Vurgu; dil biliminde, bazı hecelere veya sözcüklere daha fazla önem yüklemektir. Sözlü anlatımlarda vurgulanan hece ya da sözcük diğerlerinden farklı tonlanır.

Türkçede Vurgu[değiştir | kaynağı değiştir]

Vurgunun konumu[değiştir | kaynağı değiştir]

Cins isimlerde vurgu[değiştir | kaynağı değiştir]

Çoğu cins isimde vurgu son hecede olur:

• Okul, Kapı, Ödev, Örümcek, Mücadele

Bazı yabancı kelimeler, bu kurala istisnadır:

• Abluka, Penaltı, Lokanta, Tarhana

Ancak çoğu yabancı kelime, istisna değildir:

• Kitap, İstasyon, Fotokopi, Kalem

Bazı zarflar, bağlaçlar ve soru kelimeleri de bu kurala istisnadır:

• Nerede? Nasıl? Niçin?
• Şimdi, Sonra, Ancak, Fakat

Yer isimlerinde vurgu[değiştir | kaynağı değiştir]

Yer isimleri, "Sezer vurgusu" diye adlandırılan özel bir vurgu düzenini takip ederler.^[1] Bu kurala göre sondan üçüncü hecesi kapalı (Ünsüzle biten) ve sondan ikinci hecesi açık (Ünlüyle biten) olan yer isimleri, sondan üçüncü hecesinde vurgulanırlar:

• Marmaris, İskenderun, Sirkeci, Ankara

Diğer yer isimleri ise sondan ikinci hecelerinde vurgulanırlar:

• İstanbul, Adana, Antalya

Bu kural, yer isimlerini cins isimlerinden ayırmamıza olanak tanır:

• Ordu - ordu, Sirkeci - sirkeci, Mercimek - mercimek

Bu kurala da bazı istisnalar vardır:

• Bazı yabancı asıllı yer isimleri sondan üçüncü hecesi kapalı olup sondan ikinci hecesi açık olsa da sondan ikinci hecede vurgulanırlar:
  • Afrika, İngiltere, Üsküdar
• -iye ile biten yer isimleri sondan üçüncü hecede vurgulanır:
  • Süleymaniye, Ahmediye, Sultaniye
• -hane, -istan, -ler ve -mez ile biten yer isimleri ve birkaç istisnai yer daha; cins isimleri gibi son hecelerinde vurgulanırlar:
  • Bulgaristan, Hindistan, Macaristan
  • Kâğıthane, Gümüşhane
  • Işıklar, Söylemez
  • Anadolu
• Vurgusu son hecede olmayan cins isimlerinden türemiş yer isimleri de türediği isimler gibi vurgulanırlar:
  • Sütlüce
• Birleşik isimlerden gelen yerlerde, bileşen kelimelerin ilki vurgulanır:
  • Çanakkale, Eminönü, Sultanbeyli
• Az sayıda düzensiz yer ismi sondan üçüncü hecede vurgulanır:
  • Rumeli, Kınalı, Kuleli

Kişi isimlerinde vurgu[değiştir | kaynağı değiştir]

Kişi isimleri de cins isimleri gibi son hecede vurgulanır:

• Hüseyin, Ahmet, Necati

Seslenirken cins isimleri ve özel isimlerde vurgu kayabilir:

• Ahmet! Öğretmenim!

Bazı soy adların vurgusu son hecede değildir:

• Erbakan, Erdoğan, İnönü, Atatürk

Eklerde vurgu[değiştir | kaynağı değiştir]

Çoğu ek vurgulu olduğundan son hecesi vurgulu bir kelimeye gelince vurguyu kendi üzerine çeker:

• Karar
• Kararlı
• Kararlılık
• Kararlılığı
• Kararlılığından

Son hecesi vurgulu olmayan kelimeye gelen ekler ise vurguyu çekmezler:

• Avrupa'da
• Lokantada

Çok heceli olan şu ekler, son hecesinde vurgulu olmadığından vurgunun sonraki eklere çekilmesini engeller:

• Bakıyorum
• Gidiversene
• Düşününce
• Bakarak

Bazı heceli ekler ise vurgusuzdur ve bu sebeple vurgunun daha ileriye aktarılmasını engeller:

• Bakmamalıyız
• Annemleyim
• Arapça
• Benimki

Bu kural aynı zamanda -me/ma olumsuzluk ekini -me/ma fiilimsi ekinden ayırmamıza imkân tanır:

• Gitmeyin
• Gitme zamanı

-me/ma eki, ilk hecesi vurgulanmayan kelimelerde bile vurguyu bir önceki heceye çeker:

• Avrupalılaşmadık

Ayrı yazılsa da ek gibi davranan de/da bağlacı ve mı/mi/mu/mü soru edatı da vurgusuzdur:

• Sen de mi?
• Sende mi?

Bu kural -de/da bulunma ekini de/da bağlacından ayırmamıza olanak tanır.

Ek fiiller isimlere geldiği zaman vurgusuz olurlar:

• Sendeydim
• Çocukmuşsunuz
• Okulluysanız

Ek fiiller fiillere geldiği zaman da vurguyu bir önceki heceye çekerler, ancak cümle içinde fiiller çoğu zaman vurgusunu yitirdiğinden bu kural o kadar ortaya çıkmaz:

• Gitmiştim
• Düşündüysen

İsime gelen şahıs ekleri de aynı zamanda vurgusuzdur, bu kural da iyelik eklerini ve çoğul ekini şahıs eklerinden ayırmamıza olanak tanır:

• O kalem benim!
• Vazoyu kıran benim.

Birleşik kelimeler ve tamlamalar[değiştir | kaynağı değiştir]

Birleşik isimlerde ve tamlamalarda ikinci öğe vurgusunu yitirir:

• Başbakan, Ayakkabı, Çoban salatası, Mavi kuş

Pekiştirmeli sıfatlar da ilk hecede vurgulanır

• Dümdüz, Sapsarı, Masmavi

Fiil içeren birleşik kelimelerde ise ikinci kelime vurgulanır:

• Hünkârbeğendi, Uyurgezer

-ma/me eki tamlamalarda ve birleşik fiillerde bile vurguyu bir önceki heceye çeker:

• Ali iskambil oynadı.
• Ali iskambil oynamadı.

Dilbilim ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

1. ^ Sezer (1981), s. ?.