Mileva Marić Милева Марић
Mileva Marić (1896)
Doğum	19 Aralık 1875(1875-12-19) Titel, Güney Bačka, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu
Ölüm	4 Ağustos 1948 (72 yaşında) Zürih, İsviçre
Defin yeri	Friedhof Nordheim, Zurich, Switzerland
Etnik köken	Sırp
Mezun olduğu okul(lar)	Zürih Federal Teknoloji Enstitüsü
Meslek	Matematikçi ve Fizikçi
Evlilik	Albert Einstein (1903-1919)
Çocuk(lar)	Lieserl Marić, Hans Albert Einstein, Eduard Einstein

Mileva Marić (Sırpça: Милева Марић; 19 Aralık 1875 – 4 Ağustos 1948) Sırp bir fizikçidir. Zürih Federal Teknoloji Enstitüsü'nde, Albert Einstein'ın sınıfındaki tek kadın öğrenciydi. Aralarında romantik bir ilişki başlamış ve evlenmeden önce, Lieserl adında, çok genç yaşta ölmüş veya evlat olarak verilmiş bir kızları doğmuştur. 1903 yılında evlendikten sonra ise, Hans Albert ve Eduard adında iki oğulları olmuştur.

Çift 1914 yılında ayrılmış, Marić oğullarını da alarak, Berlin'den Zürih'e dönmüştür. Einstein'ın yeniden evlendiği sene olan 1919'da boşanmışlardır. Einstein, 1921 yılında aldığı Nobel Ödülü'nün getirisi olan parayı Marić'e, oğullarını desteklemek amacıyla yollamıştır. 1930 yılında, yaklaşık yirmi yaşında olan ikinci oğulları Eduard bir psikolojik çöküntü yaşamış ve kendisine şizofreni tanısı konulmuştur. 1930'ların sonlarına doğru, Eduard'ın yatırıldığı enstitüdeki tedavi masraflarının yükü artmaya başlayınca, Marić, Einstein'la aldıkları üç evden ikisini satmıştır. Einstein ise, oğlunun bakımı için düzenli olarak katkıda bulunmaya, ikinci eşiyle birlikte (Elsa Einstein) Amerika Birleşik Devletleri'ne taşındıktan sonra da devam etmiştir.

Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]

Mileva Marić 19 Aralık 1875 tarihinde Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun(Günümüz Sırbistan’ı) Titel kentinde, zengin bir ailenin en büyük çocuğu olarak dünyaya geldi. Ebeveynleri, Miloš Marić (1846–1922) ve Marija Ružić – Marić’di (1847–1935).^[1] Doğumundan kısa bir süre sonra, babası ordudaki kariyerini bitirerek, Ruma’daki mahkemede bir işe başladı ve sonrasında Zagreb’de bu işe devam etti.

Marić, lise eğitimine 1886’da Novi Sad’da, kızlara özel bir lisede başladı;^[2] ancak bir sonraki yıl Sremska Mitrovica’daki bir başka liseye geçti.^[3]

1890 yılında, Marić, Šabac’daki Kraliyet Sırp Dilbilgisi Okulu’na gitmeye başladı.^[3] 1891’de, babası onu Zagreb’deki erkekler için olan bir özel okula, Kraliyet Klasik Lisesi’ne kaydettirebilmek için özel bir izin almayı başardı.^[4] Böylece, giriş sınavını geçen Marić, 1892 yılında onuncu sınıftan okula başladı. Şubat 1894’te, fizik derslerine girebilmek için özel bir izin kazandı ve final sınavlarını Eylül 1894’te geçti. Fizik ve matematikte aldığı notlar, ödüllendirilen en yüksek notlardı.^[4] Ancak aynı yıl, ciddi bir biçimde hastalanarak, İsviçre’ye taşınmaya karar verdi ve 14 Ekim’de, Zürih’teki “Kız Lisesi”’ne başladı.^[5] 1896 yılında, Matura Sınavı’nı geçti ve bir dönemliğine Zürih Üniversitesi’nde tıp okudu.^[5]

