Berenice

"Berenice"
"Berenice"
	Öykünün ilk basımı
Yazar	Edgar Allan Poe
Özgün adı	"Berenice - A Tale"
Ülke	ABD
Dil	İngilizce
Tür	Korku
Yayımlanma	Southern Literary Messenger

"Berenice", Edgar Allan Poe'nun korku türünde yazdığı, ilk defa 1835'te Southern Literary Messenger'da yayınlanan kısa öyküdür. Kuzeni Berenice ile evlenmeye hazırlanan Egaeus adında bir adam hakkındadır. Sevgilisi, belirsiz bir hastalık sebebiyle hızla kötüleşirken, Egaeus da genç kızın dişlerine saplantılı bir şekilde bağlanmaya başlar. Adam, kız öldükten sonra bile dişlerini düşünmeden duramaz. Bir gün, derin düşüncelere dalmış bir şekilde odasında oturmaktayken, bir hizmetçi gelir ve Egaeus'a Berenice'in mezarının açılmış olduğunu söyler. Bir anda kendine gelen adam elbiselerinin kanla kaplı olduğunu görür ve etrafında bakındığında dişçi aletleri ile içinde 32 beyaz dişin bulunduğu bir kutu görür.

Dönemin okuyucuları bu öyküdeki şiddet sebebiyle dehşete düştü ve öykünün yayınlandığı gazetenin editörüne pek çok şikayet mektubu gönderdi. Poe, daha sonra öykünün kendi sansürlediği bir versiyonunu yayınladı ancak yine de önemli olanın şikayetler değil, gazetenin kaç kopya sattığı olduğu fikrini savundu.

Konu özeti[değiştir | kaynağı değiştir]

Anlatıcı Egaeus, kuzini Berenice ile birlikte büyük ve kasvetli bir köşkte büyüyen hevesli bir gençtir. Belirli nesnelere karşı monomaniyle sonuçlanan bir tür obsesif bozukluk yaşamaktadır. Çok güzel olan Berenice ise, sürekli kötüleşen ve tipik bir semptom olarak katalepsiye sebep olan belirsiz bir hastalığa yakalanmıştır. Buna rağmen iki gencin evlenmesi planlanmaktadır.

Bir gün Egaeus kütüphanede otururken kendisine gülümseyen Berenice'i görür ve kızın dişlerine odaklanır. Saplantı hastalığı nükseden genç, günler boyunca birçok bilinçsizlik dönemi geçirir ve sürekli kızın dişlerini düşünür. Kızın dişlerini elinde tuttuğunu ve evirip çevirerek her yönden incelediğini hayal eder. Bu bilinçsiz anlarından birinde, hizmetçilerden biri ona, Berenice'in öldüğünü ve gömüldüğü söyler. Yine kendinden geçercesine düşünceye dalan Egaeus, bir anda açıklanamaz bir dehşetle kendine gelir ve masasında bir lamba ile küçük bir kutu görür. Bu sırada başka bir hizmetçi içeri girer ve Berenice'in mezarının açılmış olduğunu, mezarda kefen sarılmış biçimsiz - ama hâlâ canlı olan - bir beden bulunduğunu anlatır. Egaeus bunun üzerine, giysilerinin kan ve çamura bulanmış olduğunu görür. Önündeki küçük kutuyu açar ve içinde bazı dişçi aletleri ile birlikte "otuz iki küçük, beyaz ve kemiğe benzeyen nesne" bulur.^[1]

Öykünün başındaki Latince epigraf şöyle çevrilebilir: "Bir arkadaşım, sevdiğimin mezarını ziyaret edersem, ızdırabımın hafifleyeceğini söyledi." Aynı alıntı, öykünün son bölümünde Egaeus tarafından, açık bırakılmış bir kitapta görülür.

