Gizemcilik ya da mistisizm, dinsel esrimelerle ilgili ülkülemlerin, erdemlerin, ayinlerin ve efsanelerin uygulanmasının birlikte yapıldığı fikir akımı.^{[web 1]} Mistisizmin anlamı önemli ölçüde daraltılmıştır:^{[web 1]} Aynı zamanda nihai veya gizli gerçeklerdeki içgörüye, çeşitli uygulamalar ve deneyimlerle desteklenen insan dönüşümüne de atıfta bulunabilir.^{[web 2]}

Mistisizm, tarihin farklı aralıklarında farklı anlamlara sahip olmuştur ve Antik Yunanlara kadar uzanmaktadır.^{[web 1][web 2]} "Kapatmak" veya "gizlemek" anlamına gelen Yunanca μύω mú sözcüğünden^{[web 2]} türetilen mistisizm, erken ve Orta Çağ Hristiyanlığının İncil, ayin, ruhanî ve tefekkür boyutlarına çokça atıfta bulunmuştur.^[1] Erken-modern dönem boyunca mistisizmin tanımı, "olağanüstü akıl ve deneyim durumları" ile ilgili geniş bir inanç ve ideoloji yelpazesini içerecek şekilde büyüdü.^[2]

Mistisizmin felsefe ile ilişkisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Mistisizm ve çağdaş çözümlemeli felsefe mistisizmin deneyimsel ve bütüncül olması ve mistik deneyimin genellikle ifade edilemezliği, çağdaş felsefenin ise çözümlemeli, sözel ve indirgemeci oluşu nedeniyle birbirleriyle karşıtlık oluşturur. Ancak mistisizm ile felsefe arasındaki bu ayrım çağdaş dünyaya özgüdür. Tarihin büyük bölümünde mistik ve felsefi düşünce birbirleriyle yakından ilişkili olmuştur. Platon ve Pisagor ve bir ölçüde de Sokrat'ın öğretilerinde açık mistik unsurlar bulunmaktadır; pek çok büyük Hristiyan mistik aynı zamanda döneminlerinin önde gelen filozoflarıdır ve Buda'nın sutraları ve Şankara'nın 'Ayrım Mücevheri'nde mistik fikirler yüksek bir çözümlemeli yaklaşımla değerlendirilmiştir. Mistisizm ve çağdaş felsefe arasındaki uçurum temelde çağdaş felsefedeki doğal bilimlerden etkilenen belirli bilimci okulların etkisinden kaynaklanmaktadır.

Mistik düşünce ikiye ayrılır: panteizm ve panenteizm. İlki evreni tanrı olarak görür ya da tanrıyı evren olarak görür. İkincisi ise evreni tanrıda görür. İlkinde kişisel bir tanrıya yer yokken ikincisi evreni tanrının bir parçası olarak görür. İlki yaşamın akışına ve değişime özel bir önem vererek doğayla bütünleşmeyi savunurken ikincisi doğayı tanrının bir eseri olarak kavrar. Mistisizm ikisinde de farklı kavrayış ve algılamalar doğurur. İki sistemin birleşimi olarak görülebilecek süreç teolojisi ise evrenin tanrıyla beraber devindiğini savunmaktadır.

Mistik deneyimin kaynağı[değiştir | kaynağı değiştir]

Mistisizmin kaynağı, dinlerin ve güzel sanatların ilham aldıkları kaynaktır. Yani, görünen dünyanın ötesindeki görünmeyenin bilincidir. Bu durumun temel rolü, insana eşyanın içine ait bilgisine ilahi bilgiyi de katarak insanı yeniden ezeliyete kavuşturmadır.

Mistik, ezelî olanın içinde geçici olanı, geçici olanın içinde de ezelî olanı kavrar.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Dini deneyim
• Kendini gerçekleştirme
• Perennializm
• Ruhsal kriz
• Dini dışlayıcılık
• Gnostisizm
• Hermetizm
• Hint mistisizmi
• İsihazm
• Kabala
• Taoizm
• Tasavvuf
• Vedanta
• Zen

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

1. ^ ^{a b c} "Mysticism". Encyclopedia Britannica. 4 Mayıs 2023. 4 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2019. 
2. ^ ^{a b c} Gellman, Jerome. "Mysticism". Zalta, Edward N. (Ed.). The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Summer 2011 bas.). Stanford University. 11 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Kasım 2013. 

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Özel

Genel

• Geoffrey Parrinder, Mysticism in the World's Religions, Oxford University Press, New York, 1976, s.8
• Mistik Yürek, Hazret İnayet Han, 2003
• Philosphy, Psycohology, Mysticism, Hazrat Inayat Khan, International Headquarters Sufi Movement, 1979
• Sufi Mysticism, Hazrat Inayat Khan, International Headquarters Sufi Movement, 1979
• Mistisizm Nedir?, Cavit Sunar, İstanbul 1979, Kılıç Kitabevi, 116 s.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Peyami Safa: Mistisizm 6 Şubat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.