Bu maddedeki bilgilerin doğrulanabilmesi için ek kaynaklar gerekli. Lütfen güvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin geliştirilmesine yardımcı olun. Kaynaksız içerik itiraz konusu olabilir ve kaldırılabilir. Kaynak ara: "İkinci Suriye Cumhuriyeti" – haber · gazete · kitap · akademik · JSTOR (Aralık 2022) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin)

Bu madde, Arapça Vikipedi'de yer alan aynı konulu maddeden Türkçeye çeviri yapılarak genişletilebilir. (Mayıs 2021) Başlıca çeviri yönergeleri için [genişlet] düğmesine tıklayınız. Arapça maddenin makine çeviri sürümünü görüntüleyin. Google Çeviri gibi makine çevirileri, yapacağınız çeviriler için iyi bir başlangıç noktasıdır ancak çevirmenler, sadece makine tarafından çevrilen metni kopyala yapıştır yapmak yerine, hataları gerektiği gibi gözden geçirmeli ve çevirinin tutarlı olduğunu onaylamalıdır. Güvenilmeyen ya da düşük kaliteli görünen içerikleri eklemeyiniz. Mümkünse yabancı dil maddesinde verilen referanslar ile çevireceğiniz metni doğrulayın. Çevirinize eşlik edecek bir şekilde dillerarası bağlantı ekleyerek değişiklik özetinizde bir telif hakkı atfı sağlamalısınız. Değişiklik özeti için örnek bir atıf : Bu değişiklikteki içerik Arapça Vikipedi'de yer alan [[:ar:الجمهورية_السورية_الأولى]] sayfasından çevrilmiştir, atıf için sayfanın tarihine bakınız. Ayrıca tartışma sayfasına {{Çevrilmiş sayfa|ar|الجمهورية_السورية_الأولى}} şablonunu eklemelisiniz. Daha fazla bilgi için, bkz: Vikipedi:Çeviri.

Suriye Cumhuriyeti الجمهورية السورية (Arapça) al-Jumhūrīyah as-Sūriyyah (1950-1958) Suriye Arap Cumhuriyeti الجمهورية العربية السورية (Arapça) al-Jumhūrīyah al-ʿArabiyyah as-Sūriyyah (1961-1963)
1950-1963
Bayrak Arma
Millî marş حُمَاةَ الدِّيَار "Ḥumāt ad-Diyār" ("Anavatan Muhafızları")[1]
Tür	Birleşik Arap Cumhuriyeti'nin parçası (1958–61)
Başkent	Şam
En büyük şehir	Halep
Resmî dil(ler)	Arapça
Tanınan diller	Süryanice Ermenice Kürtçe
Demonim	Arap
Hükûmet	Parlamenter cumhuriyet (1950–1951, 1954–1958, 1961–1963) Askeri diktatörlük (1951–1954)
Cumhurbaşkanı
• 1950-1951 Haşim el-Attasi (ilk) • 1962-1963 Nazım el-Kudsi (son)
Askeri lider
• 1948-1954 Edib Çiçekli
Başbakan
• 1950 Nazım el-Kudsi (birinci) • 1962-1963 Halid el-Azm (sonuncu)
Tarihçe
• Birinci Suriye Cumhuriyeti'nin bağımsızlığı 17 Nisan 1946 • Yeni anayasanın kabulü 5 Eylül 1950 • Mısır'la birleşme 22 Şubat 1958 • Cumhuriyetin yenilenmesi 28 Eylül 1961 • Baasçıların yönetimi ele geçirmesi 8 Mart 1963
Yüzölçümü
1963	185180 km2
Nüfus
• 1963 4,307,000
Para birimi	Suriye lirası
Öncüller Ardıllar 1950 Birinci Suriye Cumhuriyeti 1961 Birleşik Arap Cumhuriyeti 1958 Birleşik Arap Cumhuriyeti 1963 Suriye Arap Cumhuriyeti
Günümüzdeki durumu	Suriye

