Arkeolojik alanların korunması ve restorasyonu, arkeologlar, konservatörler (tarihî eser korunması işlerini yürüten kişiler) ve ziyaretçiler arasında bir arkeolojik siti korumak ve uygun görüldüğü takdirde eski haline getirmek için yapılan ortak çalışmadır. Koruma yöntemlerine veya restorasyon ihtiyaçlarına karar vermeden önce estetik, tarihi, bilimsel, dini, sembolik, eğitsel, ekonomik ve ekolojik değerlerle ilgili hususların değerlendirilmesi gerekir.^[1] Arkeoloji süreci esasen yıkıcıdır, çünkü kazılar sitin ve ilgili bilgilerin doğasını ve bağlamını kalıcı olarak değiştirir. Bu nedenle, arkeologlar ve konservatörler, riske attıkları alanların bakımı ve korunması konusunda etik ve kültürel bir sorumluluğa sahiptir.^[2]

Sit yaşam döngüsü[değiştir | kaynağı değiştir]

Arkeolojik alanlar birçok aşamadan geçer.^[3]

1. Sit Alanının Oluşturulması (Creation of Site): Sit inşa edilmiştir ve kültür içinde bir işleve hizmet etmektedir.
2. İlk Bozulma (Initial Deterioration): Sit kullanım dışı kalmış veya terk edilmiştir. Rüzgar ve su gibi doğa güçleri siti kaydırabilir ve dengesizliğe neden olabilir. Toz ve kir sit alanının üzerine çökebilir. Hayvanlar ve böcekler sit alanına yerleşerek organik maddelerle beslenebilir ve/veya onları tahrip edebilir.
3. Tanımlama (Identification): Sit, arkeologlar veya yerel halk ya da profesyonel olmayan diğer kişiler tarafından tespit edilir.
4. Kazı (Excavation): Sit arkeologlar tarafından kazılır ve bulgular belgelenir. Alanlar öncelikle profesyonel olmayan kişiler tarafından araştırılabilir. Bu, bozulma resmi kazıdan önce sitin bütünlüğünü bozabilir. Bu durumda, önemli kültürel ve arkeolojik kanıtlar kaybolabilir.
5. Kazı Sonrası Bozulma (Post-Excavation Deterioration): Bir kez daha dış etkenlere maruz kalan alanlar bozulmaya karşı savunmasızdır. Arkeologlar ve konservatörler, çatı gibi barınaklar inşa ederek ve hassas organik malzemeleri kaldırarak bu ikincil bozulmayı önlemek için adımlar atmalıdır.
6. Bilgisizce Onarım (Ignorant Repair): Bir sitin profesyonel olmayan kişiler veya profesyoneller tarafından uygun olmayan yöntemler kullanılarak yeniden inşa edilmeye çalışılması. Bu durum sit alanının daha fazla zarar görmesine neden olabilir. Yanlış malzemelerin kullanılması veya sitin önceki durumunun anlaşılmaması bozulmaya yol açabilir.
7. Doğru Koruma (Correct Conservation): Eğitimli profesyoneller, siti korumak için kapsamlı analizler yaparak en iyi koruma yöntemini değerlendirir. Bu aşamadaki kararlar, koruma müdahalesinden önce sit alanının kültürel ve tarihi değeri göz önünde bulundurularak verilmelidir.
8. Tekrar Gömme (Reburial): Bir sitin açıkta bırakılmasının daha fazla zarara yol açabileceği durumlarda, sit alanının yeniden gömülmesine karar verilir.^[4]

Bu aşamalar tekrarlanabilir ve farklı bir sırada gerçekleşebilir.