1896’nın sonbaharında, Marić, matematik alanındaki giriş sınavını, 1’den 6’ya olan değerlendirme ölçeğinden ortalama 4.25 alarak geçti^[6] ve şimdiki adıyla ETH Zürih olarak bilinen, Zürih Politeknik’e başladı.^[7] Albert Einstein ile aynı zamanda, VIA bölümüne, liselerde fizik ve matematik öğretilmesi için diploma veren derslere kaydoldu. Altı kişilik olan grubundaki tek; bu bölümü seçen beşinci kadındı.^[5][8] Einstein ile kısa bir sürede yakın arkadaşlar haline geldiler

Marić, Ekim ayında, denetçi olarak fizik ve matematik derslerini almak amacıyla, 1897/98 akademik kış dönemini orada geçirmek için, Heidelberg Üniversitesi’ne gitti.^[9] Nisan 1898’de, tekrar Zürih Politeknik’e döndü.^[9] Dönmesinin ardından, diferansiyel ve integral kalkülüs, betimsel ve izdüşümsel geometri, mekanik, teorik fizik, uygulamalı fizik, deneysel fizik ve astronomi derslerini almaya başladı.^[10] 1899 yılında, kendi bölüm grubundaki öteki öğrencilerden bir sene geç olarak, orta seviye diploma sınavlarında girdi. Aldığı 5.05’lik not ortalaması(1 ve 6 arasında değişen not ölçeği üzerinden), o sene sınava giren altı kişilik grup içinde, beşinci olmasına sebep oldu.^[11] (5.7 alan Einstein, bir önceki yılın sınavlarında, adaylar arasında birinci olmuştu.^[12] Marić ve Einstein’ın fizikte aldıkları not aynıydı: 5.5) 1900’de, Marić final öğretim diploması sınavlarında, ortalama 4.00 aldığı için kaldı; matematik kısmından aldığı not 2.5’tu(fonksiyon teorisi). Einstein ise, sınavı 4.91’lik bir ortalamayla, dördüncü olarak geçti.^[13]

Marić'in akademik kariyeri, 1901 yılında Einstein’dan hamile kalmasıyla bozulmaya başladı. Üç aylık hamileyken, diploma sınavlarına tekrar girmesine rağmen, notunu yükseltmeyi başaramayarak, ikinci kez sınavlarda başarısız oldu.^[14] Aynı zamanda diploma bitirme projesi olarak yaptığı ve sonrasında, fizik profesörü Heinrich Weber’in danışmanlığında, doktora tezi haline getirmeyi umduğu çalışmalarına devam etmedi.^[15] Marić, 1902 yılında, muhtemelen Ocak ayında kızını dünyaya getirdiği Novi Sad’a gitti. Küçük kız, çiftin yazışmalarında, Lieserl olarak geçiyordu. Ancak Lieserl’e ne olduğu henüz bilinmemektedir: 1903 yazının sonlarına doğru hayatını kaybettiği veya evlat olarak verildiği tahmin edilmektedir.

Evliliği ve ailesi[değiştir | kaynağı değiştir]

1903 yılında, Marić ve Einstein, Einstein’ın İsviçre Federal Entelektüel Servet Bürosu’nda iş bulduğu, Bern, İsviçre’de evlenmiştir. Çiftin ilk oğlu, Hans Albert 1904 yılında doğmuştur. Einsteinlar, Albert’ın Zürih Üniversitesi’nde öğretim üyeliğine hak kazandığı 1909’a kadar Bern’de yaşamıştır. 1910’da, ikinci oğulları Eduard doğmuştur. In 1911’de ise, Einstein’ın Charles Üniversitesi’nde öğretim üyeliğine başladığı, Prag’a yerleşmişlerdir. Bir yıl sonrasında ise, Albert’ın mezun olduğu ETH Zürih’ten gelen, profesörlük teklifini kabul etmesiyle, tekrar Zürih’e taşındılar.

