Farsça

Farsça
Farsça
فارسی
	Farsçanın yaygın olarak kullanılan adları: Farsi, Parsi, Dari ve Taciki.
Telaffuz	Farsî
Bölge	İran, Afganistan, Tacikistan, Özbekistan, Rusya, Azerbaycan, Kuveyt, Irak
Etnisite	Farslar
Dönem	2019; 130 milyon
Dil ailesi	Hint-Avrupa İran Batı İran dilleri Güney Batı İran dilleri Farsça; ; ; ;
Diyalektler	Batı Farsçası Doğu Farsçası Orta Asya Farsçası Buhori dili Yahudi Farsçası Cuhuri Tati Pehlevani Hezaregi Eymaki Dehvari Tati Ermeni Madaklashti Kuveyti
Yazı sistemi	Arap alfabesi (Fars alfabesi); Kiril alfabesi (Tacik alfabesi); İbrani alfabesi
Resmî durumu
Resmî dil	İran; Afganistan; Tacikistan; Rusya; * Dağıstan Azınlık dili ; Irak;
Denetleyen	Fars Dili ve Edebiyatı Akademisi (İran) ; Afganistan Bilimler Akademisi (Afganistan); Rudaki Dil ve Edebiyat Enstitüsü (Tacikistan)
Dil kodları
ISO 639-1	fa
ISO 639-2	per (B); fas (T)
ISO 639-3	fas – kapsayıcı kod; Bireysel kodlar:; pes – Batı Farsça; prs – Darice; tgk – Tacikçe; aiq – Aymakça; bhh – Buhori dili; haz – Hazaragi; jpr – Cidi; phv – Pahlavani; deh – Dehwari; jdt – Cuhuri; ttt – Tatça
Glottolog	fars1255 Farsic
	Farsça'nın konumu.

Farsça ya da Persçe (Farsça: فارسی; Fârsi, پارسی, Pârsi veya زبان فارسی; zabân-e Fârsi), Hint-Avrupa dillerinin İran dilleri koluna ait bir batı İran dilidir. Başta İran olmak üzere, kuzeyde Rusya^[18] ve Azerbaycan,^[19] doğuda Afganistan ve Tacikistan, Orta Asya'da Özbekistan^[3] ve Basra Körfezi üzerinde Kuveyt^[6] ve Irak^[7] gibi körfez ülkelerinde konuşulmaktadır. Antik Pers halkının konuştuğu dilden türemiştir.^[20]

Farsça ve lehçeleri İran, Afganistan, Tacikistan ve Rusya'da^[16] (Dağıstan) resmî dil statüsündedir. İran,^[1] Afganistan,^[2] Tacikistan, Özbekistan,^[3] Rusya,^[4] Azerbaycan^[5] ve Kuveyt^[6] ve Irak^[7] gibi Basra Körfezi ülkelerinde 100 milyondan fazla kişinin^[5] anadili Farsçadır. Hindistan ve Pakistan başta olmak üzere diğer ülkelerde de bir o kadar daha kişinin bu dili konuştuğu tahmin edilmektedir. 2006 yılında UNESCO'ya Farsçayı da "Uluslararası Ana Dil" statüsündeki dillerden biri olarak seçmesi önerilmiştir.

Farsça tarih boyunca Batı Asya, Orta Asya ve Güney Asya merkezli çeşitli imparatorluklar tarafından prestijli bir dil olarak kabul edilmiştir.^[21] Modern Farsça ise Sasani İmparatorluğu'nun (MS 224-651) resmi dili olan Orta Farsça ve ondan önce de Ahameniş İmparatorluğu'nda (MÖ 550-330) kullanılan Eski Farsçanın devamıdır.^[22]^[23] Antik Pers halkının konuştuğu İran'ın güneybatısındaki Pars (Persia) bölgesinde ortaya çıkmış ve türemiştir.^[24] Dilbilgisi birçok Avrupa dilinin dil bilgisine benzerdir.^[25] Yüzyıllar boyunca Orta Asya, Güney Asya ve Orta Doğu'da prestijli bir kültür dili olmuştur ve komşu ülkelerin dillerini, özellikle de Orta Asya, Kafkasya ve Anadolu'daki Türk dillerini etkilemiştir. Arapça ve Mezopotamya dilleri üzerindeki etkisi ise daha azdır.^[26] Farsça, İslam Dünyası'nın ikinci kültürel dilidir. İslam klâsiklerinin özellikle tasavvufla ilgili olanları bu dilde yazılmıştır. Şiirsel ve melodik ağırlığı olan bir dildir.^[27] Batıda Osmanlı İmparatorluğu,^[28] Güney Asya'da Babür İmparatorluğu ve Afganistan'daki Peştunlar gibi anadili olmayanlar tarafından bile resmi olarak bir bürokrasi dili olarak kullanılmıştır.

