"Kızıl Ölümün Maskesi"
Harry Clarke'ın öykü için çizdiği illüstrasyon, 1919
Yazar	Edgar Allan Poe
Özgün adı	"The Masque of the Red Death"
Ülke	ABD
Dil	İngilizce
Tür	Korku öyküsü
Yayımlanma	Graham's Magazine

Kızıl Ölümün Maskesi^[1] (İng. The Masque of the Red Death, 1842'deki ilk basımında The Mask of the Red Death), Edgar Allan Poe tarafından yazılmış öykü. Öyküde Prens Prospero'nun, "Kızıl Ölüm" olarak bilinen bir salgından korunmak için kendini bir manastıra kapatması anlatılır. Prens, kendisine eşlik eden birçok soyluyla birlikte, manastırın her biri farklı renkte döşenmiş yedi odasında bir maskeli balo düzenler. Eğlencenin doruk noktasına ulaşıldığında, gizemli biri ortaya çıkar ve tüm odaları dolaşmaya başlar. Prospero bu yabancıyla yüzleştiği anda düşüp ölür. Öykü Gotik edebiyatın birçok geleneksel unsurunu kullanır ve ölümün kaçınılmazlığına dair bir alegori olarak yorumlanır, ancak kimi yorumcular bu alegorik okumaya karşı çıkar. Gerek öykünün yorumlamasına, gerekse "Kızıl Ölüm" hastalığının gerçekte ne olduğuna dair birçok farklı görüş vardır.

Öykü ilk defa Mayıs 1842'de Graham's Magazine'de yayımlandı. Birçok defa farklı biçimlerde uyarlanan öykü, Vincent Price'ın başrolünü oynadığı 1964 yapımı The Masque of the Red Death filminin de kaynağıydı. Çeşitli alanlardaki birçok eserde de bu öyküye göndermeler yapıldı.

Özet[değiştir | kaynağı değiştir]

Öykü, "mutlu, korkusuz ve zeki"^[1] bir adam olan Prens Prospero'nun kaleye dönüştürülmüş manastırında geçer. Prospero, bin soyluyu da yanına alarak, Kızıl Ölüm olarak anılan ve tüm ülkeyi etkisi altına alan korkunç bir salgından korunmak üzere bu manastıra kapanır. Kızıl Ölüm'ün belirtileri dehşet vericidir: acı veren havaleler ve kan terleme. Hastalığın kurbanlarını yarım saatte öldürdüğü söylenmektedir. Prospero ve saray mensupları, halkın çektiği acılara karşı duyarsız kalırlar, sığındıkları manastırın koruması altında lüks içinde salgının sona ermesini beklerler.

Bir gece Prospero, konuklarını eğlendirmek için manastırın yedi odasına yayılan bir maskeli balo düzenler. Balonun yapılacağı odalardan altısı farklı renklerde döşenmiştir: mavi, mor, yeşil, turuncu, beyaz ve menekşe rengi. Yedinci oda ise siyah döşenmiştir ve kan kırmızısı bir ışıkla aydınlatılmıştır. Bu iki rengin korku veren bileşimi sebebiyle bu odaya girmeye pek az konuk cesaret eder. Bu odada ayrıca, her saat başı çalan büyük abanoz bir saat bulunmaktadır. Saatin gürültüyle çaldığı saat başlarında konuklar susar ve orkestra çalmayı bırakır.

Saat geceyarısını çaldığında Prospero, üzerinde kan lekeleri olan kefen benzeri bir kıyafet giymiş ve Kızıl Ölüm'ün kurbanlarını akla getiren kafatası şeklinde bir maske takmış birini fark eder. Prens, orada bulunan tüm topluluğun kaçınmaya çalıştığı hastalığı anımsatarak onları küçük düşüren bu kişinin kimliğini öğrenmek ve onu şafakta asarak idam etmek ister. Odadan odaya yürüyen bu gizemli konuğun karşısında herkesin donup kaldığını gören Prospero, elinde bir hançerle onu kovalar. Altı odadan peş peşe geçerler ve gizemli konuk siyah döşeli yedinci odada durur. Dönüp prensin yüzüne baktığı anda prens düşüp ölür. Korku ve umutsuzluk içindeki konuklar siyah odaya doluşup gizemli konuğun üzerine atılırlar, ancak maskenin ve kostümün içi boştur. Bir anda karşılarındakinin Kızıl Ölüm'ün kendisi olduğunu anlarlar ve tüm konuklar hastalığın belirtileriyle kıvranarak ölmeye başlar. Öykünün son cümlesi her şeyi özetler: "Ve Karanlığın, Çürüme'nin ve Kızıl Ölüm'ün her şey üstündeki egemenliği başladı."^[1]

Analiz[değiştir | kaynağı değiştir]

Kızıl Ölümün Maskesi'nde Poe, hikâyenin bir kalede geçmesi de dahil olmak üzere birçok geleneksel Gotik kurgu unsurunu kullanır. Tek renkte döşenmiş birçok oda, farklı karakterlerdeki insanları betimlemek yoluyla insan aklını temsil ediyor olabilir. Öykü boyunca tekrarlanan kan ve zaman betimlemeleri, fiziksel varoluşu temsil eder. Salgın hastalık ise insan yaşamının ve ölümlülüğün tipik özelliği olarak öne çıkar.^[2] Bu durumda tüm hikâye, insanın ölümü önlemek için giriştiği sonuçsuz çabanın bir alegorisidir ve en fazla kabul gören yorum budur.^[3] Yine de Kızıl Ölümün Maskesi'nin nasıl yorumlanması gerektiğine dair tartışmalar mevcuttur. Poe'nun edebiyatta didaktik anlatımdan hoşlanmadığını öne süren araştırmacılar,^[4] öykünün bir alegori olamayacağını savunur. Öyküde verilmek istenen bir ders varsa bile, Poe bunu metin içinde doğrudan belirtmemiştir. Böylece, öyküde bir ders arayanlar bunu bulabilir, aramayanlar ise fark etmez.^[5]

