Gutenberg Projesi

Kuruluş	1971
Kurucu	Michael S. Hart
Resmî site
gutenberg.org

Gutenberg Projesi (İngilizce: Project Gutenberg, Kısaca: PG), telif hakkı olmayan kültürel eserleri dijital ortama aktarmak, arşivlemek ve dağıtmak amacıyla yürütülen gönüllü bir çalışmadır.

1971 yılında kurulan Gutenberg Projesi, dünyanın en eski dijital kütüphanesidir. İnternet'in doğmasından sonra Web ortamına taşınmıştır. Proje, özellikle edebiyat eserlerinin olabildiğince ücretsiz ve kalıcı bir biçimde, herhangi bir bilgisayarda kullanılabilen açık formatlarda serbestçe dağıtılmalarını sağlar.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Proje, 1971 yılında Illinois Üniversitesi'nde Michael S. Hart tarafından Amerikan Bağımsızlık Bildirisi'nin dijitalleştirilmesiyle başlatıldı. Üniversitenin öğrencisi olduğu sırada insan-makine arayüzleri konusunda çalışmış olan Hart'a, bilgisayarlara erişimin çok sınırlı ve pahalı olduğu o günlerde Materyal Araştırma Laboratuvarı'ndaki Xerox Sigma V bilgisayarının işleticisi olan arkadaşları tarafından bilgisayar erişim imkanı sağlanmış; ve söz konusu bilgisayarın İnternetin öncülü ARPANET'in bir parçası olduğunun bilincinde olan Hart, kendisine verilen çok değerli bilgisayar-zamanını hangi amaç uğruna kullanacağı konusunda bir süre kafa yorduktan sonra, ABD Bağımsızlık Günü nedeniyle o gün (4 Temmuz 1971) yerel markette kopyaları dağıtılan Amerikan Bağımsızlık Bildirgesi'ni yazmaya karar vermişti.^[1] Hart'ın teleprinter ile yazdığı Bağımsızlık Bildirgesi'ni Haklar Bildirisi, ABD Anayasası, İncil ve Shakespeare'in eserleri ile "Alice Harikalar Diyarında" ve "Peter Pan" gibi yapıtlar takip etti.

Tarayıcı ve optik karakter tanıma yazılımının geliştiği 1989 yılına kadar metinler bilgisayara elle girildi. 1989 yılında onuncu kitabını yayımlayan proje, 1990'larda İnternet kullanımının yaygınlaşmasıyla hızlandı.^[2] Hart, 16 yıl boyunca tek başına çalışarak 313 kitap yükledi.^[3] Projeye matbaanın mucidi Johannes Gutenberg’in adını verdi.

Hart'ın 1998 yılında yeni kurulan Illinois Üniversitesi PC Kullanıcı Grubu ile bağlantı kurup bir e-posta listesi yoluyla projesini duyurmaya başlamasından sonra gönüllülerden oluşan bir ekibin çalışması ile yılın sonunda 1.600 kitap projeye yüklendi.^[1] 2000 yılına kadar 10bin e-kitap oluşturma ve her bir e-kitabı ortalama 100milyon okuyucuya ulaştırma hedefi koyan Hart, çabalarından dolayı Wired dergisinin Kasım 1998 sayısında, teknoloji yoluyla topluma önderlik edenlerin seçildiği "Wired 25" listesinde yer aldı.^[4] Carnige Mellon Üniversitesi projenin finansörlüğünü üstlendi.

27 Ekim 1998'de Amerikan Meclisi'nin Telif Süresi Uzatma Kanunu'nu onaylaması sonucu kültürel üretimlerin büyük bölümünün kamu malına dönüşmesi süresi 20 yıl ertelendi. Bu gelişme, projenin önüne çıkan önemli bir engeldi. Hart, her şeye rağmen 2020 yılına kadar 9 milyon kitabın kamuya açık hale geleceğini hesaplayarak Gutenberg Projesi için yeni bir misyon belirledi: 100 dilde 10 milyon e-Kitap sunmak.^[1]

Çevrimiçi bir katalog içeren ilk Gutenberg Web sitesi 1994 yılında İtalya'dan bir gönüllü olan Pietro Di Micel tarafından geliştirildi. Site, izleyen on yıl içinde birçok ödül kazandı.

Projenin gereksinimlerinin karşılanabilmesi için 2000 yılında Mississippi eyaletinde kâr amacı gütmeyen. Gutenberg Projesi Edebî Arşiv Vakfı kuruldu. Gregory Newby vakfın ilk başkanı oldu.

Projenin 40. yılında (2011) Michael Hart hayatını kaybetti. Gutenberg Projesi, günümüzde varlığını Kuzey Karolina Üniversitesinde sürdürmektedir.^{[kaynak belirtilmeli]}

İdealler[değiştir | kaynağı değiştir]

Gutenberg Projesi, e e-kitapların oluşturulması ve dağıtılması konusunda insanları teşvik etmek üzere geliştirilmiş, belirli bir merkezi olmayan bir gönüllülük projesidir. Proje, hangi metinlerin ekleneceğine dair bir seçim uygulamadığı gibi, gönüllülerin çalışmasına, ulaşabildikleri veya ilgilendikleri konularda metinlerin seçilmesine dayanır. Projenin ideali Micheal Hart’ın şu sözüyle ifade edilmiştir:^{[kaynak belirtilmeli]}

Birçok gönüllünün halk kütüphanelerini yaymaya ve edebi mirası korumaya yönelik çalışmalarının yanı sıra, Gutenberg Projesi Koleksiyonu sayesinde ise eserler olası bir kazaya karşı korunmakta, düzenli olarak yedeklenmekte ve farklı birçok sunucuya yansıtılmaktadır.

