Omurgalılar

Omurgalılar
Yaşadığı dönem aralığı: 535-0 myö
Fanerozoyik-Günümüz^[1] ^[2]
PreЄ
Є
O
S
D
C
P
T
J
K
Pg
N
Omurgalılar; Yaşadığı dönem aralığı: 535-0 myö; Fanerozoyik-Günümüz PreЄ Є O S D C P T J K Pg N
	Sol üstten saat yönünde; amfibi, sürüngen, kuş, memeli ve kemikli balık örnekleri.
Biyolojik sınıflandırma
lem:	Animalia
Şube:	Chordata
Klad:	Olfactores
Alt şube:	Vertebrata; Cuvier, 1812
Sınıflar
	Metne bakınız.

Omurgalılar (Latince: Vertebrata), hayvanlar aleminin kordalılar (Latince: Chordata) şubesine ait bir alt şubedir.

Ortak özellikleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Omurgalıların en karakteristik özelliği, birbirini takip eden omurlardan yapılmış bir omurgaya sahip olmalarıdır. Omurga sütunu çok kuvvetli bir destektir, fakat aynı zamanda eğilebilir bir yapıdadır. Aşağı omurgalılarda, omurga kıkırdak halinde olmasına rağmen, yüksek yapılı omurgalılara doğru kemikleşmeye başlar.

Birçok omurgalıda omurgaya iki çift ön ve arka üyelerde tutunur. Vücut bilateral (iki yanlı bakışımlı) simetriktir. Baş, gövde ve kuyruk olmak üzere üç kısma ayrılmıştır. Sölom yani vücut boşluğu yalnız gövde bölgesinde bulunur. Sindirim kanalı bel kemiğinin karın (ventral) tarafındadır. Dolaşım sistemi kapalıdır. Yürek en az iki, en çok dört boşluk ihtiva eder. Kanın alyuvarlarında hemoglobin denilen solunum pigmenti vardır. Hemoglobin, kana kırmızı rengi verir. Boşaltım organları çifttir. Boşaltım ve üreme organı açıklıkları, tek veya ayrı ayrı olarak bulunur.

İki çift ekstremiteleri vardır. Bunlar balıklarda bulunan göğüs ve karın yüzgeçleri, karada yaşayanlarda ise ön ve arka bacaklardır. Deri, solungaç ve akciğer ile soluyabilirler. Kafatası içinde muhafaza edilen karmaşık yapılı bir beyinleri vardır.

Evrimsel tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Omurgalılar, yaklaşık 525 milyon yıl önce, organizma çeşitliliğinde artış görülen Kambriyen patlaması sırasında ortaya çıktı. Bilinen en eski omurgalının Myllokunmingia olduğuna inanılıyor.^[3] Erken omurgalıdan biri de Haikouichthys ercaicunensis'tir. Kambriyen'e egemen olan diğer faunanın aksine, bu gruplar temel omurgalı vücut planına sahipti: bir sırt ipliği, ilkel omurlar ve iyi tanımlanmış bir baş ve kuyruk.^[4] Bu erken omurgalıların tümü, çenelerden yoksundu ve –batraklardaki gibi– deniz tabanına yakın yerlerde filtre beslemesine güveniyordu.^[5]

Balıklardan Amfibilere[değiştir | kaynağı değiştir]

İlk çeneli omurgalılar (Gnathostomata) geç Ordovisiyen'de (~450 mya) ortaya çıkmış ve Devoniyen'de yaygın hale gelmiştir, bu dönem genellikle "Balık Çağı" olarak bilinir.^[6] Devoniyen'de iki grup kemikli balık, Actinopterygii ve Sarcopterygii, evrimleşti ve çeşitlendi.^[7] Devoniyen, aynı zamanda, geç Silüriyen'den bu yana o dönemin tamamına egemen olan bir zırhlı balık grubu olan Placodermi'nin yanı sıra, Taşemengiller ve Myxini dışında neredeyse tüm çenesiz balıkların ölümünü gördü. Devoniyen, balıklar ve amfibiler arasında geçiş formları olan ilk Labyrinthodontianların yükselişini de gördü.

Mezozoyik omurgalıları[değiştir | kaynağı değiştir]

Amniyotlar, sonraki Karbonifer döneminde labyrintodontlardan evrimleşmiştir. Parareptilia ve sinapsid amniyotlar Paleozoik'in sonlarında yaygınken, Mezozoyik'te diapsidler baskın hale geldi. Denizde kemikli balıklar üstün olmaya başladı. Dinozorlardan evrimleşen kuşlar, geç Jura'da gelişti.