Öykü boyunca kanın ve kırmızı rengin vurgulanması, iki zıt anlama gelecek bir sembol olarak garip bir paradoks yaratır. Bu sembolün ilk anlamı açık biçimde ölümdür. Öte yandan yaşam da aynı biçimde simgelenir. Kızıl Ölüm'ün kendisi değil de onun kıyafetlerine bürünmüş bir konuk olan gizemli kişinin ilk defa en doğudaki odada görülmesi bunu destekler. Bu oda, genelde doğumla ilişkilendirilen mavi renkte döşenmiştir.^[6]

Prospero'nun kalesi, hastalığı dışarıda tutmaya yarayacak koruyucu bir mekân olarak belirlenmiştir ancak aynı zamanda oldukça bunaltıcı bir binadır. Labirent benzeri tasarımı ile dar ve yüksek pencereleri, özellikle siyah odada neredeyse burlesk bir hava yaratır ve bundan kaynaklanan bunaltıcı etki sebebiyle konuklar bu odaya girmek istemez.^[7] Ek olarak bu kale, kapalı bir mekân olarak tasarlanmıştır, ancak yine de yabancı biri içeri girebilmiştir. Bu durum kaledeki tüm korumanın bir yanılsama olduğunu gösterir.^[8]

Poe'nun birçok öyküsünde olduğu gibi, Kızıl Ölümün Maskesi'nin de otobiyografik unsurlar taşıdığı öne sürülür. Bu bakış açısına göre Prens Prospero, yazarın üvey ebeveynleri olan Allan'lar gibi saygın bir aileye mensup genç ve varlıklı Poe'yu temsil eder. Ardından Poe, kendini dış dünyanın tehlikelerinden korumaya çalışır. Sonuçta Prens'in tehlikeli yabancıyla kendi başına yüzleşmeye kalkışması, Poe'nun hayatında tipik olarak defalarca tehlikeli durumlara atılmasına benzer.^[9]

Kızıl Ölüm hastalığı[değiştir | kaynağı değiştir]

Kızıl Ölüm, kurgusal bir hastalıktır. Poe bu hastalığı şöyle tanımlar: "korkunç bir acı ve ani baş dönmesiyle başlıyordu; sonra derideki gözeneklerden kan gelmeye başlıyor[du]..."^[1] Hastalığa yakalananlar yarım saat içinde ölmektedir.

Bu hastalığın muhtemel ilham kaynağı, öykü yazıldığında Poe'nun eşi Virginia'nın da yakalanmış olduğu tüberkülozdu. Tıpkı Prens Prospero gibi Poe da bu hastalığın ölümcüllüğünü göz ardı etmekteydi.^[10] Poe'nun annesi Eliza, ağabeyi William Henry Leonard Poe ve üvey annesi Frances Allan da tüberkülozdan (verem) ölmüştü.

Kızıl Ölüm'ün başka bir ilham kaynağı da kolera olabilirdi. Poe 1831'de Baltimore, Maryland'de bir kolera salgınına şahit olmuştu.^[11] Başka görüşlere göre Kızıl Ölüm, hıyarcıklı veba (bubonik veba) ya da öykünün sonundaki siyah odadan hareketle kara ölümdü.^[12] Kimi yazarlar hastalığın tanımının viral kanamalı ateşe ya da nekrotizan fasiite benzediğini ileri sürdü.^[13] Kızıl Ölüm'ün herhangi bir hastalık olmadığı, tüm insanlığın doğası gereği sahip olduğu bir olguyu temsil ettiği de öne sürüldü.^[14]

Yayımlanma geçmişi[değiştir | kaynağı değiştir]

Poe öyküyü ilk defa Graham's Lady's and Gentleman's Magazine'in Mayıs 1842 sayısında "The Mask of the Red Death" başlığı ve "A Fantasy" sloganıyla yayımladı. Bu basımdan yazar 12 dolar kazandı.^[15] Öykünün revize edilmiş bir versiyonu Broadway Journal'ın 19 Temmuz 1845 tarihli sayısında, şu an kullanılmakta olan "The Masque of the Red Death" başlığıyla yayımlandı.^[16] İlk başlık öykünün sonunda ortaya çıkan esrarengiz kişiye vurgu yapmaktadır, ikinci başlık ise dikkati maskeli baloya çeker.^[17]

Uyarlamalar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kızıl Ölümün Maskesi çeşitli defalar tiyatro oyunu ve sinema filmi olarak uyarlandı. Filmler arasında Roger Corman'ın 1964'te yönettiği, başrolünde Vincent Price'ın yer aldığı film de vardı. Öyküden yola çıkarak yazılan şarkılar çeşitli müzik gruplarının albümlerinde yer aldı. Öykü ayrıca radyo okuması ve radyo oyunu formatında da yayımlandı.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Sabrina Laurent (Temmuz 2003). "Metaphor and Symbolism in The Masque of the Red Death", Bohème Magazine Online. (İngilizce)
• "The Masque of the Red Death" sesli metin Tam metin ve sesli anlatım. (İngilizce)