Abraham Pais
Abraham (Bram) Pais
Doğum	Amsterdam, Hollanda
Ölüm	Kopenhag, Danimarka
Ölüm sebebi	Kalp Yetmezliği
Milliyet	Hollandalı, Amerikan
Vatandaşlık	Hollanda, ABD, Danimarka
Eğitim	Amsterdam Üniversitesi, Utrecht Üniversitesi
Din	Yahudi
Evlilikler	Jeanne Lila Lee Atwill Ida Nicolaisen
Ödüller	Andrew Gemant Ödülü (1993)
Kariyeri
Dalı	Fizik
Çalıştığı kurumlar	Rockefeller Üniversitesi Institute for Advanced Study, Princeton Niels Bohr Enstitüsü
Doktora danışmanı	Léon Rosenfeld

Abraham Pais (/peɪs/; 19 Mayıs 1918 - 28 Temmuz 2000) Hollandalı-Amerikan fizikçi ve bilim tarihçisi. Pais doktora derecesini Utrecht Üniversitesi' nden Nazilerin, II . Dünya Savaşı sırasında Hollanda üniversitelerine Yahudi katılımının yasaklamasından hemen önce aldı. Naziler, Hollandalı Yahudilerin zorla yerini değiştirmeye başladığında, saklanmaya başladı, ancak daha sonra tutuklandı ve savaşın sonunda kurtarıldı.^[1] Daha sonra Danimarka' da Niels Bohr' un asistanlığını yaptı ve daha sonra Princeton, New Jersey' deki nde Institute for Advanced Study' de (İleri Araştırma Enstitüsü) Albert Einstein' ın bir arkadaşıydı. Pais, bu iki büyük fizikçinin hayatını ve onların ve diğerlerinin modern fiziğe katkılarını belgeleyen kitaplar yazdı. Emekli olana kadar Rockefeller Üniversitesi' nde fizik profesörü olarak görev yaptı.

Erken dönem[değiştir | kaynağı değiştir]

Pais, orta sınıf Yahudi ebeveynlerin ilk çocuğu olarak Amsterdam'da dünyaya geldi. Babası Isaiah "Jacques" Pais, 17. yüzyılın başlarında Portekiz'den Aşağı Ülkelere göç eden bir Sefaradiydi. Annesi Kaatje "Cato" van Kleeff ise bir Aşkenazi elmas kesicisinin kızıydı. Ebeveynleri, ilkokul öğretmeni olmak için okurken tanıştı. Annesi, 2 Aralık 1916' da evlendiklerinde istifa edene kadar ebeveynlerinin ikisi de öğretmen olarak çalıştı. Tek kardeşi Annie, 1 Kasım 1920'de doğdu. Pais'in çocukluk döneminde okul müdürü olan babası, Amsterdam'da yer alan bir Yahudi okulunun da müdürlüğünü yapmıştı.^[2]

Pais, erken eğitimi sırasında parlak bir öğrenci ve doymak bilmez bir okuyucuydu ve mutlu bir çocukluk geçirdiğini ve Hollanda toplumuna entegre olduğunu hissettiğini söyledi.^[3] 12 yaşındayken, yüksek seviye bir okula girmek için sınavları geçti ve beş yıllık temel ders müfredatıyla Amsterdam'da bir okula devam etti. Final sınavlarını sınıfında bir numara olarak geçti. İngilizce, Fransızca ve Almanca bilmektedir.

Yüksek öğretim[değiştir | kaynağı değiştir]

1935 sonbaharında Pais, öğrenimine ileri kariyeri hakkında net bir karar vermeden Amsterdam Üniversitesi' nde başladı. Kesin bilimlere olan ilgisiyle yavaş yavaş ana konular olarak kimyaya ve fiziğe, küçük konular olarak matematik ve astronomiye yöneldi. 1936/1937 kışında, kariyer hedeflerini misafir olarak bulunduğu okula gelmiş University of Utrecht' ten gelmiş teorik fizik profesörü George Uhlenbeck' ten etkilenerek belirledi.

16 Şubat 1938' de Pais, fizik ve matematikte iki lisans derecesi, kimya ve astronomi dalında ise küçük lisans dereceleri aldı. Amsterdam' da fizik dersleri de dahil olmak üzere lisansüstü derslere katılmaya başladı. Çok geçmeden bulunduğu yerdeki teorik fizik alanındaki tek profesör olan Johannes Diderik van der Waals Jr. (1910 Nobel ödülünü kazanmış Johannes Diderik van der Waals' in oğlu) için Johannes Diderik van der Waals Jr.' ın fizikteki yeni gelişmelere sıcak bakmaması sebebi ile hayal kırıklığına uğradı. Pais kısa süre sonra Utrecht' te bulunan Uhlenbeck'e yazdı ve kendisine bir randevu verildi. Bahar döneminin geri kalanında, Amsterdam'da derslere katılmayı bıraktı ve Uhlenbeck' i laboratuvarında ziyaret etmek için birkaç gezi yaptı.

