Sosyalist gerçekçilik
Vientiane, Laos'taki heykel
Etkin yıllar	1932 - günümüz
Etkiledikleri	Marksizm, Gerçekçilik ve Sosyalist ülkeler

Sosyalist gerçekçilik, sosyalizm ideolojisinin sanat ve edebiyata yansıması olarak 1930'lu yıllarda ortaya çıktı. Özellikle SSCB'de ve Çin'de ön plana çıktı ve komünistlerden de destek gördü. Sosyalist ideolojinin idealizmini ortaya çıkarmayı hedefleyen bu akımın etkisinde edebiyat eserlerinde devrimci kahramanlarla, halka örnek olacak kişiler yaratılması hedeflendi. Maksim Gorki'nin Ana romanı bu akımın ilk örneklerinden sayılır. Resim sanatında ise devrimci ruhun ön plana kuvvetli bir imajla çıktığı eserler desteklendi. Sosyalist gerçekçi akımın ana konuları arasında devrim, işçi sınıfı ve sanayi bulunmaktadır.

İşçi ve Çiftçi Kadın Heykeli, Büyük Sovyet Ansiklopedisi tarafından sosyalist gerçekçilik akımının standardı olarak seçilmiştir.^[1]

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Geliştirme[değiştir | kaynağı değiştir]

Sosyalist gerçekçilik, birkaç on yıl boyunca farklı bir toplumda binlerce sanatçı tarafından geliştirildi.^[2] Rus sanatında gerçekçiliğin ilk örnekleri arasında Peredvizhnikiler ve Ilya Yefimovich Repin'in çalışmaları yer alır. Bu eserler aynı siyasi çağrışımlara sahip olmasa da, halefleri tarafından uygulanan teknikleri sergilemektedir. Bolşevikler 25 Ekim 1917'de Rusya'nın kontrolünü ele geçirdikten sonra, sanatsal tarzlarda belirgin bir değişiklik oldu. Çar'ın düşüşü ile Bolşeviklerin yükselişi arasında kısa bir sanatsal keşif dönemi olmuştu.

Bolşeviklerin kontrolü ele geçirmesinden kısa bir süre sonra Anatoly Lunacharsky, Halkın Aydınlanma Komiserliği Narkompros'un başına atandı.^[2] Bu, Lunacharsky'yi yeni yaratılan Sovyet devletinde sanatın yönüne karar verme konumu elde etmesine imkan sağladı. Lunacharsky, Sovyet sanatçılarına izlemeleri için tek bir estetik model dikte etmemiş olsa da, daha sonra sosyalist gerçekçiliği etkilemeye yardımcı olacak insan vücuduna dayalı bir estetik sistem geliştirdi. "Sağlıklı bir vücudun, zeki bir yüzün veya dostça bir gülümsemenin görüntüsünün aslında yaşamı iyileştirdiğine" inanıyordu.^[3] Sanatın insan organizması üzerinde doğrudan bir etkisi olduğu ve doğru koşullar altında bu etkinin olumlu olabileceği sonucuna vardı. Lunacharsky, "mükemmel insanı" (Yeni Sovyet adamı) tasvir ederek, sanatın vatandaşları nasıl mükemmel Sovyetler olunacağı konusunda eğitebileceğine inanıyordu.^[3]

Sovyet sanatı içinde tartışma[değiştir | kaynağı değiştir]

Sovyet sanatının kaderini tartışan iki ana grup vardı: fütüristler ve gelenekçiler. Birçoğu Bolşeviklerden önce soyut veya solcu sanat yaratan Rus Fütüristleri, komünizmin geçmişten tam bir kopuş gerektirdiğine ve dolayısıyla Sovyet sanatının da buna ihtiyacı olduğuna inanıyorlardı.^[3] Gelenekçiler, günlük hayatın gerçekçi temsillerinin önemine inanıyorlardı. Lenin'in yönetimi ve Yeni Ekonomi Politikası altında, hem fütüristlerin hem de gelenekçilerin sanatlarını sermayeli bireyler için üretmelerine izin veren belirli bir miktarda özel ticari girişim vardı.^[4] 1928'e gelindiğinde, Sovyet hükümeti özel girişimleri sona erdirmek için yeterli güce ve yetkiye sahipti, böylece fütüristler gibi kenar gruplara verilen desteği sona erdirdi. Bu noktada "sosyalist gerçekçilik" terimi kullanılmasa da tanımlayıcı özellikleri norm haline geldi.^[5]