İngiliz sömürgeciliğinden beş yüz yıl önce Hindistan ve civarında ikinci dil olarak yaygın bir şekilde kullanılmaktaydı. Güney Asya'da kültür ve edebiyat dili kabul edilmişti. Moğol İmparatorluğu zamanında ise resmî dil oldu. Farsçanın bölgedeki tarihsel etkilerinin kanıtı Hindustani, Keşmirce, Punjabi, Sindhi, Gujarati, Bengali ve hatta Telugu dilleri üzerindeki süregelen etkisinden ve bölgede İran edebiyatının hâlâ sevilmesinden anlaşılabilir. Özellikle Urduca, Farsçanın Arapça, Türkçe ve Güney Asya'nın bölgesel dillerinin kombinasyonudur. Hindistan Moğol İmparatorluğu'nun Müslüman bölgelerinde yoğun bir şekilde kullanılmıştır.

Etimolojisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Farsça kelimesi, Orta Farsçadaki Pārsīg (𐭯𐭠𐭫𐭮𐭩𐭪) kelimesinden gelmektedir. Bu kelime, "Pārs" kelimesine -īg sıfat ekinin eklenmesi sonucu ortaya çıkmıştır ve "Pārs" [ça]" anlamına gelmektedir. Pārs, Farsçanın ortaya çıktığı İran'ın güneybatısındaki Fars eyaletidir. Eski Farsçada Parseh (𐎱𐎠𐎼𐎿) denmekteydi.^[29] İslam sonrası Arapçada "p" harfinin bulunmamasına bağlı olarak önceleri Pārsī olarak adlandırılan dil Fārsī olarak söylenmeye başlamıştır.^[30] Farsça, M.Ö. 550-330 yılları arasında İran'da hüküm süren Parsa halkının konuştuğu dilden gelmektedir. Osmanlı'da Fârisî, Farsî, Parsça, Parsî olarak adlandırılmıştır. Pers İmparatorluğunun resmî dili olduğu dönemde imparatorluk sınırları içerisinde çok geniş bir bölgede konuşulmaktaydı. 18. yüzyılda İngilizler yasaklayana kadar Hindistan'daki mahkemelerde resmî dildi. Delhi'deki Kızıl Kale'nin duvarlarında şu cümle yer alır:

"Agar ferdôs dar cahân ast hamîn ast o hamîn ast o hamîn ast"

(Eğer dünyada cennet varsa; buradadır, buradadır, buradadır!)

Arapça'da "p" harfi olmadığından Farsî şeklinde telaffuz edilmeye başlanmıştır. Farsça büyük değişime uğrayarak günümüzdeki hâlini almasına rağmen şu şekilde kategorize edilebilir:

Eski Farsça
Orta Farsça
Klasik Farsça
Çağdaş Farsça

Farsça'nın doğuşu[değiştir | kaynağı değiştir]