1938 sonbaharında Pais , Utrecht Üniversitesi' nde yüksek lisans derslerine kaydoldu. Ancak Uhlenbeck, bu dönemi New York' taki Columbia Üniversitesi' nde misafir profesör olarak geçirdi. Uhlenbeck laboratuvarını ve üzerinde çalışılacak konuların bir listesini kullanarak Pais' e bırakarak Utrecht Üniversitesi' nden ayrıldı. Pais kısa sürede diğer önde gelen Hollandalı fizikçilere ve deneysel fizik alanındaki araştırma alanlarına maruz kaldı. Haftada iki kez Utrecht' te kuantum fiziği üzerine ders veren Leiden Üniversitesi' nde fizik profesörü olan Hendrik Casimir ile tanıştı. Uhlenbeck Amerika' dan döndüğünde, Niels Bohr ve Enrico Fermi' nin nükleer fisyon hakkındaki haberlerini kamuoyuna açıkladığı Washington, DC' de katıldığı bir toplantı haberi getirdi. Uhlenbeck ayrıca, 1939 yazında Michigan Aren Üniversitesi' nde profesörlük yapmak üzere ayrılacağını açıkladı.

1939 sonbaharında Pais, yüksek lisans için hazırlık yapmaya kendini adadı. Utrecht deneysel fizikçi Leonard Salomon Ornstein, bağımsız fizik çalışmalarında ona rehberlik etti. Uhlenbeck, ayrılış beklentisiyle, Pais' i Leiden Üniversitesi' nde fizikçi olan Hendrik Anthony Kramers ile tanıştırdı. Kramers Pais' in akıl hocası ve arkadaşı oldu. Paise Utrecht' e davet edilen Liège Üniversitesi' nden Léon Rosenfeld ile yaptığı tartışmalardan da etkilenmiştir.

Pais, 22 Nisan 1940’ ta yüksek lisans derecesini başarıyla geçti. 7 Mayıs' ta Hollanda Eğitim Bakanı, Rosenfeld' i Uhlenbeck' in yerine Utrecht Üniversitesi' e atadı. 8 Mayıs’ta Pais, Rosenfeld’ e, atanması halinde çalışmalarına devam edip etmeyeceğini, 9 Mayıs’ ta da atanmasını kutlamak için tekrar devam edip edemeyeceğini sordu. 10 Mayıs 1940'ta Almanlar Hollanda, Belçika ve Lüksemburg'u işgal etti ve Utrecht ile Liège arasındaki posta haberleşmesi aylarca kötü durumda kaldı.

Posta servisi düzeldikten sonra Pais, Liège' deki Rosenfeld' e tekrar yazdı. Bu arada Pais, Rosenfeld' in asistanı olarak atandı- Uhlenbeck' in asistanı olan ve Rosenfeld' in döneminde de aynı şekilde asistanlık yapacak olan Kees van Lier, Alman işgalinden sonra intihar etti. Rosenfeld atanmasını onayladı ve Eylül 1940' ta Utrecht' e ulaştı ve Pais doktora tezi üzerinde çalışmaya başladı.

Rosenfeld, Pais 'in tezi için Pais' e Rosenfeld ve Møller' in meson teorisini projektif görelilik teorisi olarak bilinen beş boyutlu alan açısı üzerinden formüle etmesini ve daha sonra bu teoriyi, enerjetik fotonlar tarafından ışınlandığında döteronların parçalanma olasılığını hesaplamak için kullanmasını önerdi. Pais, projektif görelilik, meson teorileri ve döteron ile ilgili nükleer fizik üzerine çalışmaya başladı.

Kasım 1940’ ta Alman makamları, Yahudileri, akademik görevler dahil olmak üzere tüm kamu hizmeti konumlarından yasaklayan bir kararname çıkardı. Bu nedenle, Pais, yardımcı doçentliğini kaybetti, ancak Rosenfeld gizlice halefinin Pais ile olan pozisyonunun sorumluluklarını ve maaşını gayri resmi olarak paylaşmasını istedi. Ancak Profesör Leonard Ornstein, müdürlüğünü ve laboratuvara erişimini kaybetti ve 20 Mayıs 1941'de kırgın bir adam olarak öldü. Daha sonraki bir Alman kararnamesi, 14 Haziran 1941'den sonra doktora derecelerinin Yahudilere verilmemesini emretti. Pais tezini tamamlamak ve doktora için diğer şartları yerine getirmek için ateşli bir şekilde çalıştı. Doktora derecesini teorik fizik alanında 9 Haziran tarihinde, son teslim tarihinden sadece beş gün öncesinde aldı. Savaşın sonuna kadar Hollandalı bir Yahudi' ye verilmiş son doktora Pais' e aittir.