Berlin’e taşınışı ve ayrılığı[değiştir | kaynağı değiştir]

Haziran 1913’te, Max Planck ve Walther Nernst, Einstein’dan, Berlin’e gelmesini istedi: Einstein kabul etse de, bu durum Marić için sıkıntı yarattı.^[16] Ağustos ayında, Einsteinlar, oğulları, Marie Curie ve onun iki kızıyla bir tatil yapmayı planladı. Marić, Eduard’ın hastalanmasından ötürü gecikse de, onlar da sonrasında katıldı.^[17] Eylül’de ise, Marić'in Novi Sad yakınlarında yaşayan ebeveynlerini ziyarete gittiler ve Viyana’ya gitmek için yola çıkacakları gün, Marić oğullarını Ortodoks olarak vaftiz ettirdi.^[18] Viyana’dan ayrıldıktan sonra, Albert Almanya’daki akrabalarını ziyarete giderken, Mileva Zürih’e döndü. Noel’den sonra, Fritz Haber’le kalmak için Berlin’e giden Marić, Haber’in de yardımıyla, Einsteinların 1914 Nisanı’nda gerçekleşecek olan taşınmaları için, kalacak yer aramaya başladı.^[19] Einstein çifti, Berlin’e gitmek için, Mart sonunda Zürih’ten ayrıldı. Albert yolda Anvers’teki amcasını, sonrasında da Leiden’de, Paul Ehrenfest’i ve Hendrik Lorentz’i ziyaret ederken, Mileva Locarno’da çocuklarla tatil yaptıktan sonra, Nisan ortasında Berlin’e ulaştı.^[19]

Çiftin evliliği, Albert’in bahar aylarında, (Einstein soyadıyla doğmuş olan) kuzeni Elsa Löwenthal ile tekrar görüşmeye başladığı 1912 yılından beri gergin haldeydi: Bu ikili düzenli olarak yazışmaya başladı. Berlin’e gitmeyi en başından istemeyen Marić, şehirde gittikçe daha mutsuz hale geldi. Berlin’e yerleşmelerinden kısa bir süre sonra, Albert, Mileva’ya yanında kalması durumunda sert şartlara uyması gerektiğini dayattı. 1914 yılında, Marić oğullarını Zürih’e geri götürdü-bu ayrılık kalıcı olacaktı.

Einstein, bir avukat tarafından hazırlanmış bir taahhüt imzaladı: Marić’e, çeyrekler halinde, yıllık 5600 Reichsmark yollayacaktı. Bu miktar da maaşının yarısından biraz daha azdı.^[20][21] Öngörülen beş yıllık ayrılığın ardından, çift 14 Şubat 1919’da boşandı.^[22]

Einstein’a yakında verilecek olan Nobel Ödülü parasının, oğullarının bakımı için bir hesaba yatırılması üzerine bir anlaşma yapıldı.^[23] Marić faizden faydalanabilecek, ancak Einstein’ın izni bulunmadan ana sermaye üzerinde bir yetkiye sahip olamayacaktı.^[24][25] Einstein, Haziran 1919’da ikinci eşiyle evlendikten sonra, çocuklarının geleceği hakkında Marić’le görüşmek için Zürih’e döndü. Ziyareti sırasında, Hans Albert’i Constance Gölü’nde kayığa, Eduard’ı ise, iyileşmesi için Arosa’ya götürdü.

Kasım 1922’de, Einstein Nobel Ödülü’nü kazandığını öğrendi ve 1923’te, aldığı parayı Marić’e aktardı. Para, Zürih’te üç ev almak için kullanıldı: Marić, Huttenstrasse 62’deki beş katlı olanda yaşıyordu, diğer ikisi ise yatırımdı.^[26][27] Sonradan ETH’de profesör olan Georg Busch ve ailesi, kiracılar arasındaydı.