Bozulma etkenleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Hava durumu[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrışma, arkeolojik alanlardaki bozulmaların çoğunun kaynağıdır. Rüzgar, yağmur, donma-çözülme ve buharlaşma son derece yaygındır ve erozyona neden olabilir. Seller, yangınlar, depremler ve volkanik patlamalar gibi doğal afetler bir sit alanının tamamen yok olmasına neden olabilir.^[5] Arkeolojik alanları bu büyük olaylardan korumanın en etkili yolu bir risk yönetimi planı oluşturmaktır. Arkeologlar ve konservatörler alana yönelik tehditleri değerlendirmeli ve malzeme duyarlılığını belirlemelidir.

İklim değişikliği[değiştir | kaynağı değiştir]

İklim tahminleri ayrıca yağışlardaki (yoğunluk ve sıklık) değişikliklerin, sıcaklıktaki ve sıcak hava dalgalarının sıklığındaki artışların, yükselen deniz seviyelerinin ve yeraltı suyu dalgalanmalarının, daha sıcak denizlerin ve okyanus asitlenmesinin de flora ve faunada değişikliklere yol açacağını, zemin koşullarının (yüzeyde ve yüzey altında) arkeolojik birikintileri ve yapıları etkileyeceğini göstermektedir.^[6] İnsanların iklim krizine verdiği tepkiler arkeolojik alanları da etkilemektedir.

Gelişim[değiştir | kaynağı değiştir]

Modern yapılaşma arkeolojik sit alanları için büyük bir risk oluşturmaktadır. İnşaattan kaynaklanan titreşimler yapıların dengesizleşmesine ve çatlamasına neden olabilir.^[7]

Modern gelişimin etkilerine bir örnek, Arizona'da MS 900-1350 yıllarına tarihlenen eski bir Puebloan bölgesinde bulunabilir. Yeni bir yol açılırken inşaat faaliyetleri nedeniyle zarar görmüştür.^[8] Hasarın değerlendirilmesinin ardından, alanın Ulusal Tarihi Yerler Sicili (National Register of Historic Places) için uygun olmadığı belirlenmiştir. Bu tespit, inşaat faaliyetlerinin alanda kalan tarih öncesi veya tarih açısından önemli her türlü bilgiyi yok etmesi nedeniyle yapılmıştır.

Sadece arkeolojik sit alanlarını korumak için yapılaşma durdurulamasa da, yapılaşma gerçekleşmeden önce nelerin etkilenebileceğine dair temel bir anlayışa sahip olmak, alanların ve en azından sağlayabilecekleri bilgilerin korunmasına yardımcı olabilir. Arizona Eski Eserler Yasası (Arizona Antiquities Act) 1960, arkeolojik alanların korunabileceği bazı yollara bir örnektir.^[9]

Vandalizm[değiştir | kaynağı değiştir]

Vandalizm de arkeolojik alanlara zarar veren önemli bir sorundur. Grafiti, oyma, yapı bozma ve yakma dahil olmak üzere bir dizi eylem düşünülebilir. Bunlar kasıtlı ya da kasıtsız olabilir. Kasıtlı vandalizm, ziyaretçiler bir arkeolojik sit olduğunu bildikleri halde bir şekilde tahrip etmeyi tercih ettiklerinde ortaya çıkar. Kasıtsız vandalizm ise ziyaretçinin bir arkeolojik sitte olduğunun farkında olmadan, örneğin kaza sonucu, tahribat yapmasıdır.

Bir arkeolojik sit alanını vandalizmden korumak için çeşitli tekniklerin bir arada kullanılması gerekir. En etkili hareket tarzı halkı eğitmektir. Bu sadece vandalizmin zararlarını anlatmayı değil, bu alanların önemi ve vandalizme uğraması halinde nelerin kaybedilebileceği konusunda halkı eğitmeyi de gerektirir. Ziyaretçileri uyarmak için alana tabelalar asılmalıdır. Vandalizmi önlemek için alınabilecek bir diğer önlem de bariyerler, devriyeler, elektronik güvenlik önlemleri ve hatta tam zamanlı gözlem ve güvenlik görevlileridir.