Alman işgali[değiştir | kaynağı değiştir]

Pais, öğrenci yılları boyunca Trusha (Tirtsah) van Amerongen ve Tina (Tineke) Strobos ile tanıştığı ve bu iki kadınla ve aileleriyle yakın bir arkadaşlık kurduğu Siyonist harekete dahil oldu.

Almanlar kademeli olarak Hollanda Yahudilerinin faaliyetlerini kısıtlamaya başladı ve 1942 yılının başlarında sarı yıldız giymelerini istedi. İlk başta Pais kendini güvende hissetti çünkü eski üniversite statüsü onu çalışma kampına göndermekten muaf tuttu. Bununla birlikte, 1943 yılının başlarında, Hollanda İçişleri Genel Sekreteri Frederiks, üniversite Yahudilerinin kendi güvenlikleri için, bir şatoya yerleştirilecekleri, Barneveld' e rapor vermesi için düzenlemeler yaptı. Pais buna güvenmedi ve bunun yerine saklanmaya başladı. Barneveld' e rapor verenler daha sonra çoğunun hayatta kaldığı Theresienstadt toplama kampına gönderildi.

Arkadaşı Tina Strobos, Yahudi değildi ve bu nedenle kısıtlamalardan ve hapsetme tehdidinden uzaktı . Amsterdam' da Pais ve diğer Yahudiler için saklanma yerleri ayarladı. Almanlar, Hollandalı Yahudileri Amsterdam' ın eski Yahudi mahallesinde gettoya zorlamaya başladığında, kız kardeşi Annie ve kocası Hermann da buna uyuyordu. Tina onlara saklanacakları bir yer buldu, ancak Pais' in acil uyarılarına rağmen, bunun gerekli olmadığını düşündüler. Annie daha sonra Sobibór imha kampında öldürüldü. Tina, Pais' in ebeveynlerine, savaştan kurtuldukları Amsterdam dışındaki bir çiftliğe sığındı. Ayrıca savaş sırasında Pais ve ebeveynleri arasında kurye olarak davrandı.

Son saklanma yeri üniversite arkadaşı Lion Nordheim, karısı Jeanne ve kız kardeşi Trusha van Amerongen ile birlikte kaldığı bir apartman dairesinde idi. Saklandığı süre zarfında, Hendrik Anthony Kramers ve Lambertus Broer tarafından saklandığı yere yapılan ziyaretler ile bilim dünyası ile irtibatta kaldı. Jeanne ve Trusha' nın sarı saçlı ve mavi gözleri vardı ve Yahudi olmayanlar gibi halka açılmıştı, Lion ve Pais apartmanda saklandı. Ancak Mart 1945' te ihanete uğradılar ve dördü de tutuklandı. Aynı hafta, Amerikalılar Ren Nehri' ni geçip demiryolu hatlarını keserek toplama kampına geçişlerini imkânsız hale getirdiler. Kadınlar yakın bir zaman sonra serbest bırakıldı. Gestapo tarafından bir ay süren bir sorgudan sonra, Pais savaşın bitiminden birkaç gün önce serbest bırakıldı. Nordheim savaşın bitiminden on gün önce idam edildi.

Parçacık fiziğinde kariyer[değiştir | kaynağı değiştir]

II. Dünya Savaşı sırasında Pais' in doktora tezi, Pais' i asistanı olarak Danimarka' ya gelmeye davet eden Niels Bohr'un dikkatini çekmişti. Pais, Hollanda' dan ayrılmadan önce saklanmak zorunda kaldı. 1946'da savaşın ardından Pais bu daveti kabul etti ve bir yıllığına Tisvilde' deki evinde Bohr' a kişisel asistanlık yaptı.

1947' de Amerika Birleşik Devletleri' nde Institute for Advanced Study' de (İleri Araştırma Enstitüsü) görev aldı ve böylece Albert Einstein' ın bir arkadaşı oldu.

1949' da Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences' e (Hollanda Kraliyet Sanat ve Bilim Akademisi) üye oldu.^[4]

Sonraki 25 yıl boyunca, temel parçacık teorisi üzerinde kuantum alan teorisi ve simetrisi ana ilgi alanları olmak üzere çalıştı. Tanındığı teknik katkılar arasında Res Jost ile G-paritesinin kesin bir tanımı ve SU (6) simetri kırılmasının uygulanması yer alıyor.

