Urfa kuşatması ya da Edessa kuşatması 28 Kasımdan 24 Aralık 1144'e kadar sürdü ve sonuç olarak haçlı Urfa Kontluğu, Musul ve Halep atabeyi; I. İmâdüddin Zengî'nin eline geçti.

Arka plan[değiştir | kaynağı değiştir]

Urfa kontluğu haçlı seferleri sırasında ve sonrasında kurulan ilk haçlı devletiydi. Ayrıca en kuzeydeki, en zayıf, en düşük nüfusluydu ve etrafını çevreleyen Danişmendliler, Artuklular, Selçuklu Türkleri gibi Müslüman devletlerin devamlı saldırısına uğruyordu. Kont II. Baudouin ve kentin sonraki kontu Joselin de Courtenay, 1104'teki Harran Muharebesi'ndeki yenilgilerinden sonra esir alınmışlardı. Joselin 1122'de ikinci kez esir alındı, ayrıca 1125'te Azez Muharebesi'nde Urfa haçlılar tarafından geri alındı ve Joselin 1131'deki savaşta öldü. Joselin'in varisi II. Joselin, Bizans İmparatorluğu ile müttefik olmaya zorlandı fakat 1143'te hem Bizans İmparatoru hem de Kudüs Kralı öldü. Kudüs Kralı Foulques'in yerine karısı Melisende ve oğlu III. Baudouin tahta geçerken Bizans İmparatoru II. İoannis'un yerine tahta, kardeşlerine karşı gücünü pekiştirmek zorunda kalan I. Manuil geçti. Joselin'in ayrıca Trablus kontu II. Raymond ve Antakyalı Raymond ile kavgaları Urfa'yı güçlü müttefiklerden yoksun bıraktı.

Urfa Kuşatması[değiştir | kaynağı değiştir]

1144'te Joselin, Zengilerin büyüyen gücüne karşı Diyarbakır'ı yöneten Artuklu hükümdarı Kara Arslan ile ittifak kurmayı başardı. Joselin neredeyse tüm ordusunu Halep'e karşı Kara Arslan'ı desteklemek için Urfa'dan dışarı yürüttü. Zengi halihazırda Foulques'in 1143'teki ölümünden faydalanmanın bir yolunu arıyordu. Acele ederek Urfa'nın kuzeyini 28 Kasım'da kuşattı. Şehir onun gelişinden haberdar edilmişti ve kuşatmaya hazırdı, ancak Joselin ve ordusu dışarıda iken yapabilecekleri çok az şey vardı.

Şehrin savunması Latin Başpiskopos II. Hugh, Ermeni Piskopos John ve Yakubi Piskopos Basil tarafından yönetildi. John ve Basil hiçbir yerli Hristiyan'ın Zengi'nin tarafına geçmemesini sağladı. Joselin kuşatmanın haberini aldığında Zengi'yi diğer haçlı şehirlerinin yardımı olmadan kovamayacağının bilinciyle ordusunu Tilbaşar'a yürüttü. Kudüs'te Kraliçe Melisende, Joselin'in yardım çağrısına yanıt vererek Manasses, Philip ve Elinand tarafından yönetilen bir orduyu yolladı. Antakyalı Raymond kendi ordusu halihazırda Bizans tarafından Kilikya'da ele geçirildiği için yardım çağrısını geri çevirdi.

Zengi şehri kuşatan bir ordu olmadığının farkında olarak bütün şehrin çevresini sardı. Kuvvetlerini Kürt ve Türkmen birlikleriyle destekledi, kuşatma makineleri inşa etti ve duvarların altına lağım kazmaya başladı. Urfa sakinleri direnebildikleri kadar direndi ancak kuşatma tecrübesizliği ile şehrin sayısız kulesi adamsız kaldı. Ayrıca karşı lağım kazma bilgileri de yoktu ve duvarın kapıya yakın bir kısmı 24 Aralık'ta çöktü. Zengi'nin birlikleri şehre daldı ve iç hisara kaçamayan herkesi öldürdü. Başpiskopos Hugh'da dahil binlercesi panik içinde boğuldu ya da ezildi. Zengi adamlarına katliamı durdurmalarını emretmesine rağmen alınan Latin esirler idam edildi; yerli Hristiyanlar'ın özgürce yaşamasına izin verildi. İç hisar 26 Aralık'ta el değiştirdi. Zengi'nin kumandanlarından Zeyneddin Ali Küçük vali olarak atandı, Piskopos Basil sadakatini şehri yönetenlere sundu ve Hristiyan nüfusun lideri seçildi.