İkinci Suriye Cumhuriyeti ^[2][3] -resmi adıyla 1950-1958 arasında Suriye Cumhuriyeti^[a] ve 1961-1963 arasında Suriye Arap Cumhuriyeti^[b] fiili olarak Nisan 1946'da Fransız Mandası'ndan bağımsız olan Birinci Suriye Cumhuriyeti'nin devamıdır. İkinci Cumhuriyet, 1950 Suriye Anayasası'nın üzerine kuruldu. 1953'ten 1954'e kadar Suriye'yi yöneten Edib Çiçekli bu anayasayı askıya aldı ve daha sonra Suriye 1958'de Birleşik Arap Cumhuriyeti'ni oluşturmak için Mısır Cumhuriyeti'ne katıldı. İkinci Cumhuriyet, Suriye'nin 1961'de birlikten çekilmesiyle yeniden başladı. 1963'te Suriye Baasçı Partisi, önümüzdeki on yıllar için Suriye'deki siyasi yapının temellerini atan kanlı bir askeri darbeyle iktidara geldi.

Yeşil, beyaz, siyah ve kırmızı bayrak Suriye Arap Cumhuriyeti'nin ilk bayrağıdır ve en kısa kullanımı ile 1961'den 1963'e kadardır. Aynı zamanda devam eden Suriye İç Savaşı sırasında Suriye Muhalefeti'nin bayrağıdır.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Arka plan[değiştir | kaynağı değiştir]

Manda Yönetimindeki Suriye Cumhuriyeti (1930–1946)[değiştir | kaynağı değiştir]

Yeni bir anayasa projesi Nisan 1928'de seçilen bir Kurucu Meclis tarafından tartışıldı, ancak bağımsızlık yanlısı Ulusal Blok çoğunluğu kazandığından ve "yetki gücünün ayrıcalıklarını korumayan" birkaç maddenin eklenmesinde ısrar ettiğinden, Meclis 9 Ağustos 1928'de feshedildi. 14 Mayıs 1930'da Suriye Devleti, Suriye Cumhuriyeti olarak ilan edildi ve Fransız Yüksek Komiseri tarafından Lübnan Anayasası, Règlement du Sandjak d'Alexandrette ile aynı zamanda yeni bir Suriye anayasası ilan edildi.^[4] Bu anayasada yeni bir bayraktan da söz edildi:

Suriye bayrağı aşağıdaki şekilde oluşturulacak; boyu yüksekliğinin iki katı olacaktır. Eşit boyutlarda üç bant içerecektir, üst bant yeşil, orta bant beyaz ve alt bant siyah olacaktır. Beyaz kısım, her biri beşer köşeli üç kırmızı yıldıza sahip olacaktır.^[5]

Aralık 1931 ve Ocak 1932'de, anayasanın 37. maddesinin dayattığı "dini azınlıkların temsilini" öngören bir seçim yasası uyarınca yeni anayasanın ilk seçimleri yapıldı.^[5] Ulusal Blok, Fransız makamlarının yoğun oy hileleri nedeniyle 70 milletvekilinden yalnızca 16'sıyla yeni milletvekilleri meclisinde azınlıktaydı.^[6] Milletvekilleri arasında Suriyeli Kürt milliyetçisi Hoybûn (Khoyboun) partisinin üç üyesi, Halil bey bin İbrahim Paça (El-Cezire ili), Mustafa bey Bin Şahin (Cerablus) ve Hasan Avni (Kürt Dağı) da vardı.^[7] Yıl içinde 30 Mart'tan 6 Nisan'a kadar "tamamlayıcı seçimler" yapıldı.^[8]