Pais öncelikle kendi alanındaki büyük atılımlara doğrudan katkıda bulunan iki kavramla ilişkilidir. Birincisi, garip parçacıkların şaşırtıcı özelliklerini açıklamak için "ilişkili üretim" fikriydi. Onun fikirleri ve Murray Gell-Mann' ın fikirleri, gariplik denilen kuantum sayısı fikrinin var olmasına neden oldu. İkincisi ise Pais ve Gell-Mann' ın nötr kaonların bileşimi ile ilgili teorisi idi; bu teori, Lederman ve ortakları tarafından ertesi yıl deneysel olarak onaylandı.

1956'da Pais, Amerika Birleşik Devletleri vatandaşı oldu.

1963 yılında Pais, Rockefeller Üniversitesi bir tıp kurumu olmaktan üniversiteye geçiş yaparken Rockefeller Üniversitesi' nde teorik fizik grubunu yönetme görevini kabul etti. Orada kariyerini Detlev W. Bronk profesör emeritus olarak bitirdi.

1979' da Pais J. Robert Oppenheimer Anma Ödülü ile ödüllendirildi.^[5]

Bilim tarihçisi[değiştir | kaynağı değiştir]

1970' lerin sonunda Pais, modern fizik tarihini belgelemekle ilgilendi. Önemli insanların çoğunu ve dili, kültürü ve bilimi bildiği için kendine özgü bir konumda olduğunu hissetti.

Pais, belki de en iyi Albert Einstein biyografisi ile tanınırdı, "Subtle is the Lord—" : The science and the life of Albert Einstein (Oxford University Press, 1982) ve bu eserin devamı olan Einstein Lived Here (Clarendon Press / Oxford University Press, 1994). "Subtle is the Lord—", 1983' te Bilim alanında ABD Ulusal Kitap Ödülü'nü kazandı.^[6] [not 1]

Inward Bound: Of matter and forces in the physical world (Clarendon Press / Oxford University Press, 1988), adlı eseri önceki 100 yıl boyunca fizikteki olayları açıklar.

1991'de Bohr'un yaşamını ve bilimsel katkılarını açıklayan Niels Bohr's Times: In physics, philosophy, and polity (Clarendon Press/Oxford University Press, 1991) eserini yayımladı.

Pais, 1995 yılında Twentieth Century Physics (American Institute of Physics ve the Institute of Physics, U.K., 1995) modern fiziğin bilimsel ve kültürel gelişimini anlatan üç ciltlik bir referans koleksiyonu derlemek için Laurie M. Brown ve Sir Brian Pippard ile birlikte çalıştı. Aynı yıl Rockefeller Üniversitesi ona Lewis Thomas Bilim Hakkında Yazma Ödülü'nü verdi.

A Tale of Two Continents: A physicist's life in a turbulent world (Princeton University Press, 1997) ilk otobiyografisidir. 'Hayal gücünün esemplastik gücü ' üzerine bir eserdir.

Genius of Science: A portrait gallery (Oxford University Press, 2000) isimli kitabı şahsen tanıdığı on yedi seçkin fizikçinin biyografilerini içeriyor: Niels Bohr, Max Born, Paul Dirac, Albert Einstein, Mitchell Feigenbaum, Res Jost, Oskar Klein, Hans Kramers, Tsung-Dao Lee ve Chen Ning Yang, John von Neumann, Wolfgang Pauli, İsidor Isaac Rabi, Robert Serber, George Uhlenbeck, Victor Frederick Weisskopf ve Eugene Wigner .

Pais, ölümü sırasında Robert Oppenheimer' in biyografisi üzerinde çalışıyordu. Bu eser Robert P. Crease tarafından bitirildi ve Pais' in ölümünden sonra J. Robert Oppenheimer: A life isminde yayınlandı (Oxford University Press, 2006). Bu eser Oppenheimer' in bugüne kadarki en eksiksiz biyografisidir.

Amerikan Fizik Topluluğu, 2005 yılından beri her yıl bir İbrahim Pais Fizik Tarihi Ödülü verir .

Daha sonraki yaşamı[değiştir | kaynağı değiştir]

Emekli olduktan sonra Pais üçüncü karısı Ida Nicolaisen ile, Niels Bohr Enstitüsü' nde çalıştığı Danimarka' da hayatının yarısını geçirdi. Oğlu Josh Pais Amerikalı bir aktördür. Pais, Kopenhag kalp yetersizliğinden öldü.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Atıflar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Abraham Pais - Biographical Memoirs of the National Academy of Sciences
• IMDb'de Abraham Pais