1930 yılında, yaklaşık 20 yaşındayken, Eduard bir psikolojik çöküntü yaşadı ve kendisine şizofreni teşhisi konuldu. 1930,ların sonlarına doğru, Zürih Üniversitesi’nin "Burghölzli" psikaytrik kliniğindeki bakım masrafları, Marić’e fazla gelmeye başladığı için, öteki iki evi satarak, bunların parasını, oğlunun bakımı için kullandı.^[28] In 1939 Marić agreed to transfer ownership of the Huttenstrasse house to Einstein in order to prevent its loss as well, but retained power of attorney. Einstein also made regular cash transfers to Marić for Eduard's and her own livelihood.^[29]

Marić, 4 Ağustos 1948’de, Zürih’te 72 yaşındayken öldü ve Nordheim Mezarlığı’na gömüldü.^[30] Eduard Einstein ise, 1965’teki ölümüne kadar hastanede tutuldu.

Fizik için önemi[değiştir | kaynağı değiştir]

Marić’in Einstein’ın erken dönem çalışmalarına ve özellikle Annus Mirabilis yayınlarına katkıda bulunup bulunmadığı, bulunduysa da bunun ne derecede olduğu bir tartışma konusudur. Uzman fizik tarihçilerinin fikir birliğine varmış olduğu sonuç, bilimsel açıdan önemli bir katkıda bulunmadığıdır.^[31] Ancak bazı akademisyenler, bilimsel açıdan destekleyici bir refakatçi olduğunu ve Einstein’a, materyal açısından yardım etmiş olabileceğini savunmaktadır.^[32][33]

Marić’in, tahminen 1905 yayınlarında, Einstein’ın erken dönem çalışmalarında ortak yazar olması durumu, daha çok şu kanıtlara dayanmaktadır:

• Tanınmış Rus fizikçi Abram Joffe’nin, üç Annus Mirabilis Yayını’nın yazarları için Einstein-Marity adlarını vermiş olduğu delili: Joffe burada yanlışlıkla Marić'in resmi adını Marity olarak, var olmayan bir İsviçre geleneğine yormuştur.^[34] Joffe, söz konusu olan paragrafta, “Einstein’ın” 1905 yılında bilim dünyasına girişinin “unutulamaz” olduğunu söylemiş ve 1905 yayınının tekil olarak bahsedilen yazarının “Bern’deki Patent Bürosu’nda bürokrat olarak çalıştığını” belirtmiştir.^[35]
• Mileva, 1905’e gönderme yaparak, kasıtlı bir biçimde, Sırp bir arkadaşına “Kocamı dünyaca ünlü hale getirecek olan çok önemli çalışmaları bitirdik” demiştir.^[36] Tarihçilr Highfield ve Carter, bunun gibi anıları daha çok “yerel hikayeler” olarak ele alınmaktadır.^[37]
• Einstein’ın “bizim” kuramımız ve “bizim” çalışmalarımız ifadelerini kullandığı mektuplar vardır. John Stachel, bunların öğrencilik yıllarında, 1905 yayınlarından en az 4 yıl önce yazıldığını belirtmektedir. Einstein’ın “bizim” veya “biz” ifadelerini, bazı durumlarda, zorunlu final projelerine gönderme yaparken kullanmıştır: İkisinin de konusu ısı iletiminin deneysel çalışmaları üzerinedir.^[38] Einstein, “bizim” sözcüğünü genel ifadeler için, “ben” ve “benim”i ise, üzerinde çalıştığı belirli konulardan bahsederken kullanmıştır: “Marić’e gönderilmiş olan mektuplarda, Einstein’ın “kendi” çalışmalarına ve hareket eden cisimlerin elektrodinamik özellikleri üzerine “kendi” uğraşlarına değindiğinin pek çok örneği vardır (…) bunun yanında, “onların” (“bizim” anlamında) bağıl harekete dair bir sorun üzerine olan çalışmalarının bir kez bahsi geçmektedir."^[39] Einstein’ın son fikirlerinden bahsettiği, bulunmuş iki mektupta, Marić doğrudan bunlara cevap vermiştir; ancak bunların dışında, çalışmalar söz konusu olduğunda, çoğunlukla ondan giden bir cevap yoktur. Einstein’ınkilere karşılık, Marić’in mektupları yalnızca kişisel meselelere değinmektedir veya Politeknik’teki çalışmalarına dair yorumlarla alakalıdır. Stachel, bu durumla ilgili şöyle demektedir: “Marić için, elimizde hiçbir yayınlanmış makale; ne Einstein’a ne de başka birine gönderilmiş olan, ciddi bir miktarda bilimsel içeriği olan mektup veya sözde yaratıcı olan yeteneğine dair tarafsız bir kanıt yok. Fikirlerini beyan etmesi bir yana, Marić’in herhangi biriyle özel bir alanda, bilimsel bir içeriğe sahip olan bir konuşmasına dair, kulaktan dolma, söylenti niteliğinde bir tanıklığa bile sahip değiliz.”^[40]
• Einstein’ın, Marić’e Nobel Ödülü parasını vereceğine dair söz verdiği boşanma anlaşması. Ancak Einstein, bu teklifi boşanmaya pek sıcak bakmayan Marić’i ikna etmek için yapmış ve anlaşma hükümlerinde, paranın oğulları için fonda duracağı, Marić’in ise yalnızca faizden faydalanabileceği belirtilmiştir.^[41] Yeni yayınlanan mektuplara göre (Einstein’ın üvey torunu Margot Einstein’ın ölümünden 20 yıl sonrasına kadar mühürlü tutulmuşlardır.) Walter Isaacson, Marić’in en sonunda bu Nobel Ödülü parasını Zürih’te üç apartman nitelğindeki binayı almak için kullandığını ve bunu da gelir elde edebilmek için yaptığını ifade etmektedir.^[42]