1933'te Fransa, kendi lehine ağırlığı olan bir bağımsızlık antlaşması empoze etmeye çalıştı. Antlaşma kademeli bağımsızlık vadetti ama Suriye Dağlarını Fransız kontrolü altında tuttu. O dönemde Suriye devlet başkanı bir Fransız kuklası olan Muhammed Ali el-Abid'di . Bu antlaşmaya yönelik şiddetli muhalefetin öncülüğünü, protesto amacıyla altmış günlük grev çağrısı yapan üst düzey milliyetçi ve parlamenter Haşim el-Attasi oluşturdu . Attasi'nin siyasi koalisyonu Ulusal Blok, kitlesel halk desteğini seferber etti. Ayaklanmalar ve gösteriler şiddetlendi ve ekonomi durma noktasına geldi.

Mart ayında Suriye'deki Fransız Yüksek Komiseri Damien de Martel ile görüşmelerin ardından Haiim el-Attasi, üst düzey bir Blok heyetinin başında Paris'e gitti. Nisan-Mayıs seçimlerinden sonra Haziran 1936'da kurulan Halk Cephesi liderliğindeki yeni Fransız hükûmeti, Ulusal Blok'u Suriye halkının tek meşru temsilcisi olarak tanımayı kabul etmiş ve El-Attasi'yi bağımsızlık müzakerelerine davet etmişti. Sonuçta ortaya çıkan anlaşma, Suriye bağımsızlığının egemen bir cumhuriyet olarak derhal tanınması çağrısında bulundu ve tam özgürleşme 25 yıllık bir süre içinde kademeli olarak verildi.

1936'da Fransız-Suriye Bağımsızlık Antlaşması imzalandı, bu anlaşma Fransız yasama organı tarafından onaylanmayacaktı. Ancak anlaşma, Nusayri bölgesi (şimdiki adıyla Lazkiye) Jabal Dürzi ve İskenderiye'nin sonraki iki yıl içinde Suriye cumhuriyetine dahil olmasına izin verdi. Büyük Lübnan (şimdi Lübnan Cumhuriyeti), Suriye Cumhuriyeti'ne katılmayan tek devletti. Kral Faysal'ın kısa hükümdarlığı döneminde (1918-1920) başbakan olan Haşim el-Atassi, bağımsızlık anlaşmasının ardından kabul edilen yeni bir anayasa uyarınca seçilen ilk cumhurbaşkanı oldu.

Antlaşma, daha önce özerk olan Dürzi ve Nusayri bölgelerinin Büyük Suriye'ye dahil edilmesini garanti etti, ancak Fransa'nın kasım ayında benzer bir anlaşma imzaladığı Lübnan buna dahil değildi. Antlaşma ayrıca, Suriye'nin içişlerine Fransız müdahalesinin azaltılmasının yanı sıra Fransız askerlerinin, personelinin ve Suriye'deki askeri üslerinin azaltılmasını da vadediyordu. Buna karşılık Suriye, hava sahasının kullanımı da dahil olmak üzere savaş zamanlarında Fransa'yı destekleme ve Fransa'nın Suriye topraklarında iki askeri üs bulundurmasına izin verme sözü verdi. Diğer siyasi, ekonomik ve kültürel hükümler dahil edildi.

Attasi 27 Eylül 1936'da zaferle Suriye'ye döndü ve kasım ayında cumhurbaşkanı seçildi.

Eylül 1938'de Fransa, Suriye'nin İskenderiye Sancağı'nı yeniden ayırdı ve onu Hatay Devleti'ne dönüştürdü. Hatay Devleti ertesi yıl Haziran 1939'da Türkiye'ye katıldı. Suriye, Hatay'ın Türkiye ile birleşmesini tanımadı ve bu mesele günümüze kadar hala tartışmalı bir konu olmaya devam etti.

