Yeni Ahit
İnciller
Matta - Markos - Luka - Yuhanna
İlk Hristiyanların tarihi
Elçilerin İşleri
Pavlus'un mektupları
Romalılar · 1. Korintliler 2. Korintliler · Galatyalılar Efesliler · Filipililer Koloseliler · 1. Selanikliler 2. Selanikliler · 1. Timoteos 2. Timoteos · Titus Filimon · İbraniler
Genel (katolik) mektuplar
Yakup · 1. Petrus 2. Petrus · 1. Yuhanna 2. Yuhanna · 3. Yuhanna Yahuda
Kıyamet
Vahiy Bu kutu: görüntüle tartış değiştir

Kitâb-ı Mukaddes arkeolojisi akademik bir ekol ve Kitâb-ı Mukaddes çalışmaları ve Levanten arkeolojisinin bir alt kümesidir. Kitâb-ı Mukaddes arkeolojisi, Eski Yakın Doğu ve özellikle Kutsal Topraklar (aynı zamanda Filistin, İsrail Toprakları ve Kenan olarak da bilinir), Kitâb-ı Mukaddes zamanlarından itibaren arkeolojik alanları inceler.

Kitâb-ı Mukaddes arkeolojisi 19. yüzyılın sonlarında İngiliz ve Amerikalı arkeologlar tarafından Kitâb-ı Mukaddes'in tarihselliğini doğrulamak amacıyla ortaya çıkmıştır. Filistin'in İngiliz yönetimi altına girdiği I. Dünya Savaşı'ndan hemen sonra 1920'ler ile 1960'lar arasında Kitâb-ı Mukaddes arkeolojisi, William F. Albright ve G. Ernest Wright gibi isimlerin öncülüğünde Levanten arkeolojisinin baskın Amerikan ekolü haline geldi. Çalışmalar çoğunlukla kiliseler tarafından finanse edilmiş ve teologlar tarafından yönetilmiştir. 1960'ların sonlarından itibaren Kitâb-ı Mukaddes arkeolojisi süreçsel arkeoloji ("Yeni Arkeoloji") tarafından etkilenmiş ve araştırmanın dini yönlerini bir kenara itmesine neden olan sorunlarla karşılaşmıştır. Bu durum Amerikan okullarının Kitâb-ı Mukaddes çalışmalarından uzaklaşmasına ve Kitâb-ı Mukaddes'teki anlatıyı kanıtlamaya ya da çürütmeye çalışmak yerine bölgenin arkeolojisine ve bunun Kitâb-ı Mukaddes metniyle ilişkisine odaklanmasına yol açmıştır.

İbrani Kutsal Kitabı, Filistin bölgesi hakkında ana bilgi kaynağıdır ve çoğunlukla Demir Çağı dönemini kapsar. Bu nedenle arkeoloji, Kitâb-ı Mukaddes tarih yazımının sağlayamadığı bilgileri sağlayabilir. Kutsal Kitap metinlerinin ve arkeolojik keşiflerin karşılaştırmalı olarak incelenmesi, Eski Yakın Doğu halklarının ve kültürlerinin anlaşılmasına yardımcı olur. Hem İbrani Kutsal Kitabı hem de Yeni Ahit dikkate alınsa da, çalışmanın çoğunluğu ilkine odaklanır.

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Kitâb-ı Mukaddes arkeolojisi çalışmaları genel arkeoloji ile aynı zamanda başlamıştır ve doğal olarak gelişimi son derece önemli antik eserlerin keşfi ile ilgilidir

Aşamalar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kutsal Kitap arkeolojisinin gelişimi farklı dönemlere tanıklık etmiştir:

• Filistin'de İngiliz Mandasından önce: İlk arkeolojik keşifler 19. yüzyılda Avrupalılar tarafından başlatılmıştır. Bu dönemde çalışan pek çok ünlü arkeolog vardı ancak en tanınmışlarından biri, bir dizi antik kent keşfeden Edward Robinson'du. Filistin Keşif Fonu 1865 yılında Kraliçe Victoria'nın himayesinde kurulmuştur. Kudüs'teki "Wilson Kemeri "nin adını aldığı Charles Warren ve Charles William Wilson tarafından 1867 yılında Kudüs'teki Tapınak çevresinde büyük araştırmalar yapıldı. Amerikan Filistin Keşif Derneği 1870 yılında kuruldu. Aynı yıl genç bir Fransız arkeolog olan Charles Clermont-Ganneau, iki önemli yazıt üzerinde çalışmak üzere Kutsal Topraklara geldi: Ürdün'deki Mesha Steli ve Kudüs Tapınağı'ndaki yazıtlar. "Filistin arkeolojisinin babası" olarak bilinen Sir William Matthew Flinders Petrie, 1890 yılında sahneye çıkan bir başka isim oldu. Tell-el-Hesi'de Petrie, arkeolojik işaretler olarak seramiklerin analizine büyük önem vererek metodik araştırmanın temelini atmıştır. Çömlekler tarih boyunca her dönemde farklı şekillerde ve belirli özelliklerde yapıldığından, ele geçirilen nesneler ya da parçalar kronolojiyi kesin olarak saptamaya hizmet eder. 1889 yılında Dominiken Tarikatı, alanında dünyaca tanınacak olan Kudüs Fransız Kitâb-ı Mukaddes ve Arkeoloji Okulu'nu açtı. M-J. Lagrange ve L. H. Lagrange ve L. H. Vincent gibi otoriteler okulun ilk arkeologları arasında öne çıkmaktadır. 1898'de Berlin'de Deutsche Orient-Gesellschaft (Alman Şarkiyat Cemiyeti) kuruldu ve kazılarının bir kısmı daha sonra Almanya İmparatoru William II tarafından finanse edildi. Bu dönemde, yeni gelişmekte olan bu disiplini ilerletmek amacıyla birçok benzer kuruluş daha kurulmuştur, ancak bu dönemdeki araştırmaların tek amacı Kitâb-ı Mukaddes'teki öykülerin doğruluğunu kanıtlamaktır.
• Filistin'deki İngiliz Mandası Dönemi (1922-1948): Kutsal Toprakların araştırılması ve keşfi bu dönemde önemli ölçüde arttı ve William Foxwell Albright, C. S. Fischer, Cizvitler, Dominikenler ve diğerlerinin parlak zekası tarafından domine edildi. Büyük gelişmelerin ve faaliyetlerin yaşandığı bu dönem, 1947'de Kumran'da Ölü Deniz Parşömenlerinin bulunması ve ardından büyük ölçüde Fransız Roland de Vaux tarafından yönetilecek olan kazıların başlamasıyla büyük bir başarıyla kapanmıştır.
• Günümüzde Kitâb-ı Mukaddes arkeolojisi: Yirmi birinci yüzyıl Kitâb-ı Mukaddes arkeolojisi genellikle üniversiteler ve İsrail Eski Eserler Kurumu gibi devlet kurumları tarafından desteklenen uluslararası ekipler tarafından yürütülmektedir. Gönüllüler, profesyonellerden oluşan bir kadro tarafından yürütülen kazılara katılmak üzere işe alınmaktadır. Uygulayıcılar, her bir bölgenin antik tarihi ve kültürü hakkında giderek genişleyen ve daha ayrıntılı bir genel bakış oluşturmak amacıyla bir kazının sonuçlarını yakınlardaki diğer kazılarla ilişkilendirmek için giderek daha fazla çaba sarf etmektedir. Teknolojideki son hızlı gelişmeler, düzinelerce ilgili alanda bilimsel olarak daha hassas ölçümlerin yanı sıra daha zamanında ve daha geniş çapta yayılan raporları kolaylaştırmıştır.^[1][2]

Önemli arkeolojik alanların ve bulgular[değiştir | kaynağı değiştir]

Kitâb-ı Mukaddes arkeolojisi alanındaki en önemli keşiflerden bazıları:^[3]

• Ölü Deniz Parşömenleri: Bu parşömenler 1947 yılında Ölü Deniz yakınlarındaki bir mağarada keşfedilmiştir ve İbrani Kutsal Kitabı'nın bilinen en eski kopyalarından bazılarını içermektedir.
• Tel Dan Yazıtı: 1993 yılında Tel Dan'da kazı yapanlar "Davut'un evinden" bahseden ve Kral Davut'un varlığına dair kanıt sağlayan bir yazıt ortaya çıkarmışlardır.
• Ebal Dağı Lanet Tableti: Bu tablet 2022 yılında keşfedilmiştir ve Kitâb-ı Mukaddes arkeolojisi tarihindeki en önemli keşiflerden biri olarak kabul edilmektedir. Eski İbranice yazıyla yazılmış bir lanet içermektedir.
• Hizkiya Yazıtı: 2022 yılında, Kudüs'ün Gihon Pınarı yakınlarında, antik İsrail veya Yahudiye'de büyük bir başarıyı kutlayan bilinen ilk anıtsal yazıt olan bir kireçtaşı parçası keşfedildi.
• Kayafa Ossuary: Bu kemiklik 1990 yılında keşfedilmiştir ve Yeni Ahit'te adı geçen baş rahip Kayafa'nın kalıntılarını içerdiğine inanılmaktadır.
• Sergius Paulus Yazıtları: Bu yazıtlar 1877 yılında Kıbrıs'ta keşfedilmiştir ve Elçilerin İşleri kitabında adı geçen Sergius Paulus adlı bir prokonsülden bahsetmektedir.
• Rylands Kütüphanesi Papirüsü P52: Bu papirüs 1920 yılında Mısır'da keşfedilmiştir ve Yeni Ahit'in bilinen en eski parçasıdır.
• Kral Uzziya Döneminden Deprem Kanıtları: 2021 yılında Kudüs'te Kral Uzziya döneminde meydana gelen bir depremin kanıtları keşfedildi.
• Kudüs'te Fildişleri: 2022'de Kudüs'te Asur, Fenike ve Samiriye gibi diğer kraliyet bölgelerinden bilinen fildişleri keşfedildi. Bu bulgular, Kudüs'ün Birinci Tapınak Dönemi'nde ne kadar önemli olduğunu göstermektedir.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Demir Çağı
• Ölü Deniz Parşömenleri

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]