Sonuçta, Marić’in Einstein’ın kuramlarının gelişimine katkısı olduğuna dair güçlü bir kanıt olmadığı söylenebilir.^[43] Çiftin ilk oğlu Hans Albert, annesinin Einstein’la evlendikten sonra, bilimsel tutkularını bir yana bıraktığını ifade etmiştir.^[44] Einstein, 1920ler’e kadar, inanılmaz derecede üretken bir bilim insanı olarak kalmış, en önemli çalışmalarını ise, 1914’te Marić ‘den ayrılmasının üzerinden epey zaman geçtikten sonra ortaya çıkartmıştır.^[45] Öte yandan Marić ise hiçbir çalışma yayınlamamıştır.^[46] Marić, hiçbir zaman Einstein’la sayısız fikir alışverişinde bulunmuş olan Einstein’ın arkadaşları ve meslektaşları arasında bahsedilmemiştir. Göz önünde bulundurulması gereken en önemli noktalardan biri ise, Marić ‘in hiçbir zaman Einstein’ın bilimsel çalışmalarında herhangi bir rolü olduğundan söz etmemesi veya böyle bir rolü olduğuna, en yakın arkadaşı olan Helene Savić’e olan kişisel konulu mektuplarında da işaret etmemesidir.^[47]

Ödül ve anmalar[değiştir | kaynağı değiştir]

2005 yılında, Marić, ETH ve Gesellschaft zu Fraumünster tarafından Zürih’te onurlandırılmıştır. Zürih’te eskiden yaşadığı ev olan Huttenstrasse 62’ye, anısına bir anıtsal levha konulmuştur.^[48][49][50] Aynı yıl içinde, liseye gittiği şehirlerden olan Sremska Mitrovica’da, bir büstü yapılarak konumlandırılmıştır. Bir başka büst ise, Novi Sad Üniversitesi’nin kampüsünde bulunmaktadır. Doğduğu kent olan Titel’de bir lise, Marić’in adını taşımaktadır.^[51] Ölümünden altmış yıl sonra Zürih’te, öldüğü, eskiden klinik olan, eve bir anıtsal levha yerleştirilmiştir. Haziran 2009'da, gömüldüğü Nordheim Mezarlığı’nda, onun için anıtsal bir mezartaşı konulmuştur.^[52]