Büyük Rus Ansiklopedisi'ne göre, terim basında ilk olarak Sovyet Yazarlar Birliği, Ivan Gronsky düzenleme komitesi başkanı tarafından 23 Mayıs 1932 yılında Literaturnaya Gazetada kullanıldı.^[6] Terim, Joseph Stalin de dahil olmak üzere en üst düzey politikacıların katıldığı toplantılarda onaylandı.^[7] Edebi sosyalist gerçekçiliğin bir savunucusu olan Maksim Gorki, 1933'te "Socialist Realism" başlıklı ünlü bir makale yayınladı.^[7] Kongre Sırasında 1934'te, sosyalist gerçekçilik için dört ilke belirlendi.^[8] Çalışma şu şekilde olmalıdır:

1. Proleter: işçilerle ilgili ve onlar için anlaşılır sanat.
2. Tipik: insanların günlük yaşamlarından sahneler.
3. Gerçekçi: temsili anlamda.
4. Partizan: Devletin ve Partinin amaçlarını destekleyen.

Özellikler[değiştir | kaynağı değiştir]

Sosyalist gerçekçiliğin amacı, popüler kültürü, Sovyet ideallerini destekleyen belirli, oldukça düzenlenmiş bir duygusal ifade grubuyla sınırlamaktı.^[9] Parti son derece önemliydi ve her zaman olumlu bir şekilde öne çıkarılacaktı. Partiye garantili bağlılığı geliştiren anahtar kavramlar partiinost (parti zihniyeti), ideinost (fikir- veya ideolojik-içerik), klassovost (sınıf içeriği) ve pravdivost (doğruluk) idi.^[10]

Sosyalist gerçekçiliğin işlevi ideal Sovyet toplumunu göstermek olduğundan, hakim bir iyimserlik duygusu vardı. Sadece bugünün yüceltilmesi değil, aynı zamanda geleceğin de hoş bir şekilde tasvir edilmesi gerekiyordu. Günümüz ve gelecek sürekli olarak idealize edildiğinden, sosyalist gerçekçilik zorlama bir iyimserlik duygusuna sahipti. Trajedi ve olumsuzluklara, farklı bir zaman ve mekanda gösterilmedikçe izin verilmedi. Bu duygu, daha sonra "devrimci romantizm" olarak adlandırılacak şeyi yarattı.^[10]

Devrimci romantizm, ister fabrika ister tarım olsun, sıradan işçiyi hayatını, işini ve dinlenmesini takdire şayan olarak sunarak yükseltti. Amacı, eğitim bilgisi olarak devrim sayesinde yaşam standardının ne kadar iyileştiğini göstermek, Sovyet vatandaşlarına nasıl davranmaları gerektiğini öğretmek ve morallerini yükseltmekti. Nihai amaç, Lenin'in "tamamen yeni bir insan türü" dediği şeyi yaratmaktı: Yeni Sovyet Adamı. Sanat (özellikle posterler ve duvar resimleri), parti değerlerini kitlesel ölçekte aşılamanın bir yoluydu. Stalin, sosyalist gerçekçi sanatçıları "ruh mühendisleri" olarak tanımladı.^[11]

Toplumcu gerçekçilikte kullanılan yaygın imgeler çiçekler, güneş ışığı, vücut, gençlik, uçuş, endüstri ve yeni teknolojiydi.^[10] Bu şiirsel görüntüler, komünizm ve Sovyet devletini yansıtıyordu. Sanat, estetik bir zevkten daha fazlası haline geldi; bunun yerine çok özel bir işleve hizmet etti. Sovyet idealleri, işlevselliği ve çalışmayı her şeyin üzerinde tutuyordu; bu nedenle sanatın beğenilmesi için bir amaca hizmet etmesi gerekiyordu. Marksist bir teorisyen olan Georgi Plekhanov, sanatın topluma hizmet ediyorsa yararlı olduğunu belirtir: "Sanatın, yalnızca 'eylemleri, duyguları' tasvir ettiği, çağrıştırdığı veya ilettiği ölçüde toplumsal bir anlam kazandığına şüphe yoktur."^[12]

Tasvir edilen temalar, işin güzelliğini, kolektifin ve bireyin bütünün iyiliği için başarılarını öne çıkaracaktı. Sanat eseri genellikle kolayca fark edilebilir bir eğitim mesajı içeriyordu.