Ortaya çıkan Adolf Hitler tehdidi, Fransa'nın Orta Doğu'daki kolonilerini terk etmesi durumunda Nazi Almanyası tarafından kuşatılma korkusuna neden oldu. Bu, Fransız hükûmetinin bazı düzeylerinde süregelen emperyalist eğilimlerle birleştiğinde, Fransa'nın sözlerini yeniden gözden geçirmesine ve anlaşmayı onaylamayı reddetmesine yol açtı. Ayrıca, Fransa anlaşma ile Suriye'nin parçası olacağını garanti ettiği İskenderun Sancağı'nı, Türkiye'ye devretmişti. İsyanlar yeniden çıktı, Attasi istifa etti ve Suriye'nin bağımsızlığı II. Dünya Savaşı sonrasına ertelendi.

Fransa'nın II. Dünya Savaşı sırasında 1940'ta düşmesiyle, Suriye, İngilizler ve Özgür Fransa tarafından Temmuz 1941'de işgal edilene kadar Vichy Hükümeti'nin kontrolünde kaldı. Suriye 1941'de yeniden bağımsızlığını ilan etti, ancak 1 Ocak 1944'e kadar bağımsız bir cumhuriyet olarak tanınmadı.

1940'larda İngiltere, Filistin'deki Yahudi isteğini tamamen durdurması karşılığında Britanya'nın askeri, ekonomik ve kültürel konularda ayrıcalıklı statüsünü güvence altına alacak bir Büyük Suriye devletinin kurulmasını gizlice savundu. Fransa ve Amerika Birleşik Devletleri bölgedeki İngiliz hegemonyasına karşı çıktı ve bu da sonunda İsrail'in kurulmasına yol açtı.

27 Eylül 1941'de Fransa, manda sayesinde ve onun çerçevesinde Suriye Devleti'nin bağımsızlığını ve egemenliğini ilan etti. Bildiride, Suriye ve Lübnan'ın bağımsızlığı ve egemenliği, Manda Yasası'ndan kaynaklandığı için hukuki durumu etkilemeyeceği söyleniyordu. Nitekim bu durum ancak Milletler Cemiyeti Konseyinin anlaşması, 4 Nisan 1924 Fransız-Amerikan Sözleşmesini imzalayan Amerika Birleşik Devletleri Hükûmeti'nin rızası ve ancak Fransız Hükûmeti ile Suriye ve Lübnan Hükûmetleri arasında Fransız Cumhuriyeti yasalarına göre usulüne uygun olarak onaylanan anlaşmalar sonuçlandıktan sonra değiştirilebilirdi.^[9]

Benqt Broms, San Francisco Konferansı sırasında durumları şüpheli olan birkaç Birleşmiş Milletler'in kurucu üyelerinin bulunduğunu ve Fransa Hükûmeti'nin hala Suriye ve Lübnan'ı manda olarak gördüğünü belirtmenin önemli olduğunu söyledi.^[10]

Duncan Hall, "Dolayısıyla, Cemiyet veya halefi adına herhangi bir resmi işlem yapılmadan Suriye'nin görevine son verildiği söylenebilir. Görev, zorunlu yetkinin ve yeni devletlerin bağımsızlıklarının bildirilmesiyle sona erdi, ardından diğer güçler tarafından parça parça koşulsuz tanıma süreci izledi ve Birleşmiş Milletlere resmen kabul edilmesiyle sonuçlandı. Şart'ın 78. Maddesi, herhangi bir üye devlet için vesayet statüsünü sona erdirdi: 'Vesayet sistemi, Birleşmiş Milletler'e üye olan ve aralarındaki ilişki egemen eşitlik ilkesine saygıya dayalı olan topraklar için geçerli olmayacaktır. " ^[11] Dolayısıyla BM, 24 Ekim 1945'te, Birleşmiş Milletler Tüzüğünün beş daimi üye tarafından onaylanmasının ardından, hem Suriye hem de Lübnan'ın kurucu üye devletler olması nedeniyle her ikisi üzerindeki Fransız yetkisi o tarihte yasal olarak sona erdirildi ve tam bağımsızlık elde edildi.^[12]

29 Mayıs 1945'te Fransa Şam'ı bombaladı ve demokratik olarak seçilmiş liderlerini tutuklamaya çalıştı. Fransız uçakları Şam'ı bombalarken, Başbakan Faris el-Huri, Birleşmiş Milletler'in San Francisco'daki kuruluş konferansındaydı ve Suriye'nin Fransız Mandası'ndan bağımsızlık iddiasını sundu.