Sonrasında[değiştir | kaynağı değiştir]

Ocak 1145'te Zengi Suruç'u ele geçirdi ve Birecik'i kuşattı ama Kudüs ordusu sonunda yetişti ve Joselin'e katıldı. Zengi ayrıca Musul'da sorun olduğunu duydu ve kontrolü ele almak için aceleyle geri döndü. Orada "İnancın koruyucusu" olarak yüceltildi ve el-Malik el-Mansur, galip kral, unvanı verildi. Korkulduğu gibi Edessa'nın kalan kısmı ya da Antakya Prensliği için saldırılarını sürdürmedi. II. Joselin Fırat'ın batısından Tilbaşar Kalesi'ne kadar kalan kısımları yönetmeye devam etti, ama yavaş yavaş bölge Müslümanlar tarafından ele geçirildi ya da Bizans'a satıldı.

Zengi, Caber Kalesi'ni kuşattığı sırada 1146 yılında Yarenkeş isimli Frank kökenli hadım bir köle tarafından öldürüldü. Yerine Haleb'de küçük oğlu Nûreddin Mahmud Zengî geçti. Joselin Zengi'nin öldürülmesi üzerine Edessa'yı geri almak için harekete geçti ve Ekim 1146'da iç hisar dışında her yeri ele geçirdi. Ancak diğer haçlı şehirlerinin yardımına sahip değildi ve zayıfça planlanan girişimi Kasım ayında Nureddin tarafından Urfa dışına itildi. Joselin şehrin Hristiyan Ermenilerinin güvenliğinden endişe ederek Nureddin'in kuvvetlerinde bir delik açma girişiminde bulundu böylece yerliler güvenlice kaçabilecekti. Ancak Joselin'in girişimi başarısız oldu ve korkuları gerçek oldu, Nureddin'in askerleri kaçışan Ermenileri katletti ve hayatta kalanları köle yaptı.

Bu sıralarda, Edessa'nın düşüşü Avrupa'ya ulaştı ve Antakyalı Raymond halihazırda Papa III. Eugene'in yardımı için Cebele piskoposu Hugh'u da içeren delegeleri yollamıştı. 1 Aralık 1145'te Eugene İkinci Haçlı seferini başlattı. Bu haçlı seferi VII. Louis ve III. Konrad tarafından yönetildi, ama 1148'de felaketle sonuçlandı ve Edessa asla tekrar ele geçirilemedi.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

• Runciman, Steven (1952). A History of the Crusades, Volume II: The Kingdom of Jerusalem and the Frankish East (İngilizce). Cambridge: Cambridge University Press. 
• Setton, Kenneth M.; Baldwin, Marshall W., (Ed.) (1969) [1955]. A History of the Crusades, Volume I: The First Hundred Years (İngilizce) (İkinci bas.). Madison, Milwaukee ve Londra: University of Wisconsin Press. ISBN 0-299-04834-9. .
• The Damascus Chronicle of the Crusaders, extracted and translated from the Chronicle of Ibn al-Qalanisi. Edited and translated by H. A. R. Gibb. London, 1932.
• Surlu Vilyam (1943). A History of Deeds Done Beyond the Sea (İngilizce). E.A. Babcock ve A.C. Krey tarafından çevrildi. Columbia University Press. 
• Armenia and the Crusades, Tenth to Twelfth Centuries: The Chronicle of Matthew of Edessa. Translated by Ara Edmond Dostourian. National Association for Armenian Studies and Research, 1993.
• Sergio Ferdinandi. La Contea Franca di Edessa. Fondazione e Profilo Storico del Primo Principato Crociato nel Levante (1098-1150), Pontificia Università Antonianum - Rome 2017. ISBN 978-88-7257-103-3