Yağma[değiştir | kaynağı değiştir]

Yağma, arkeolojik sit alanlarından eserlerin çalınmasıdır. Yağmalama genellikle eski eser pazarına giren eserlerin ana kaynağıdır; bu pazarda nesneler yurt içinde satılır veya uluslararası olarak ihraç edilir. Amerika Birleşik Devletleri'nde, arkeolojik alanların korunmasına yönelik, yağmalamayı seçen veya rahatsızlık verenler için cezalar içeren yasalar vardır.^[10] Yağmalama eylemi hem çalınan nesnelere hem de sit alanlarının kendilerine zarar vermektedir; zira nesneler tarihsel bağlamlarını kaybetmekte ve sit alanları da o nesneye sahip olduklarına dair kayıtları kaybetmektedir. Arkeolog Arthur G. Miller şöyle demektedir:^[11]

Savaş[değiştir | kaynağı değiştir]

Tarih boyunca savaş, birçok arkeolojik ve tarihi alanın tahrip edilmesine neden olmuştur. İkinci Dünya Savaşı sırasında Naziler, Varşova'nın planlı yıkımı sırasında, 13. yüzyıl öncesine dayanan birkaç saray ve diğer binalar da dahil olmak üzere birçok binayı yok etmiştir. Büyük ölçekli stratejiler olmadan savaş nedeniyle yıkımın önlenmesi neredeyse imkansızdır. İkinci Dünya Savaşı sırasında Anıt Adamlar tarafından yürütülen çalışmalar, Avrupa'nın sanatını ve tarihini Nazilerin elindeki yıkımdan korumaya yönelik organize bir plan örneğidir. Anıt Adamlar, İkinci Dünya Savaşı sırasında çalınan sanat eserlerini geri getirme girişimlerinde önemli bir rol oynamıştır. The Rape of Europa, Nazilerin savaş sırasında sistematik olarak sanat eserlerini çalıp yok etmesini ve bunun uluslararası müzeler ve sanat koleksiyoncuları üzerindeki etkilerini anlatan, belgesele dönüştürülmüş bir kitaptır.

Benzer bir olay ne yazık ki IŞİD ile Palmira antik kentinde de yaşanmıştır.^[12]

Yakın zamanda Taliban Afganistan'da kutsal bir Buda heykelini yok etti.^[13]

Kişisel[değiştir | kaynağı değiştir]

Arkeologlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kazı alanlarının korunmasında arkeologların amacı, "geçmişimizin fiziksel kalıntılarını korumak ve bunları tarihi mirasımızın sürdürülmesinde kullanmaktır".^[14] Bu hedefe, arkeolojik sit alanlarının, alanın fiziksel özelliklerinin ve geçirdiği kazıların ayrıntılarının yazılı hale getirildiği kapsamlı bir şekilde belgelenmesini sağlayarak ulaşılabilir. Bir sit alanının tahrip edilmesi durumunda, kapsamlı belgeleme bir zamanlar nasıl var olduğuna dair hafızayı koruyabilir. Arkeologlar, sit alanlarını korumak için başka yöntemlere yöneliyor ve sit alanlarını mümkün olduğunca az etkileyen ve doğal özelliklerini koruyan kazı teknikleri kullanıyorlar. Şu anda tam kazılar yerine kısmi kazılar yapılmakta ve böylece sit alanlarında gereksiz bozulmalara yol açmadan araştırma sorularına yanıt aranmaktadır.^[15] Daha önceki bir teknik, duvarların ve diğer alan özelliklerinin orijinal yapılarına benzeyecek şekilde yeniden inşa edilmesini içeriyordu. Ancak bu yöntem büyük ölçüde kullanımdan kalkmıştır ve arkeologlar ve konservatörler artık sit alanını mevcut haliyle korumaya odaklanmışlardır.^[16]

Konservatörler[değiştir | kaynağı değiştir]