Farsça İran bölgesinde doğmuştur. İran'ın İslamlaşması sonucunda Arapça'dan, Türkler'le olan siyasi ilişkiler ve bölgedeki Türk hakimiyeti sonucunda da Türkçeden etkilenmiştir. Farsça, Hint-Avrupa Dil Ailesinin Asya kolunda yer alır ve diğer Hint-Avrupa Dilleri ile önemli ölçüde benzerlik gösterir. Dil bilgisi ve dil yapıları başlıca sebepleridir. Dillerinin yarı çekimli bir dil olması ve Proto-Hint Avrupa dilinden gelmiş olması buna bir nedendir. Farsça, Hint-Avrupa dil ailesinde yer almasına rağmen Farsçada sözcük bükümlemeleri yalnızca eylemlerdeki geniş zaman ve emir kiplerinde görülür (bu durumlar İlk Çağ dönemi Farsçasından kalmadır); yani Arapça, İngilizce ve Almanca'da sık görülen sözcük bükümlemeleri Farsçada ender olarak görülür. Farsçada geniş zaman ve emir kipi dışındaki zaman çekimlemelerin hepsi ekler yoluyla yapılır. Ayrıca Farsçada sözcük türetimi sırasında da eklerden yararlanır; ancak Farsçada ekler sözcüğün başına, ortasına ve sonuna konur. Farsça, gramer yapısı açısından eklemeli bir dildir. Ayrıca Farsça, Hint-Avrupa Dilleri'ne ait olup eklemeli dillerin özelliğini gösteren dillerden birisidir. Ayrıca Farsçada Almanca, Fransızca ve İngilizce gibi Avrupa dillerinin gramerinde görülen sözcük cinsiyetlerine de rastlanmaz.(ancak Eski Farsçada var).

Antik Farsça[değiştir | kaynağı değiştir]

Eski Farsçaya ait en eski kayıtlar M.Ö. 1000'li yıllara kadar dayanır.^[31] Bilinen Eski Farsça bugünkü İran Platosu'nun güneybatısındaki topraklardan (bugünkü Fars Eyaleti) gelişmiştir. Eski Farsçaya dair bilinen en eski örnek ise M.Ö. 500'lerde Ahameniş İmparatorluğu döneminde yazılmış olan Behistun Yazıtları'dır. Eski Farsça, önceleri çivi yazısıyla yazılmış daha sonra da Pehlevi Alfabesi ile yazılmaya başlanmıştır. Antik İran'da konuşulmuş ve Ahameniş İmparatorluğu'nun resmî dillerinden biri olmuştur. Bugün sadece taş üzerine oyulmuş örnekleri kalmıştır. Farsçada fiilin genellikle cümle sonunda bulunması kuralının bu devirde de bulunduğu belirtilmektedir.^[32]

Orta Farsça[değiştir | kaynağı değiştir]

Sasaniler döneminde konuşulan ve "Pehlevice" olarak da bilinen Farsçadır. Zerdüştlükle ilgili birçok yazılı belge bu dildedir. Bundahish, Arda Virafname, Mainu Khared, Pandnameh Adorbad Mehresfand bu belgelerden bazılarıdır.

Klâsik Farsça[değiştir | kaynağı değiştir]

Klâsik Farsçanın kökeni çok belirgin değildir. Kelime kökleri ülkenin değişik kesimlerinde konuşulan dillerden alıntıdır; ama kelimelerin çoğunluğunun kökü "Eski Farsça", "Pahlavî" ve Avestadandır. Klâsik yazımlarda ve şiirlerde kendini gösterir. İran edebiyatının en büyük şairlerinden biri olarak kabul edilen Firdevsî, bu dili Arap istilacılardan korumak için 30 yıl acı çektiğini ve neredeyse dilin kaybolma noktasında olduğunu şöyle belirtir:^[33]^[34]

Otuz yıl çok acı ve zorluk çektim
Fars dilinden Acem'i (İran) dirilttim
— Firdevsî, بسی رنج بردم در این سال سی
عجم زنده کردم بدین پارسی

Daha sonraları Moğollar, İran'ı işgal ettiği zaman Fars kültürünü, dilini ve edebiyatını geniş bir alana yaydılar. Hindistan'da mahkeme dilini Farsça yaptılar.

Avrupa dillerinden gelen kelimelerin Farsçada tam karşılığı olmadığından bir durumu ya da ürünü tasvir etmek için aynen alınmıştır. Teknik olmayan bâzı kelimeler de, örneğin; mersi (teşekkür) dile yerleşmiştir.

Farsçanın lehçeleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Standart Farsçanın üç çağdaş varyasyonu vardır:

Farsça: İran'da konuşulan Çağdaş Farsça
Darice: Afganistan, Özbekistan ve Pakistan'da konuşulan Farsça
Tacikçe: Tacikistan, Özbekistan ve Rusya'da konuşulan Farsça. Kiril alfabesiyle yazılır.