Analiz[değiştir | kaynağı değiştir]

Berenice'de Poe, yıllardır Amerikan ve İngiliz okurların yakından takip ettikleri Gotik kurgu türünün temel popüler özelliklerini kullandı.^[2] Ancak Poe, korku unsurlarını daha gerçekçi görüntülerle dramatize ederek, Gotik hikâyeleri daha karmaşık hale getirdi.^[3] Bu öykü Poe'nun en vahşi öykülerinden biridir. Anlatıcı, bilinçaltında içinde karısının dişlerinin bulunduğunu biliyor olmasın rağmen, kutuya baktığında "Peki niye... ensemdeki tüyler diken diken oluyor ve damarlarımdaki kan çekiliyordu?"^[1] der. Yine de Poe, dişlerin çekildiği sahneyi öyküye eklememiştir. Ayrıca okuyucu, Egaeus'un bu korkunç eylemi gerçekleştirirken, eşinin hâlâ hayatta olduğunu fark edemeyecek bir durumda, bir tür trans halinde olduğunu bilir. Öyküde ayrıca 32 dişin tamamının çekilmiş olduğu vurgulanır.

Öykünün ana teması Egaeus'un kendine sorduğu şu soruda gizlidir: "Güzellikten bir tür sevimsizlik türetmeyi nasıl başardım?"^[1]^[4] Ayrıca bu öykü Poe'nun daha sonra defalarca kullanacağı bir özellik olan saplantı hastalığını çeken bir karakteri ilk anlatışıdır.^[3]

Dişler, Poe'nun pek çok öyküsünde ölümlülüğü anlatan semboller olarak kullanılır. Bu sembolün benzer kullanımları, Metzengerstein'daki atın "mezardan çıkmışa benzeyen iğrenç" dişleri, Bay Valdemar Vakasındaki Gerçekler'de hipnotize olmuş adamın dudaklarının dişleri arasında sıkışıp kalması ve Aksak Kurbağa'daki diş gıcırdatma sesleridir.^[5] Dişlerin Berenice öyküsündeki önemi Freudyen açıdan da değerlendirilebilir. Buna göre dişlerin sökülmesi, muhtemelen mastürbasyonun cezası olarak iğdiş edilmeyi sembolize eder. Başka bir cinsel çağrışıma göre dişler, kadının vücuduna girişi engelleyen koruma unsurları olarak görülebilir. Psikoanalitik edebiyat eleştirileri yapan Princess Marie Bonaparte, bu öyküyü "vagina dentata (dişli vajina)" miti ile ilişkilendirir.^[6]

Egaeus ve Berenice simgesel karakterlerdir. Poe'nun ismi belirli olan nadir anlatıcılarından biri olan Egeaus, kütüphanede doğmuştur ve entelektüelliği simgeler. Sessiz ve yalnız bir adamdır. Saplantıları, düşünmeye ve çalışmaya olan ilgisini vurgular. "Yaşamda umursamazca gezinen", "çevik, zarif ve enerji dolu"^[1] olan Berenice ise daha fiziksel bir karakterdir. Ancak öykü boyunca tek kelime etmeyen, bastırılmış bir kadındır. Poe öykülerindeki birçok kadın gibi, varlığının tek amacı güzel olmak ve ölmektir.^[7] Berenice hastalanınca Egaeus'un ona bir insan olarak ilgisi azalır. Kadın artık hayran olunacak değil incelenecek bir nesne haline gelir. Egaeus, Berenice'in alnından bahsederken, "onun alnı" demek yerine sadece "alın (the forehead)" diyerek, kadının insani özelliklerini yok sayar.^[7]

Poe karakterlere bu isimleri vererek, Antik Yunan trajedilerinin etkisini yaratmak istemiş olabilir. "Zafer getiren" anlamına gelen Berenice adı, Callimachus'un bir şiirinde geçer. Şiirde Berenice, eğer kocası savaştan sağ dönerse, Afrodit'e kendi saçlarını vermeyi vadeder. Egaeus ismi ise, oğlu Theseus'un Minotor'u öldürmeye çalışırken öldüğünü sanıp intihar eden Atina Kralı Aegeus'tan geliyor olabilir.^[3]