Narodna knjiga, 1995 yılında Belgrad’da, Dragana Bukumirović’in Sırpça kitabı, Mileva Marić Ajnštajn’ı yayınlamıştır.^[53] Üç yıl sonra, Vida Ognjenović , 2002 yılında İnglizce’ye de çevrilen, Mileva Ajnštajn, adlı oyunu sergilemiştir.^[54]

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

• Calaprice, A. & Lipscombe, T. (2005). Albert Einstein: A Biography. Westport and London: Greenwood Press. ISBN 0-313-33080-8
• Clark, R. W. Einstein: The Life and Times. New York 1971 ISBN 0-690-00664-0, HarperCollins, New York 2007 ISBN 0-06-135184-9
• Einstein, A. (1987). The Collected Papers of Albert Einstein. Volume 1. Ed. J. Stachel et al. Princeton University Press. ISBN 0-691-08475-0
• Einstein, A. (1987). The Collected Papers of Albert Einstein. Volume 1. (English translation). Trans. by A. Beck, Consultant P. Havas. Princeton University Press. ISBN 0-691-08475-0
• Einstein, A. (1998). The Collected Papers of Albert Einstein. Volume 8. Ed. R. Schulmann et al. Princeton University Press. ISBN 978-0-691-04841-3
• Fölsing, A. (1990) Keine „Mutter der Relativitätstheorie", Die Zeit, 16.11.1990. (English translation 13 Ağustos 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..)
• Gearhart, C. A. (1992). "The Education of Albert Einstein", SJU Faculty Colloquium, 15 January 1992."19 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Highfield, R., Carter, P. (1993). The Private Lives of Albert Einstein. Londra: Faber and Faber. ISBN 0-571-17170-2. ISBN 0-312-11047-2 (US ed.). KB1 bakım: Birden fazla ad: yazar listesi (link)
• Holton, G. (1996). Einstein, History, and Other Passions. American Institute of Physics, Woodbury, N.Y. ISBN 1-56396-333-7
• Isaacson, W. (2007). Einstein. His life and Universe. New York: Simon & Schuster.
• Krstić, D. (1991). Appendix A: "Mileva Einstein-Maric." In Elizabeth Roboz Einstein: Hans Albert Einstein. Reminiscences of His Life and Our Life Together, Iowa City (Iowa Institute of Hydraulic Research) 1991, pp. 85–99. ISBN 0-87414-083-8
• Krstić, D. (2004). Mileva & Albert Einstein: Their Love and Scientific Collaboration. DIDAKTA d.o.o. Radovljica. ISBN 961-6530-08-9
• Martinez, A. (2005). Handling evidence in history: the case of Einstein's Wife in School Science Review, Vol. 86, No. 316 (March 2005), pp. 49–56.
• Maurer, M. (1990). "Weil nicht sein kann, was nicht sein darf...'DIE ELTERN' ODER 'DER VATER' DER RELATIVITĞTSTHEORIE? Zum Streit über den Anteil von Mileva Maric an der Entstehung der Relativitätstheorie". Published in: PCnews, Nr. 48, Jg. 11, Heft 3, Wien, Juni 1996, S. 20-27. Electronic Version of RLI-Homepage (im RLI-Web): August 2005
• Milentijević, Radmila (2012). Милева Марић Ајнштајн: живот са Албертом Ајнштајном (Mileva Marić Einstein: A Life with Albert Einstein). Belgrade: Prosveta. ISBN 9788607019632 [2]^{[ölü/kırık bağlantı]}
• Ognjenović, V. (1998). Mileva Ajnštajn/Mileva Einstein. Translated by Janković, M. In: Ćirilov, J., Pantić, M. (eds.). Infinity Contained in Ten Square Yards. An Anthology of Contemporary Plays. Serbian PEN Centre, Beograd 2008. ISBN 978-86-84555-10-8
• Pais, A. (1994). Einstein Lived Here. Oxford University Press. ISBN 0-19-853994-0
• Popović, M. (ed.) (2003). In Albert's Shadow: The Life and Letters of Mileva Marić, Einstein's First Wife. Johns Hopkins University Press. ISBN 0-8018-7856-X
• Shankland, R. S. "Conversations with Albert Einstein", in: American Journal of Physics, Vol. 31, 1963, S. 47-57.
• Stachel, J. (1996). Albert Einstein and Mileva Marić: A Collaboration that Failed to Develop. In H. M. Pycior, N. G. Slack, and P. G. Abir-Am (eds.) (1996), Creative Couples in the Sciences, Rutgers University Press. ISBN 0-8135-2187-4
• Stachel, J. (2002). Einstein from 'B' to 'Z'. Boston: Birkhäuser. ISBN 3-7643-4143-2 pp. 31-3811 Nisan 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.; pp. 39–55.
• Stachel, J (ed.) (2005). Einstein's Miraculous Year: Five Papers That Changed the Face of Physics. Princeton. Appendix to Introduction, Centenary Edition, pp. liv-lxxii11 Kasım 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
• Trbuhovic-Gjuric, D. (1983). Im Schatten Albert Einsteins. Das tragische Leben der Mileva Einstein-Maric, Bern: Paul Haupt. ISBN 3-258-04700-6.
• Trbuhovic-Gjuric, D. (1988). Im Schatten Albert Einsteins. Das tragische Leben der Mileva Einstein-Maric, Bern: Paul Haupt. (1988). Editorially augmented edition. ISBN 3-258-03973-9.
• Trbuhovic-Gjuric, D. (1991). Mileva Einstein: Une Vie, Editions des Femmes. ISBN 2-7210-0407-7. (Translation into French by Nicole Casanova of Im Schatten Albert Einsteins. Das tragische Leben der Mileva Einstein-Maric, 1988 edition.)
• Troemel-Ploetz, Senta (1990). "The woman who did Einstein's mathematics". Women's Studies International Forum. 13 (5). ScienceDirect. ss. 415-432. doi:10.1016/0277-5395(90)90094-E. 
• Walker, E.H.: Did Einstein espouse his spouse's ideas? with a reply by John Stachel et al. In: Physics Today, February 1991
• Zackheim, M.: Einstein’s daughter. The search for Lieserl. Riverhead Books, New York 1999 ISBN 1-57322-127-9

