarafından 75 yıla kadar hapis istemiyle tutuklandı.^[45][46][47] Reza Zarrab’ın avukatı Benjamin Brafman aracılığıyla Manhattan Bölge Mahkemesi’ne yaptığı 50 milyon dolarlık kefalet başvurusuna, New York Güney Bölge Başsavcısı Preet Bharara, 17 Aralık fezlekesini delil göstererek itiraz etti.^[48] Savcı Preet Bharara itirazında, Emine Erdoğan'ın kurucusu olduğu TOGEM-DER gibi derneklere yapılan bağışları söz konusu ederek, Sarraf’ın dolandırıcılık, altın kaçakçılığı, rüşvet, fuhuşa aracılık etmek suçlarına karıştığına, Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan başta olmak üzere devletin üst kademeleriyle olan ilişkilerini kullandığına ilişkin kanıtlara yer verdi ve salıverilme ihtimaline dair şu uyarıyı yaptı: “Yapılan yardım ve derneğin yapısı, Sarraf’ın üst düzey bürokrat ve devlet yetkilileri ile ilişkisini ortaya koyuyor. Bu bakımdan zanlının Türkiye’ye geçmesi durumunda geri gelmemesi ya da gelmesinin engellenmesi büyük ihtimaldir.”^[49]

25 Mayıs 2016 tarihinde CHP İstanbul milletvekili İlhan Cihaner, ABD'deki iddianameyi gerekçe göstererek 17 Aralık soruşturmasındaki takipsizlik kararının kaldırılmasını ve yeni bir soruşturma açılmasını talep ederek İstanbul Cumhuriyet Başsavcılığına başvurdu.^[50]

İstanbul Cumhuriyet Başsavcılığı, ABD’deki Reza Zarrab soruşturmasını başlatan New York Güney Bölgesi eski savcısı Preet Bharara ve savcı Joon H Kim hakkında "Devletin güvenliğine veya iç ve dış siyasal yararlarına ilişkin belge veya vesikaları kısmen veya tamamen yok eden, tahrip eden veya bunlar üzerinde sahtecilik yapan veya geçici de olsa bunları tahsis olduğu yerden başka bir yerde kullanmak hile ile almak veya çalmak, kişiler arasındaki haberleşme içeriklerini hukuka aykırı olarak ifşa etmek, kişilerin özel hayatına ilişkin görüntü veya sesleri hukuka aykırı olarak ifşa etmek” iddiasıyla Kasım 2017’de soruşturma başlattı.^[51]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Paralel Yapı Operasyonu
• AK Parti-Gülen Hareketi çatışması
• 15 Temmuz Darbe Girişimi
• Yurtta Sulh Konseyi

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]