Ancak sanatçı, hayatı gördüğü gibi resmedemedi çünkü Komünizme kötü yansıyan her şey çıkarılmalıydı. Tamamen iyi ya da tamamen kötü olarak gösterilemeyen insanlar karakter olarak kullanılamazd8.^[13] Sanat, sağlık ve mutlulukla dolu olmalıydı; Resimler ise yoğun endüstriyel ve tarımsal sahneleri gösteriyordu; heykeller işçileri, nöbetçileri ve okul çocuklarını tasvir ediyordu.^[14]

Yaratıcılık, sosyalist gerçekçiliğin önemli bir parçası değildi. Bu dönemde sanat yaratmada kullanılan stiller, en gerçekçi sonuçları verecek olanlardı. Ressamlar mutlu, kaslı köylüleri ve fabrikalardaki ve kolektif çiftliklerdeki işçileri tasvir ederdi.^[15] Sosyalist gerçekçi bir sanatçı için en önemli şey sanatsal bütünlük değil, parti doktrinine bağlılıktı.^[9]

Önemli gruplar[değiştir | kaynağı değiştir]

Merriam-Webster Sözlüğü, sosyalist gerçekçiliği "gelişmekte olan bir sosyalist devlette toplumsal bilinci geliştirmek için edebiyatın, sanatın ve müziğin didaktik kullanımına çağıran Marksist bir estetik teori" olarak tanımlar.^[16] Sosyalist gerçekçilik, 1917'deki Komünist Devrim'den başlayarak ve Stalin'in hükümdarlığı sırasında tırmanan, posterler, filmler, gazeteler, tiyatro ve radyo gibi her türlü görsel medyayı kullanarak, her türden sanatçıyı sosyalist ütopik yaşamın olumlu veya canlandırıcı yansımalarını yaratmaya zorladı.^[17]

1917-1924 Rus hükümetinin lideri Lenin, sanatın halk için olduğunu ve halkın kitleleri birleştirirken onu sevmesi ve anlaması gerektiğini öne sürerek bu yeni sanat dalgasının temelini attı. Sanatçılar Naum Gabo ve Antoine Pevsner, 1920'de "Gerçekçi Manifesto" yazarak, sanatçılara ilham perilerinin istediği gibi yaratmaları için serbest dizgin verilmesi gerektiğini öne sürerek, Lenin yönetimindeki sanat çizgilerini tanımlamaya çalıştılar. Ancak Lenin'in sanat için farklı bir amacı vardı. Onun işlevsel olmasını istemek ve Stalin, sanatı ajitasyon olması gerektiği inancı üzerine inşa ediyordu.^[18]

"Sosyalist Gerçekçilik" terimi, tam olarak tanımlanmamasına rağmen 1934'te Sovyet Yazarlar kongresinde ilan edildi.^[19] Bu, bireysel sanatçıları ve eserlerini devlet kontrolündeki propagandaya dönüştürüyordu bir açıdan.

1953'te Stalin'in ölümünden sonra, yerine Nikita Kruşçev geçti ve daha az acımasız devlet denetimlerine izin verdi ve 1956'da "Kişilik Kültü ve Sonuçları ile ilgili olan Gizli Konuşma" ile Stalin'in sanatsal taleplerini açıkça kınadı. Ve böylece "Kruşçev'in Çözülmesi" olarak bilinen politikada bir tersine dönüş başladı. Sanatçıların kısıtlanmaması ve yaratıcı yetenekleriyle yaşamalarına izin verilmesi gerektiğine inanıyordu. 1964'te Kruşçev kaldırıldı ve yerine Stalin'in fikirlerini yeniden getiren ve Kruşçev'in aldığı sanatsal kararları tersine çeviren Leonid Brejnev geldi.

Ancak 1980'lerin başında Sosyalist Gerçekçi hareket solmaya başladı. Bugüne kadarki sanatçılarŞablon:When, Rus Sosyal Gerçekçi hareketinin Sovyet Sanatının en baskıcı ve dışlanan dönemi olduğunu belirtiyor.^[18]

Devrimci Rusya Sanatçıları Derneği (AKhRR)[değiştir | kaynağı değiştir]

Devrimci Rusya Sanatçıları Derneği (AKhRR) 1922'de kuruldu ve SSCB'deki en etkili sanatçı gruplarından biriydi. AKhRR, "kahramanca gerçekçilik" kullanarak Rusya'daki çağdaş yaşamı doğru bir şekilde belgelemek için çalıştı.^[4] "Kahramanca gerçekçilik" terimi, sosyalist gerçekçilik arketipinin başlangıcıydı. AKhRR, Leon Troçki ve Kızıl Ordu gibi etkili hükümet yetkilileri tarafından desteklendi.^[4]

1928'de AKhRR, Sovyet devletlerinin geri kalanını da kapsayacak şekilde Devrim Sanatçıları Derneği (AKhR) olarak yeniden adlandırıldı. Bu noktada grup, duvar resimleri, ortaklaşa yapılan resimler, reklam üretimi ve tekstil tasarımı gibi devletin teşvik ettiği kitlesel sanat formlarına katılmaya başladı.^[20] Grup, Stalinist SSCB Sanatçılar Birliği.