CD ve DVD Projesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Ağustos 2003’te, Gutenberg Projesi koleksiyonundaki “en iyi” 600 civarı e-kitabın bulunduğu bir CD oluşturdu. CD, ISO dosyası formatında kullanıcıya sunuldu. CD’yi indirmeyi başaramayan kullanıcılar için CD’nin bir kopyasını ücretsiz olarak kullanıcıya yollama seçeneği de sunuldu.

Aralık 2003’te içinde yaklaşık 10.000 dosya bulunan bir DVD oluşturuldu. O zaman için bu sayı koleksiyonun neredeyse tamamını kapsıyordu. 2004’ün ilk aylarında DVD posta yoluyla kullanıcılara sunuldu.

Temmuz 2007’de DVD’nin içinde 17.000’den fazla dosyanın bulunduğu yeni bir versiyonu oluşturuldu. Nisan 2010’da içinde yaklaşık 30.000 dosya bulunan çift katmanlı bir DVD kullanıcıya sunuldu.

DVD’lerin büyük kısmı ve postayla yollanan CD’lerin tamamı gönüllüler tarafından kayıt cihazları ile kaydedildi. Ekim 2010’e kadar postayla iletilen disk sayısı yaklaşık 40.000’dir. 2017’den itibaren ücretsiz CD teslimatı durdurulmuştur fakat ISO dosyası yüklemek isteyenler için hâlâ mevcuttur.^[5]

Çoklu Kaynaklar[değiştir | kaynağı değiştir]

Gutenberg Projesi, e-kitap yaratma sürecinde birden çok basılı kaynağın kullanımını teşvik eder. Gutenberg Projesinin ilk e-kitabı olan Amerikan Bağımsızlık Bildirgesi de dahil olmak üzere birçok eserin basılı kaynaklarda farklı versiyonları mevcuttur-. Bunların bir örneği de Shakespeare eserleridir. Gutenberg Projesinde Shakespeare eserlerinin farklı versiyonları mevcuttur. Uygulamada birçok Gutenberg Projesi e-kitabı tek bir basılı kaynağa dayansa da eksik sayfalar veya görseller için farklı bir versiyondan yararlanılır.

Koleksiyondaki e-Kitapların "Gutenberg Projesi e-kitapları" olarak belirtilmesi esastır. Basılı bir eserin yayınevi baskısı ve ön parçası dahil edilse bile, içeriğin basılı eserle tam olarak eşleştiğine dair hiçbir garanti yoktur (en azından alt bilgi ve üst bilgi kaldırılmaktadır).^[6]

Eleştiri[değiştir | kaynağı değiştir]

Michael Hart ve John S. Guagliardo tarafından Mart 2004'te, düşük maliyetle de olsa maddi kazanç sağlamak için bir girişim başladı. PG gönüllüleri, bu projeyi maddi karşılığı olan bir girişim olduğu için ‘Project Gutenberg 2’ adının verilmesini eleştirdi.^{[kaynak belirtilmeli]} Proje gönüllüler tarafından yönetildiği için, eserlerin yayınlanırken telif hakkının durumu, tarama kolaylığı ve popülerlik gibi faktörler göz önüne alınmıştır ve bu durum belirli topluluklara ve hedef kitleye hitap etmeyi zorlaştırmaktadır.

Metinlerdeki paragraflar çift satır aralığı ile ayrılır ve 65-70 karakter arasında yazılır. Dosyalar UTF-8'de kodlanmış ve düz metin biçimi kullanılarak yazılmıştır. Son yıllarda, ortaya çıkan görünüm ve işaretlemenin olmaması, genellikle bu formatın bir dezavantajı olarak algılanmıştır. Gutenberg Projesi, birçok metni PDF, HTML ve EPUB ve sürümlerinde de kullanıma sunarak bu sorunu çözmeye çalışmıştır. Eski metinlerin HTML sürümleri, otomatik oluşturulmuş sürümlerdir.

Bazı Gutenberg Projesi e-metinlerine eksikler olduğu için eleştiriler yöneltildi.^{[kaynak belirtilmeli]} Kullanılan basımların yetersiz olması bu eleştirilerin sebeplerinden biri. Bu gibi eksikler metinlerin aslına uygun olmamasını ve akademik makalelerde kullanılmamasına neden olmuştur.

Diller[değiştir | kaynağı değiştir]

1 Ağustos 2016 itibarıyla Gutenberg koleksiyonunda bulunan 66 dildeki 52615 e-kitabın dillere göre dağılımı aşağıda gösterilmiştir.^[6]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• (İngilizce) Project Gutenberg resmî Web sitesi 29 Kasım 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• (İngilizce) Forty Five Years of Digitizing Ebooks 20 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Gregory B. Newby, 2019

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]