Öykünün son cümlesi, birçok yan cümlenin bir dizi bağlaçla birbirine bağlanması ile özellikle uzatılmıştır. Cümlenin etkisi artırmak için, ağır aksanlı sessiz harfler ile uzun sesli harfler kullanılmıştır.^[8]^[9]

Ana temalar[değiştir | kaynağı değiştir]

Öyküde, Poe'nun diğer eserlerinde de sıklıkla tekrar eden birkaç tema görülür.

Güzel bir kadının ölümü (diğer öyküler: Ligeia, Morella, Oval Portre, Yazmanın Felsefesi)
Diri diri gömülme (diğer öyküler: Amontillado Fıçısı, Usher Evi'nin Çöküşü, Diri Diri Gömülüş)
Ruhsal hastalıklar (diğer öyküler: Usher Evi'nin Çöküşü, Gammaz Yürek, Dr. Katran ile Prof. Telek'in Sistemi)
Katalepsi (diğer öyküler: Diri Diri Gömülüş, Usher Evi'nin Çöküşü)

Yayınlanma geçmişi ve eleştirel tepkiler[değiştir | kaynağı değiştir]

Öykü ilk defa Mart 1835'te, nispeten nazik bir dergi olan Southern Literary Messenger'da yayınlandı.^[10] Birçok okuyucunun öyküdeki şiddet karşısında rahatsız olmasının ve yayıncı Thomas W. White'a şikayette bulunmasının^[11] ardından 1840'ta öykünün yeniden düzenlenmiş bir versiyonu yayınlandı. Bu versiyonda öyküden çıkarılan dört paragrafta, Egaeus'un Berenice'i tam cenaze töreninden önce görmeye gittiği ve parmağını oynatıp gülümseyen genç kızın halen hayatta olduğunu aslında fark etmiş olduğu anlatılıyordu.

Poe şikayetleri haksız buldu. Berenice'in yayınlanmasında bir ay sonra White'a yazdığı bir mektupta pek çok derginin bu tür öyküler yayınlayarak ün kazandığını anlattı. Kötü şekilde olsa bile tek amacının değer verilmek olduğunu, "değer verilmek için de okunmak gerektiğini"^[11] yazdı. Hatta şöyle bir itirafta bulundu: "Biliyorum ki öykü oldukça tatsız - ama bir daha bu kadar berbat bir günah işlemeyeceğim." Yine de mektubunun sonunda Poe, öykü hakkındaki son yargının, okuyucu kitlesinin tepkisine göre değil, derginin dağıtım sayısına bakılarak verilmesi gerektiğini belirtti.^[11]

Adaptasyon[değiştir | kaynağı değiştir]