Konservatörler, arkeolojik sit alanlarının korunmasının savunulması ve yönlendirilmesinde önde gelen diğer unsurlardır. Alanların başarılı bir şekilde korunması için en sürdürülebilir ve etkili planı geliştirtmeleri gerekenler bu uzmanlardır ve bunu, alanları kendi kazılarından yakından ve kişisel olarak tanıyan arkeologların uzmanlığının yanı sıra kendi deneyim ve bilgilerinin yardımıyla yaparlar. Martha Demas (2004), konservatörlerin en etkili planı oluşturmak için güvenebilecekleri bir taslak oluşturmuştur:

Tanımlama ve açıklama (Identification and description)^[17]

Amaçlar: Planlama sürecinin amaçları ve beklentileri/muhtemel çıktıları nedir?

• Paydaşlar ve lider kuruluşlar arasında ortak bir zemin oluşturulması önemlidir.
• Paydaşlar: Planlama sürecine kimler dahil olmalı?
  • Paydaşlar şunları içerebilir: "Devlet kurumları, sit alanlarıyla atadan kalma ilişkileri olan gruplar, yerel topluluk üyeleri, turist grupları."
• Belgeleme ve Tanımlama: Sit hakkında ne biliniyor ve neyin anlaşılması gerekiyor?
  • Demas bize şunu hatırlatıyor: "Bu faaliyette yapılabilecek hata, faaliyeti sadece kendi iyiliği için bilgi derlemek olarak görmektir. Bunun yerine, faaliyetin stratejik olarak görülmesi gerekir: sonuçlar değerlendirmeleri bilgilendirecek ve araştırma ve kazı, yorumlama, koruma ve alanın kullanımına yönelik politikaların oluşturulmasına katkıda bulunacaktır."

Değerlendirme ve Analiz (Assessment and Analysis)^[17]

• Kültürel Önem/Değerler: Sit neden önemli veya değerli ve kim tarafından değerli görülüyor?
  • Koruma değer odaklı bir uygulamadır: bir sit alanını korunmaya değer kılan çeşitli değerleri tanımlayın. Genellikle "tarihi veya sanatsal, araştırma, doğal, medeni/sosyal, manevi/dinsel, sembolik/kimliksel veya ekonomik değerler".
• Fiziksel Durum: Sit alanının ya da yapının durumu nedir; tehditler nelerdir?
  • Durum Araştırmaları, bir arkeolojik alanın fiziksel durumunu belgelemek ve değerlendirmek için yapılır. Belgeleme, başarılı bir koruma çabası için çok önemlidir.
• Yönetim Bağlamı: Sit alanının korunması ve yönetimini etkileyen mevcut kısıtlamalar ve fırsatlar nelerdir?
  • Yönetim Değerlendirmesi, bir sit alanının fiziksel durumu dışında korunmasını etkileyebilecek diğer tüm konuları değerlendirmek için yapılır. Buna şunlar dahil olabilir: "yasal/mevzuat bağlamı, mali taban, idari taban, altyapı, bölgesel/yerel kalkınma bağlamı, ziyaretçi sayısı/profili/ve etkisi, organizasyonun yapısı, personel kaynakları ve uzmanlık, izleme/bakım sistemleri veya araştırma değerlendirmesi."

Tepki (Response)^[17]