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta Mileva Marić ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Tesla Memorial Society of New York Website Mileva Maric-Einstein13 Eylül 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• PBS website: Einstein's Wife. The Life of Mileva Maric Einstein 12 Mayıs 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Albert-Mileva Correspondence: Original Letters^{[ölü/kırık bağlantı]} Shapell Manuscript Foundation
• Michael Getler: Einstein's Wife: The Relative Motion of 'Facts' 2 Haziran 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. PBS Ombudsman; The Ombudsman Column, December 15, 2006
• The Einstein Controversy. Letter by Gerald Holton, Robert Schulmann, John Stachel December 17, 2008
• Robert Dünki, Anna Pia Maissen: «…damit das traurige Dasein unseres Sohnes etwas besser gesichert wird» Mileva und Albert Einsteins Sorgen um ihren Sohn Eduard (1910–1965). Die Familie Einstein und das Stadtarchiv Zürih2 Ağustos 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. In: Stadtarchiv Zürih. Jahresbericht 2007/2008. (German)
• Thomas Huonker: Diagnose: «moralisch defekt» Kastration, Sterilisation und «Rassenhygiene» im Dienst der Schweizer Sozialpolitik und Psychiatrie 1890-1970. «Er versank immer mehr in Apathie und Untätigkeit» Prominente als Patienten, Zürih 2003, p. 204ff.2 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (German)

Şablon:Einstein