Senozoyik omurgalıları[değiştir | kaynağı değiştir]

*Mimoperadectes*, bir Eosen keseli memelisi

Senozoyik'te dünya, kemikli balıklar, amfibiler, sürüngenler, kuşlar ve memelilerde büyük çeşitlilik gördü. Yaşayan tüm omurgalı türlerinin yarısından fazlası (yaklaşık 32.000 tür) balıktır. Balıklar; (tetrapod olmayan kraniatlar), 4.600 metrenin üzerindeki rakımlarda Himalaya göllerindeki sazansılardan (Cypriniformes), yaklaşık 11.000 metre ile en derin okyanus açması olan Challenger Çukuru'ndaki yassı balıklara (Pleuronectiformes) kadar dünyanın tüm su ekosistemlerinde yasarlar. Sayısız çeşitte balıklar, hem tatlı su hem de deniz olmak üzere dünyanın su kütlelerinin çoğunda ana yırtıcı hayvanlardır. Omurgalı türlerinin geri kalanı, dört üyelilerdir. Dört üyeliler, kabaca 7.000 tür içeren amfibilerin yanı sıra; memeliler (yaklaşık 5.500 tür ile), sürüngenler ve kuşları içerir (iki sınıf arasında eşit olarak bölünmüş yaklaşık 20.000 tür ile). Dört üyeliler, çoğu karasal ortamın baskın megafaunasını oluşturur ve ayrıca kısmen veya tamamen suda yaşayan birçok grubu (örn. deniz yılanları, penguenler, deniz memelileri) içerir.

Geleneksel sınıflandırma[değiştir | kaynağı değiştir]

Acrania — Kafatassızlar

Craniata — Gerçek kafataslılar

Agnatha — Çenesizler
Gnathostomata — Gerçekçeneliler

Pisces — Balıklar

Tetrapoda — Dört üyeliler

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "Fossil Record of the Vertebrates". ucmp.berkeley.edu. 6 Haziran 1997 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2021.
^ "Mindat.org". www.mindat.org. 9 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2021.
^ Shu, D.-G.; Luo, H.-L.; Conway Morris, S.; Zhang, X.-L.; Hu, S.-X.; Chen, L.; Han, J.; Zhu, M.; Li, Y.; Chen, L.-Z. (Kasım 1999). "Lower Cambrian vertebrates from south China". Nature (İngilizce). 402 (6757): 42-46. doi:10.1038/46965. ISSN 1476-4687. 2 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2021.
^ "Fossil Record of the Vertebrates". ucmp.berkeley.edu. 6 Haziran 1997 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2021.
^ Haines, Tim; Chambers, Paul (2006). The complete guide to prehistoric life. Internet Archive. Buffalo, N.Y. : Firefly Books (U.S.) ; Richmond Hill, Ont. : Firefly Books. ISBN 978-1-55407-181-4.
^ Encyclopædia Britannica: a new survey of universal knowledge, Volume 17. Encyclopædia Britannica. 1954. p. 107.
^ Solomon, Eldra Pearl (2005). Biology. 7th ed. Linda R. Berg, Diana W. Martin. Belmont, CA: Brooks/Cole Thomson Learning. ISBN 0-534-49276-2. OCLC 55989766.

[1] "Fossil Record of the Vertebrates". ucmp.berkeley.edu. 6 Haziran 1997 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2021.

[2] "Mindat.org". www.mindat.org. 9 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2021.

[3] Shu, D.-G.; Luo, H.-L.; Conway Morris, S.; Zhang, X.-L.; Hu, S.-X.; Chen, L.; Han, J.; Zhu, M.; Li, Y.; Chen, L.-Z. (Kasım 1999). "Lower Cambrian vertebrates from south China". Nature (İngilizce). 402 (6757): 42-46. doi:10.1038/46965. ISSN 1476-4687. 2 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2021.

[4] "Fossil Record of the Vertebrates". ucmp.berkeley.edu. 6 Haziran 1997 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2021.

[5] Haines, Tim; Chambers, Paul (2006). The complete guide to prehistoric life. Internet Archive. Buffalo, N.Y. : Firefly Books (U.S.) ; Richmond Hill, Ont. : Firefly Books. ISBN 978-1-55407-181-4.

[6] Encyclopædia Britannica: a new survey of universal knowledge, Volume 17. Encyclopædia Britannica. 1954. p. 107.

[7] Solomon, Eldra Pearl (2005). Biology. 7th ed. Linda R. Berg, Diana W. Martin. Belmont, CA: Brooks/Cole Thomson Learning. ISBN 0-534-49276-2. OCLC 55989766.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

Omurgalı nedir?, Omurgalı anlamı nedir?, Omurgalı ne demektir?