• Amaç ve Politikaların Belirlenmesi: Sit alanı hangi amaçla korunuyor ve yönetiliyor? Sitin değerleri nasıl korunacak?
  • Sit alanlarının değerlerinin, durumunun ve yönetim bağlamının değerlendirilmesini politikalar aracılığıyla birbirine bağlayın. Demas, "uygun kullanım, koruma müdahalesi, ziyaret ve yorumlama, araştırma ve kazı, bakım ve izleme" gibi "programsal" veya "faaliyet" alanlarında politikalar geliştirmenin faydalı olacağını önermektedir.
• Hedefler Belirleyin: Politikaları eyleme dönüştürmek için ne yapılacak?
  • "Hedefler" ölçülebilir sonuçları olan açık hedefler olarak kabul edilir. Burada "hedefler" ve "stratejiler" arasındaki farkın belirlenmesi gerekmektedir.
• Stratejiler Geliştirin: Hedefler nasıl uygulamaya konulacak?
  • "Stratejiler" planlamanın en ayrıntılı düzeyidir. Bir sit alanının korunmasına yönelik uygun stratejiler oluşturmak için planın değerlendirme aşamasından başlamak gerekebilir. Daha büyük, daha karmaşık sit alanları için ayrı ayrıntılı planlar oluşturulabilir.
• Sentezleme ve Plan Hazırlama
  • Nihai planın "bütüncül ve entegre, kısa, öz, erişilebilir, yasal olarak bağlayıcı ve diğer planlarla karşılaştırılabilir" olması önerilmektedir.

Ziyaretçilerin etkisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Ziyaretçiler, arkeolojik alanların korunması üzerinde her zaman olumlu olmayan bir etkiye sahip olabilirler. Ziyaretçilerin ziyaret sırasındaki basit eylemleri, hatta sadece bir sit alanını ziyaret etmeleri bile alana zarar verebilir, hatta kendi başlarına bir bozulma aracı olarak hizmet edebilir. Bunun bir örneği Utah'taki Recapture Canyon'da yaşanmıştır. 2007 yılında Birleşik Devletler Arazi Yönetimi Bürosu (BLM - United States Bureau of Land Management), yerel arkeolojik alanlara verdiği zarar nedeniyle kanyona erişimi arazi araçlarına kapatmak zorunda kalmıştır.^[16] Ancak bazı ziyaretçiler bu kapatma kararını görmezden gelerek kanyon boyunca daha geniş bir patika oluşturmuşlardır. Mayıs 2014'te aynı kanyonda yüzlerce kişinin arazi araçlarıyla kanyonun içinden geçtiği büyük bir protesto düzenlendi.^[18] Bu kadar kısa bir süre içinde çok sayıda insanın geçmesi nedeniyle, protestonun kendisinin daha fazla hasara yol açmış olması çok muhtemeldir. Bu, fiziksel güç olarak hareket eden insanlara bir örnek olsa da, insanlar aynı zamanda vandallar/hırsızlar ya da kirleticiler gibi diğer etkenler olarak da hareket edebilirler; sit alanlarından ya da eserlerden parçalar çalarak, sit alanlarını tahrif ederek ya da yakınlarda atık/çöp bırakarak.

Daha fazla zararla mücadele etmek için, halka açık olan arkeolojik alanlara, ziyaretçilere iyi manzaralar sunarken alanı etkilemeyen yollar verilir. Ziyaretçilerin ziyaret ettikleri arkeolojik alanlar üzerindeki etkilerini anlamaları ve dikkatli olmadıkları takdirde bu alanların bozulmasına nasıl katkıda bulunabilecekleri konusunda bilinçli olmaları önemlidir. Halka açık bu tür alanlar, ziyaretçilerin gerçekten bilinçli olmalarını istiyorlarsa, ziyaretçileri bu tür etkiler konusunda eğitmeli ve bilgilendirmelidirler, çünkü çoğu kişi muhtemelen ne kadar kolay zarar görebileceklerinin farkında değildir. Eğer belirlenmiş bir patika varsa, ziyaretçiler patikada kalmalı ve ziyaretçiler ile eserler/taşınabilir parçalar arasındaki mesafeye kısıtlamalar getirilmeli ve iyi korunmalıdır.

Teknikler[değiştir | kaynağı değiştir]

Arkeolojik bir alanda kullanılan herhangi bir tekniğin amacı, alanın hasara karşı direnme kabiliyetini güçlendirmek ve/veya kültürel önemi ve tarihi hakkında bilgi verme kabiliyetini eski haline getirmektir.