1995 tarihli video oyunu The Dark Eye Poe'nun bazı öykülerinin canlandırıldığı bölümler içeriyordu. Bu bölümlerden biri Berenice öyküsünden uyarlanmıştı. Oyunda, öykünün Egaeus'un ya da Berenice'in gözünden farklı şekilde oynanması mümkündü.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ ^a ^b ^c ^d Poe, Edgar Allan. Bütün Hikâyeleri, çeviren: Dost Körpe, İthaki Yayınları, 2002. s. 44 - 50
^ Silverman, Kenneth. Edgar A. Poe: Mournful and Never-ending Remembrance. Harper Perennial, 1991. s. 111. ISBN 0-06-092331-8
^ ^a ^b ^c Meyers, Jeffrey. Edgar Allan Poe: His Life and Legacy. Cooper Square Press, 1992. s. 77. ISBN 0-8154-1038-7
^ Silverman, Kenneth. Edgar A. Poe: Mournful and Never-ending Remembrance. Harper Perennial, 1991. p. 114. ISBN 0-06-092331-8
^ Kennedy, J. Gerald. Poe, Death, and the Life of Writing. New Haven, CT: Yale University Press, 1987. ISBN 0-300-03773-2 s. 79
^ Bonaparte, Marie. Edgar Poe. Étude psychanalytique, 1933
The Life and Works of E. A. Poe, 1949
^ ^a ^b Weekes, Karen. "Poe's Feminine Ideal,"
The Cambridge Companion to Edgar Allan Poe içinde. New York City: Cambridge University Press, 2002. ISBN 0-521-79727-6 s. 150
^ Son cümlenin özgün hali: But I could not force it open; and in my tremor it slipped from my hands, and fell heavily, and burst into pieces; and from it, with a rattling sound, there rolled out some instruments of dental surgery, intermingled with thirty-two small, white and ivory-looking substances that were scattered to and fro about the floor.
İngilizce 15 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Vikikaynak
^ Silverman, Kenneth. Edgar A. Poe: Mournful and Never-ending Remembrance. Harper Perennial, 1991. s. 113. ISBN 0-06-092331-8
^ Silverman, Kenneth. Edgar A. Poe: Mournful and Never-ending Remembrance. Harper Perennial, 1991. s. 110. ISBN 0-06-092331-8
^ ^a ^b ^c Whalen, Terence. "Poe and the American Publishing Industry".
A Historical Guide to Edgar Allan Poe içinde, editör J. Gerald Kennedy. Oxford University Press, 2001. s. 69. ISBN 0-19-512150-3

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Berenice 12 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - 1835 tarhili ilk baskının tam metni
Berenice 10 Mart 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - Öykünün Türkçe tam metni
Vikikaynak'ta İngilizce 15 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. tam metin

[dost-1] Poe, Edgar Allan. Bütün Hikâyeleri, çeviren: Dost Körpe, İthaki Yayınları, 2002. s. 44 - 50

[2] Silverman, Kenneth. Edgar A. Poe: Mournful and Never-ending Remembrance. Harper Perennial, 1991. s. 111. ISBN 0-06-092331-8

[Meyers77-3] Meyers, Jeffrey. Edgar Allan Poe: His Life and Legacy. Cooper Square Press, 1992. s. 77. ISBN 0-8154-1038-7

[4] Silverman, Kenneth. Edgar A. Poe: Mournful and Never-ending Remembrance. Harper Perennial, 1991. p. 114. ISBN 0-06-092331-8

[5] Kennedy, J. Gerald. Poe, Death, and the Life of Writing. New Haven, CT: Yale University Press, 1987. ISBN 0-300-03773-2 s. 79

[6] Bonaparte, Marie. Edgar Poe. Étude psychanalytique, 1933
The Life and Works of E. A. Poe, 1949

[week-7] Weekes, Karen. "Poe's Feminine Ideal,"
The Cambridge Companion to Edgar Allan Poe içinde. New York City: Cambridge University Press, 2002. ISBN 0-521-79727-6 s. 150

[8] Son cümlenin özgün hali: But I could not force it open; and in my tremor it slipped from my hands, and fell heavily, and burst into pieces; and from it, with a rattling sound, there rolled out some instruments of dental surgery, intermingled with thirty-two small, white and ivory-looking substances that were scattered to and fro about the floor.
İngilizce 15 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Vikikaynak

[9] Silverman, Kenneth. Edgar A. Poe: Mournful and Never-ending Remembrance. Harper Perennial, 1991. s. 113. ISBN 0-06-092331-8

[10] Silverman, Kenneth. Edgar A. Poe: Mournful and Never-ending Remembrance. Harper Perennial, 1991. s. 110. ISBN 0-06-092331-8

[Whalen69-11] Whalen, Terence. "Poe and the American Publishing Industry".
A Historical Guide to Edgar Allan Poe içinde, editör J. Gerald Kennedy. Oxford University Press, 2001. s. 69. ISBN 0-19-512150-3