24 Ekim 1945'te uluslararası toplumun tanımasıyla Suriye, bağımsızlığına kavuştu. Suriyeli milliyetçi grupların sürekli baskısı ve İngiliz baskısı Fransızları 17 Nisan 1946'da son birliklerini boşaltmaya zorladı. Hızlı ekonomik gelişme, bağımsızlık ilanını takip etse de bağımsızlıktan 1960'ların sonlarına kadar Suriye siyasetinde kargaşalar damgasını vurdu.

Bağımsız Birinci Suriye Cumhuriyeti (1946–1950)[değiştir | kaynağı değiştir]

Ülkenin bağımsızlığının ilk yıllarına siyasi istikrarsızlık damgasını vurdu. 1946'dan 1956'ya kadar Suriye'de 20 farklı kabine vardı ve dört farklı anayasa hazırlandı.

1948'de Suriye, yeni kurulan İsrail Devleti ile Arap-İsrail Savaşı'na girdi. Suriye ordusu, İsrail bölgelerinden baskı altına alındı, ancak Golan Tepeleri'ndeki kalelerini güçlendirdi ve eski sınırlarını korumayı ve bazı ek toprakları işgal etmeyi başardı. Temmuz 1949'da Suriye, İsrail ile ateşkes anlaşması imzalayan son Arap ülkesiydi.

Darbe[değiştir | kaynağı değiştir]

29 Mart 1949'da, Suriye'nin ulusal hükûmeti, Hüsnü el-Zaim önderliğindeki bir askeri darbeyle devrildi. Bu darbenin nedeni, Suriye Ordusu'nun Arap-İsrail Savaşı'ndan sonra yaşadığı utançtı. Bu utancın bir örneği 1948 Samne Skandalı adını verdiğimiz olayda görülebilir. Patrick Seale'ye göre, "Cumhurbaşkanı Şükri el-Kuvvetli ve yeni başbakanı ön saflarda mevkiler ve ikmal noktalarında bir tura çıktılar. Hikayeye göre, iki politikacı bir tarla mutfağından gelen keskin bir koku fark etti. Soruşturma yaptıklarında, bunun pişirme yağı yakmaktan geldiği söylendi. Kuvvetli, yeni bir teneke kutu açılmasını ve ondan önce bir yumurtanın pişirilmesini istedi. Yağ bir kez daha mide bulandırıcı bir koku yaydı: Cumhurbaşkanı tadına baktı ve kalitesiz olduğunu söyledi. Numuneler test için gönderildi ve yağın kemik atığından yapıldığı ortaya çıktı ". Daha sonra Kuvvetli, albayın vurgunculuktan tutuklanmasını emretti. Bu olayın ardından memurlar, yemeklik yağın kokusuna atıfta bulunarak halkın burnunu onlara doğru tuttuğunda öfkelendi. 14 Ağustos 1949'da Zaim, meslektaşı Sami el-Hinnavi tarafından devrildi. Birkaç ay sonra, Aralık 1949'da Hinnavi, Albay Edib Çiçekli tarafından devrildi. İkincisi, sivil yönetimi baltaladı ve Çiçekli'nın 1951'de iktidarı tamamen ele geçirmesine yol açtı. Çiçekli, artan halk muhalefetinin onu istifaya ve ülkeyi terk etmeye zorladığı 1954 yılına kadar ülkeyi yönetmeye devam etti. Ulusal hükûmet yeniden kuruldu, ancak bu sefer yurt dışından gelen istikrarsızlıkla yüz yüze geldi. Şubat 1954 darbesiyle Cumhurbaşkanı Çiçekli'nin devrilmesinden sonra, ordudaki rakip gruplar tarafından desteklenen siyasi manevralar, nihayetinde Arap milliyetçisi ve sosyalist unsurları iktidara getirdi.