Aslına döndürme (Restorasyon)[değiştir | kaynağı değiştir]

Restorasyon, "bir yerin mevcut dokusunun, birikintilerin kaldırılması veya mevcut bileşenlerin yeni malzeme eklenmeden yeniden birleştirilmesi yoluyla bilinen daha önceki bir duruma döndürülmesidir."^[19] Bu teknikteki en büyük zorluk, yeni malzeme getirilmemesidir. İdeal olarak bu, bölgeyi daha fazla hasara karşı güçlendirmek için birincil tekniktir.

Yeniden inşa (Rekonstrüksiyon)[değiştir | kaynağı değiştir]

Rekonstrüksiyon, "bir yeri bilinen eski haline döndürmektir; dokuya yeni malzeme eklenmesiyle restorasyondan ayrılır."^[19] Rekonstrüksiyonun amacı "anıtın estetik ve tarihi değerini korumak ve ortaya çıkarmaktır ve orijinal malzemeye ve otantik belgelere saygıya dayanır."^[20]

Potansiyel aşırı rekonstrüksiyon nedeniyle bunun koruma çalışması olup olmadığı konusunda da tartışmalar vardır.^[19][21] Bu tekniğin uygunluğu büyük ölçüde bölgeye, sit alanının kendisi hakkında bilinen bilgi miktarına ve alanın gerçek durumuna bağlıdır. Bir sit ne kadar eskiyse, rekonstrüksiyondan emin olmak o kadar zordur. Rekonstrüksiyon aynı zamanda inceleme sırasında tanımlanabilir ve geri döndürülebilir olmalıdır.^[21] Rekonstrüksiyonun yaygın bir şekli de zemin ve duvarların yeniden sıvanmasıdır. Hava koşullarına bağlı olarak, başlangıçta yüzeyleri koruyan sıva aşınmış ve yüzeyleri savunmasız bırakmıştır. Yeniden sıvama işlemi bu koruma katmanını geri ekler ve çoğu durumda tam olarak aynı malzeme olmasa bile en azından orijinaliyle aynı teknik kullanılır.

Yeniden oluşturma/yenileme (Rekreasyon/renovasyon)[değiştir | kaynağı değiştir]

Rekreasyon/renovasyon, "o yerden diğer sit alanlarına ulaşan kanıtlar ve bu kanıtlardan yeni malzemeler kullanılarak yapılan çıkarımlar temelinde, varsayılan daha önceki bir durumun spekülatif olarak oluşturulmasıdır."^[19] Bu, sit alanının orijinalliğini geri getirme olasılığı daha düşük olduğu ve çoğu zaman yeni malzemeler eklemek için mevcut otantik malzemeleri yok etmeyi içerdiği için en az elverişli seçenektir. Mevcut tek etkili koruma biçimi olması veya koruma önlemlerinin uygulanamaz olduğunun kanıtlanması halinde makul görülebilir.^[20]

Bunun bir örneği, Sir Arthur Evans'ın Yunan adası Girit'teki arkeolojik bir sit alanı olan Knossos antik kentindeki çalışmalarında görülebilir. İngiliz bir arkeolog olan Evans, 1901'den itibaren bölgede kazılar yapmış ve orijinal mimarinin büyük bir kısmını koruyup restore etmeyi başarmıştır. Üç farklı mimar tarafından gerçekleştirilen restorasyonlar, binaların, odaların ve fresklerin güçlendirilmesini ve yeniden inşasını içeriyordu.^[22] Ancak bu yenilemeler yıllar boyunca eleştirilere maruz kalmıştır ve "restore edilenler, bulunanları tam olarak yansıtmamaktadır. Bunun yerine daha büyük ve daha eksiksiz bir deneyim sunulmaktadır. Örneğin, Knossos'u ziyaret ettiğinizde, yeniden inşa edilme şekli nedeniyle, Roma dönemine kadar ayakta kalmış bir yer yerine, orada bulunan tek şeyin Geç Bronz Çağı sarayı olduğuna inanmak çok kolaydır".^[22]