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

g t d Edgar Allan Poe (eserleri)
Şiir	"Timurlenk" (1827) "raf" (1829) "Sone - Bilim'e" (1829) "Helen'e" (1831) "Denizdeki Kent" (1831) "Tekinsiz Saray" (1839) "Fatih Kurtçuk" (1843) "Lenore" (1843) "Eulalie" (1843) "Kuzgun" (1845) "Ulalume" (1847) "Bir Düşün İçinde Bir Düş" (1849) "Eldorado" (1849) "Çanlar" (1849) "Annabel Lee" (1849)"
Hikâye	"Metzengerstein" (1832) "Dük De L'Omelette" (1832) "Bon-Bon" (1832) "Şişede Bulunan Not" (1833) "Berenice" (1835) "Morella" (1835) "Hans Pfaall Diye Birinin Benzeri Görülmemiş Serüveni" (1835) "Ligeia" (1838) "Kötü Bir Durum" (1838) "Çan Kulesindeki Şeytan" (1839) "Bitmiş Adam" (1839) "Usher Evi'nin Çöküşü" (1839) "William Wilson" (1839) "Eiros'la Charmion'un Konuşması" (1839) "The Business Man" (1840) "Kalabalıkların Adamı" (1840) "Morgue Sokağı Cinayetleri" (1841) "Girdaba İniş" (1841) "Şeytan'la Asla Kafan Üstüne Bahse Girme" (1841) "Eleonora" (1841) "Oval Portre" (1842) "Kızıl Ölümün Maskesi" (1842) "Marie Rogêt'nin Sırrı" (1842) "Kuyu ve Sarkaç" (1842) "Gammaz Yürek" (1843) "Altın Böcek" (1843) "Kara Kedi" (1843) "Gözlük" (1844) "Bir Engebeli Dağlar Öyküsü" (1844) "Diri Diri Gömülüş" (1844) "Uzun Sandık" (1844) "Tuhaflık Meleği" (1844) ""Sen Yaptın"" (1844) "Çalınan Mektup" (1844) "Mumyayla Konuşma" (1845) "Şehrazat'ın 1002. Masalı" (1845) "Zıtlık Şeytanı" (1845) "Dr. Katran ile Prof. Telek'in Sistemi" (1845) "Bay Valdemar Vakasındaki Gerçekler" (1845) "Amontillado Fıçısı" (1846) "Aksak Kurbağa" (1849)
Deneme	"Maelzel'in Satranç Oyuncusu" (1836) "Eşya Felsefesi" (1840) "Wissahiccon'da Bir Sabah" (1844) "Yazmanın Felsefesi" (1846) "The Poetic Principle" (1846) Eureka: A Prose Poem (1848)
Roman	Nantucketlı Arthur Gordon Pym'in Öyküsü (1837) Julius Rodman'in Günlüğü (1840)
Koleksiyon	Tamerlane and Other Poems (1827) Olağandışı Öyküler (1840)
Oyun	Politian (1835)
Diğer	The Conchologist's First Book (1839) Balon Şakası (1844) "Deniz Feneri" (1849)
İlgili maddeler	Virginia Eliza Clemm Poe (eşi) Eliza Poe (annesi) David Poe Jr. (babası) William Henry Poe (kardeşi) Edgar Allan Poe Müzesi Poe Cottage Edgar Allan Poe Evi ve Müzesi National Historic Site The Penn dergisi Ölümü Edgar Ödülü Popüler kültürdeki yeri sinema ve televizyonda müzik Poe Toaster Tales of Mystery & Imagination
Betimlenişleri	Edgar Allan Poe (1909 tarihli film) The Raven (1915 tarihli film) The Loves of Edgar Allan Poe (1942 tarihli film) Edgar Allan Poe: Once Upon a Midnight (2004 tarihli oyun)

Berenice nedir?, Berenice anlamı nedir?, Berenice ne demektir?