M. B. Grekov'un adını taşıyan askeri sanatçıların stüdyosu[değiştir | kaynağı değiştir]

Askeri sanatçıların atölyesi 1934'te kurulmuştu.^[21]

Sovyet Yazarlar Birliği (USW)[değiştir | kaynağı değiştir]

Sovyet Yazarlar Birliği'nin kurulması kısmen Maksim Gorki tarafından, Komünist Parti tarafından övülen "proleter" yazarlar (Fyodor Panfyorov, Boris Pasternak ve Andrei Bely gibi) farklı yöntemlere sahip Sovyet yazarlarını birleştirmek için başlatıldı.^[22] Ağustos 1934'te sendika ilk kongresini yaptı ve burada Gorki şunları söyledi:

Yazarlar Birliği, yalnızca kalemin tüm sanatçılarını bedensel olarak birleştirmek amacıyla değil, profesyonel birleşme onların kurumsal güçlerini kavramalarını, çeşitli eğilimlerini, yaratıcı eğilimlerini mümkün olan tüm netlikle tanımlamalarını sağlamak; etkinlik, yol gösterici ilkeler ve ülkenin tüm yaratıcı çalışma enerjilerine rehberlik eden bu birlik içinde tüm amaçları uyumlu bir şekilde birleştirmek için yaratılmıştır.^[23]

Bu dönemin en ünlü yazarlarından biri Alexander Fadeyev'ydi. Fadeyev, Stalin'in yakın bir kişisel arkadaşıydı ve Stalin'i "dünyanın gördüğü en büyük hümanistlerden biri" olarak nitelendirdi.^[24] En ünlü eserleri arasında The Rout ve Genç Muhafız yer alır.==Etki==

Sosyalist gerçekçi sanatın etkisi, devlet destekli tek stil olmaktan çıktıktan on yıllar sonra bile hâlâ görülebiliyor. 1991'de SSCB sona ermeden önce bile hükümet sansür uygulamalarını azaltıyordu. Stalin'in 1953'teki ölümünden sonra, Nikita Kruşçev önceki rejimin aşırı kısıtlama uygulamalarını kınamaya başladı. Bu özgürlük, sanatçıların yeni teknikleri denemeye başlamasına izin verdi, ancak geçiş hemen olmadı. Sanatçıların artık görevden alınan Komünist Parti tarafından kısıtlanmaması, Sovyet yönetiminin nihai düşüşüne kadar değildi. 1990'ların ortalarından sonlarına ve 2000'lerin başına kadar pek çok sosyalist gerçekçi eğilim galip geldi.^[25]

1990'larda birçok Rus sanatçı sosyalist gerçekçiliğin özelliklerini ironik bir şekilde kullandı.^[25] Bu, sadece birkaç on yıl önce var olandan tamamen farklıydı. Sanatçılar sosyalist gerçekçi kalıptan çıktıktan sonra, önemli bir güç kaymas | arşivengelli = evet}} oldu. Sanatçılar, Sovyet ideallerine göre var olamayacak konulara yer vermeye başladılar. Artık görünüşler üzerindeki güç hükümetin elinden alındığından, sanatçılar 20. yüzyılın başlarından beri var olmayan bir otorite düzeyine ulaştılar.^[26] SSCB'nin yıkılmasından hemen sonraki on yılda, sanatçılar sosyalist gerçekçiliği ve Sovyet mirasını travmatik bir olay olarak temsil ettiler. Sonraki on yılda benzersiz bir kopukluk duygusu oluştu.^[27]

Batı kültürleri genellikle sosyalist gerçekçiliğe olumlu bakmazlar. Demokratik ülkeler bu baskı döneminde üretilen sanatı bir yalan olarak görüyorlar.^[28] Marksist olmayan sanat tarihçileri, komünizmi sanatsal ifadeyi boğan ve dolayısıyla kültürün ilerlemesini geciktiren bir Totalitarizm biçimi olarak görme eğilimindedirler.^[29] Son yıllarda, 20. yüzyıl Rus gerçekçi resimlerini korumaya adanmış üç katlı bir müze olan Rus Gerçekçi Sanat Enstitüsü'nün (IRRA) eklenmesiyle Moskova'daki hareket yeniden canlandırıldı.^[30]

Önemli temsilcileri[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Stahanovizm
• Juche Kulesi
• Bayrağı Yükseltmek

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Sosyalist Realizm Kavramının Ortaya Çıkış Süreci 24 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Erdoğan Uygur, Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi)
• Sosyalist Realizm: Kökeni, Oluşum Süreci ve Kavramı 4 Nisan 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Leyla Tagızade, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi)

Sovyetler Birliği ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

Edebiyat ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.