Yer değiştirme[değiştir | kaynağı değiştir]

Yer değiştirme, sit alanın veya alanın bir kısmının fiziksel olarak taşınmasını içeren dramatik bir koruma şeklidir.^[20] Bu işlem yalnızca sit alanının taşınmaması halinde ağır hasar göreceği veya hatta ortadan kalkacağı durumlarda gerçekleştirilmelidir. Bunun ünlü bir örneği Ebu Simbel Tapınağının taşınmasıdır. Bu tapınakların taşınması zor olduğu kadar pahalıydı da, ancak taşınma gerçekleşmezse Aswan Yüksek Barajı inşaatı nedeniyle tamamen su altında kalacaklardı.

Yasalar ve politikalar[değiştir | kaynağı değiştir]

Amerika Birleşik Devletleri[değiştir | kaynağı değiştir]

• Eski Eserler Yasası (Antiquities Act) (1906)^[23]
  • Kültürel mirasın korunmasını sağlayan ilk Birleşik Devletler yasasıdır.
  • Başkana, tarihi ve tarih öncesi sit alanlarının ve tarihi veya bilimsel önemi olan nesnelerin korunması için arazi ayırma yetkisi verir; "Ulusal Anıtlar (National Monuments)" olarak etiketlenecektir.
  • Sit alanlarında kazı ve araştırma ancak izin verildikten sonra yapılabilir.
  • Toplanan tüm eserler bir müzede sergilenmeli ya da koruma ve kamu yararı için bir depoda saklanmalıdır.
  • 1970'lerde yağmacıların kovuşturulmasının başarısız olması nedeniyle etkisiz olduğu kanıtlanmıştır.
  • 1979 tarihli Arkeolojik Kaynakları Koruma Yasası (ARPA - Archaeological Resources Protection Act of 1979) ile değiştirilmiştir.
• Arkeolojik ve Tarihi Koruma Yasası (AHPA - Archeological and Historic Preservation Act) (1974)^[24]
  • Ayrıca Arkeolojik Kurtarma Yasası veya Moss-Bennett tasarısı olarak da bilinir.
  • Federal kurumların "federal lisanslı bir faaliyet veya programa ilişkin herhangi bir Federal inşaat projesinin sonucu olarak arazide meydana gelen herhangi bir değişiklik nedeniyle... aksi takdirde onarılamaz bir şekilde kaybolabilecek veya tahrip olabilecek tarihi ve arkeolojik verileri (kalıntılar ve örnekler dahil)" korumasını gerektirmiştir (Bölüm 1).
• 1979 tarihli Arkeolojik Kaynakları Koruma Yasası (ARPA - Archaeological Resources Protection Act)^[25]
  • 1906 tarihli Eski Eserler Yasası (Antiquities Act)'nın yerini aldı.
  • İhlal edenlere (yağmacılar gibi) uygulanabilecek yasal cezaların ana hatlarını çizdi.
• 1990 tarihli Amerikan Yerli Mezarlarını Koruma ve Geri Getirme Yasası (NAGPRA - Native American Graves Protection and Repatriation Act)^[26]
  • Soydan gelme veya kültürel bağlılık ilişkisi gösterebilecekleri kültürel öğelere yönelik muameleyi ana hatlarıyla belirtir.
  • Federal olarak finanse edilen kurumları etkiler.
  • Kızılderili mezarlıklarına daha fazla koruma ve Kızılderili insan kalıntıları, mezar objeleri, kutsal objeler ve kültürel miras öğelerinin kaldırılması üzerinde daha dikkatli bir kontrol sağlar. Bu tür nesnelerin kazılması veya çıkarılması da ARPA tarafından gerekli kılınan prosedürler çerçevesinde yapılmalıdır.
  • Arkeolojik alanların ya da en azından bunların gömü veya diğer kültürel öğeleri içeren kısımlarının yerinde korunmasını teşvik eder.
  • Daha önce edinilmiş eserleri etkiler.
  • Değiştirilmeye devam ediyor.
• Ulusal Tarihi Yerler Sicili^[27]
  • Listeye girebilmek için sitin dört kriterden en az birini karşılaması gerekmektedir:
    • Tarihimizin geniş kalıplarına önemli bir katkıda bulunmuş olaylarla ilişkili olanlar
    • Geçmişimizdeki önemli kişilerin hayatlarıyla ilişkilendirilenler
    • Bir türün, dönemin veya yapım yönteminin ayırt edici özelliklerini barındıran veya bir ustanın eserini temsil eden veya yüksek sanatsal değerlere sahip olan veya bileşenleri bireysel farklılıktan yoksun olabilen önemli ve ayırt edilebilir bir varlığı temsil edenler
    • Tarih veya tarih öncesi açısından önemli bilgiler veren veya vermesi muhtemel olanlar.
  • Listeye alınmanın faydaları:
    • Halk tarafından kolayca aranabilen bir Ulusal Veri Tabanına kaydedilir.
    • Korumayı teşvik eder ve belirli hibeler, vergi kredileri, koruma irtifakları ve güvenlik kodu alternatifleri için fırsatlar elde eder.
    • Mülkün bakım ve onarımı için ek kaynaklar edinmeyi sağlar.
    • Tarihi Yerler Kaydı (Register of Historic Places)'nın bir parçası olarak mülkü ayırt etmek için bronz bir plaket alır.