1956 Süveyş Krizi sırasında Sina Yarımadası'nın İsrail askerleri tarafından işgal edilmesi ve İngiliz ile Fransız birliklerinin müdahalesinden sonra Suriye'de sıkıyönetim ilan edildi. Daha sonra olası bir İsrail işgalini önlemek için Suriye ve Irak askerleri Ürdün'e getirildi. Kasım 1956'da Irak boru hatlarına yapılan saldırılar, Irak'ın Bağdat Paktı'na kabulüne misilleme niteliğindeydi. 1957'nin başlarında Irak, Mısır ve Suriye'ye Ürdün'ün olası ele geçirilmesine karşı tavsiyelerde bulundu.

Kasım 1956'da Suriye, Sovyetler Birliği ile bir anlaşma imzaladı ve Suriye'ye gönderilen uçaklar, tanklar ve diğer askeri teçhizat karşılığında hükûmet içinde komünist nüfuz için bir yer sağladı. Suriye askeri teknolojisinin gücündeki bu artış Türkiye'yi endişelendirdi, çünkü Suriye'nin eskiden Suriye'de şimdi ise Türkiye'de olan İskenderun'u geri almaya çalışması mümkün göründü. Öte yandan Suriye ve SSCB, Türkiye'yi Suriye sınırına asker yığmakla suçladı. Bu çekişme sırasında komünistler, Suriye hükûmeti ve ordusu üzerinde daha fazla kontrol elde etti. Sadece Suriye'nin orijinal üyesi olduğu Birleşmiş Milletler'deki hararetli tartışmalar savaş tehdidini azalttı.

Birleşik Arap Cumhuriyeti'ne katılma[değiştir | kaynağı değiştir]

1954 darbesinden sonraki yıllarda Suriye'nin siyasi istikrarsızlığı, Suriye ve Mısır politikalarının paralelliği ve Süveyş Krizi'nin ardından Mısır Cumhurbaşkanı Cemal Abdünnasır'ın liderliğinin çağrısı Suriye'de Mısır ile birliğe destek yarattı. 1 Şubat 1958'de Suriye Devlet Başkanı Şükri el-Kuvvetli ve Nasır, iki ülkenin birleşerek Birleşik Arap Cumhuriyeti'ni kurduğunu ve tüm Suriye siyasi partilerinin yanı sıra komünistlerin açık faaliyetlerini durdurduğunu duyurdu. Birleşme 1958 referandumunda onaylandı.

1961-1963[değiştir | kaynağı değiştir]

Mısır'ın BAC üzerindeki hakimiyetinden hoşnutsuzluk, Abdülkerim en-Nahlavi liderliğindeki birliğe karşı çıkan unsurların 28 Eylül 1961'de iktidarı ele geçirmesine yol açtı. İki gün sonra Suriye, Suriye Arap Cumhuriyeti olarak yeniden kuruldu. 1960'ları sık sık darbeler, askeri isyanlar, sivil karışıklıklar ve kanlı isyanlar karakterize etti. 8 Mart 1963 darbesi, tüm yürütme ve yasama otoritesinin kontrolünü üstlenen bir grup askeri ve sivil yetkili olan Ulusal Devrim Komutanlığı Konseyi'nin (UDKK) kurulmasıyla sonuçlandı. İhtilal, Mişel Eflak ve Selahaddin el-Bitar liderliğindeki Baas Partisi üyeleri tarafından tasarlandı. Yeni kabineye Baas üyeleri hakim oldu; ılımlı el-Bitar başbakan oldu.^[13][14]

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]