Çin[değiştir | kaynağı değiştir]

• Çin Seddi'nin korunmasına ilişkin yönetmelik (2006)
  • Vandalizmi veya alandan herhangi bir toprak veya tuğlanın çıkarılmasını yasaklar. Buna uymayanlar para cezasına çarptırılır.^[28]

Türkiye[değiştir | kaynağı değiştir]

• Korunması Gerekli Taşınır Kültür ve Tabiat Varlıklarının Tasnifi, Tescili ve Müzelere Alınmaları Hakkında Yönetmelik (2009)
  • Müzelerin koleksiyonlarına eklerken taşınabilir kültür nesnelerini nasıl sınıflandırması ve kaydetmesi gerektiğini açıklar.^[29]

Avustralya[değiştir | kaynağı değiştir]

• Taşınır Kültürel Mirasın Korunması Yasası (1986)
  • Kültürel öneme sahip tüm nesnelerin Avustralya'da kalmasını sağlar. Yasa ayrıca diğer ülkelerden çalınan ve Avustralya'ya ithal edilen yabancı kültürel varlıkların iadesini de sağlar.^[30]

Mısır[değiştir | kaynağı değiştir]

• Eski Eserleri Koruma Kanunu (1983)
  • Tüm eski eserler Mısır devletinin malıdır ve bu nedenle koruma altındadır. Eski eserlerin kaçırılması veya taşınması yasaktır ve para veya hapis cezası ile cezalandırılır. Taşınır ya da taşınmaz her türlü mülk devlete bildirilmeli ve kayıt altına alınmalıdır. Mülkiyetin kaydedilmemesi de kanunen cezalandırılır.^[31]

Avrupa[değiştir | kaynağı değiştir]

• Avrupa Arkeolojik Mirasının Korunması Sözleşmesi (Valletta, 1992)
  • Bütünleşik koruma ilkeleri doğrultusunda, bilimsel ve belgesel kanıt kaynakları olarak arkeolojik varlıkların korunmasına yönelik ulusal politikalar. Sözleşme, kazı ve araştırma çalışmalarının finansmanı ve araştırma bulgularının yayınlanması için kılavuz ilkeler belirler. Ayrıca, özellikle arkeolojik alanlara halkın erişimi ve arkeolojik mirasın değeri konusunda kamu bilincini geliştirmek için üstlenilecek eğitim faaliyetlerini de ele alır.^[32]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]