Ayrıca İran, Afganistan ve Tacikistan'da standart Farsçadan biraz farklı olan yerel lehçeler de vardır. Lari (Îran), Hazaragi (Afganistan) ve Darwazi (Afghanistan ve Tacikistan) bunlardan bazılarıdır.

The Ethnologue, konuşulduğu yerlere göre şu sınıflandırmayı önermektedir:

Batı Farsçası veya İranca (Îran)
Doğu Farsçası (Afganistan)
Tacikçe (Tacikistan, Özbekistan)
Hazaragi (Afganistan)
Aimaq (Afganistan)
Bukharice (İsrail, Özbekistan)
Darwazi (Afganistan, Tacikistan)
Dzhidi (İsrâil, Îran)
Pahlavani (Sistan eyaletinin bazı yerlerinde ve Afganistan)

Çağdaş İran'da veya sınıra yakın bazı yerlerde etnik grupların konuştuğu bağlantılı diller şunlardır:

Luri (veya Lori), İran'ın güneybatısında Lorestan ve Khuzestan eyaletlerinde.
Taliş (veya Talişi), Kuzey Îran ve Azerbaycan'ın güney bölgelerinde
Tatça (veya Tati veya Eştehardi), İran'ın Doğu Azerbaycan, Zancan ve Qazvin bölgelerinde, ayrıca Azerbaycan ve Rusya'nın bazı yerlerinde konuşulur. Müslüman, Musevi ve Hristiyan Tat olarak ayrılır.
Darice (veya Gabri) Îran'ın Yazd ve Kerman bölgelerinde bâzı Zerdüştiler tarafından konuşulur. Yezdî olarak da adlandırılır.

Tacikler'in konuştuğu Farsça, Sovyet döneminde ayrı bir edebiyat dili hâline gelmiş olup geneliyle Farsçanın bir lehçesi olmasına karşın ayrı bir dil sayılır. İran'da ve Afganistan'da Arap kökenli Fars alfabesi kullanılırken Tacikistan'da Kiril alfabesi kökenli Tacik alfabesi kullanılır.

Üç lehçe karşılaştırılacak olursa birbirinden çok farklı olmadığı görülür. Afganistan Farsçası'nda kelimeler farklı söylense de İran Farsçası'nda yazıldıkları gibi yazılırlar. Tacik Farsçası'nda ise telaffuzdaki farklar yazıya da yansır.

Yazı sistemi[değiştir | kaynağı değiştir]

Farsça İslamiyet'ten önce Pehlevi Alfabesi ile yazılmıştır. Bugün ise İran ve Afganistan'da Arap alfabesi asıllı Fars alfabesi ile, Tacikistan'da ise Kiril Alfabesi ile yazılmaktadır. 1967 yılında Farsçanın Birleşmiş Milletler'in resmî esaslarına dayanan Latin alfabesi ile yazılması İran tarafından kabul edildi. Ancak İslam devrimi ile beraber 2000 yılında bu sistemin sadece yer isimleri için kullanılacağı açıklandı.^[35]

Farsçada 32 harf bulunur ve bu harfler şunlardır;

ﻯ	ﻩ	و	ن	م	ل	گ	ک	ق	ف	غ	ع	ظ	ط	ض‎	ص	ش	س	ژ	ز	ر	ذ	د	خ	ح	چ	ج	ث	ت	پ	ب	ﺍ

Farsça ve diğer İranî Diller[değiştir | kaynağı değiştir]

Farsça Îrânî diller grubundaki diğer dillerle doğal olarak benzerlik gösterir:

Farsça	Darice	Tatça	Tacikçe	Zazaca	Kurmançca	Farsî harf	Türkçe	Mazandaran dili
Ab	Ov	Ou	Об (Ob)	Awe	Av	آب	Su	ئو
Yek	Yak	Yeki	Як (Yak)	Yew/Jew/Ju	Yek	يک	Bir	ات
Şeb	Şov	Şöü/Şöü	Шаб (Şab)	Şewe	Şev(bıhêrk)	شب	Gece	شو
Xastên	Xastan	Xastən	Хостан (Xostan)	Waştene	Xwestin/Wiştin	خواستن	İstemek	بخاستن
İstâden	Sitonidan	Payistən	Истодан (İstodan)	Vındetene	Sekinîn/Rawestin	ایستادن	Durmak	اِسائن
Gereften	Giriften	Güftən	Гирифтан (Giriftan)	Pê Gırewtene	Pê girtin/Zeftkirin	گرفتن	Tutup almak, Tutmak	بَیتِن
Xarīden	Xariden	Astarən/Xirən	Харидан (Xaridan)	Hêrinaene	Kirîn	خریدن	Satın almak, Parayla almak	بخری‌ین
Çend	Çand	Çənta	Чанд (Çand)	Çend	Çand	چند؟	Kaç?	چَن؟
Koja	Ku	Beçə/Çüca	Куҷо (Kujo)	Koti/Ku	Ku/Kuder/Kuva	کجا؟	Nerede?	کاجه؟
Çetor	Çitu	Çənəm/Çücür/Çütə	Чихел (Çixel)	Se/Senên/Çıtu/Çıturi	Çawa/Çilo/Çer/Çitan/Çiton/Çito/Çitu/Çitol	چطور؟	Nasıl?	چِتی؟

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ ^a ^b Samadi, Habibeh; Nick Perkins (2012). Martin Ball; David Crystal; Paul Fletcher (eds.). Assessing Grammar: The Languages of Lars. Multilingual Matters. p. 169
^ ^a ^b Samadi, Habibeh; Nick Perkins (2012). Martin Ball; David Crystal; Paul Fletcher (eds.). Assessing Grammar: The Languages of Lars. Multilingual Matters. p. 169.
^ ^a ^b ^c Foltz, Richard (1996). "The Tajiks of Uzbekistan". Central Asian Survey. 15 (2): 213–216.
^ ^a ^b Pilkington, Hilary; Yemelianova, Galina (2004). Islam in Post-Soviet Russia. Taylor & Francis. p. 27
^ ^a ^b ^c ^d Windfuhr, Gernot: The Iranian Languages, Routledge 2009, p. 418.
^ ^a ^b ^c "Arşivlenmiş kopya". 29 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2023.
^ ^a ^b ^c "Arşivlenmiş kopya". 17 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2023.
^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ekim 2019.
^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2023.
^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2023.
^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2023.
^ "Arşivlenmiş kopya". 2 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2023.
^ Dehwari, Ethnologue (25th ed., 2022)
^ Dobrushina, Nina (2021). "Languages and Sociolinguistics of the Caucasus". In Polinsky, Maria (ed.). The Oxford Handbook of Languages of the Caucasus. Oxford University Press. p. 7. (...) and the nearly extinct Christian Tats (pʰarseren; Armeno-Tat; formerly in Madrasa and Kilvar in Azerbaijan, but moved to Armenia and Russia).
^ "İran Anayasası" İran İslam Cumhuriyeti Anayasası: Bölüm II, Madde 15: "Halkının lingua franca'sı olan İran'ın resmi dili ve yazısı Farsçadır....
^ ^a ^b Dağıstan Cumhuriyeti Anayasası: Bölüm I, Madde 11: "Dağıstan Cumhuriyeti'nin devlet dilleri Rusça ve Dağıstan halklarının dilleridir."
^ Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, (Ed.) (2017). "Farsic". Glottolog 3.0. Jena, Germany: Max Planck Institute for the Science of Human History.
^ "Arşivlenmiş kopya". 9 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2023.
^ Tonoyan, Artyom (2019). "On the Caucasian Persian (Tat) Lexical Substratum in the Baku Dialect of Azerbaijani. Preliminary Notes". Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft. 169 (2): 367–368.
^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2012.
^ de Bruijn, J.T.P. (14 Aralık 2015). "Persian literature". Encyclopædia Britannica. 10 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2019.
^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Lazard isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
^ Ammon, Ulrich; Dittmar, Norbert; Mattheier, Klaus J.; Trudgill, Peter (2006). Sociolinguistics: An International Handbook of the Science of Language and Society. 3 (2. bas.). Walter de Gruyter. s. 1912. The Pahlavi language (also known as Middle Persian) was the official language of Iran during the Sassanid dynasty (from 3rd to 7th century A. D.). Pahlavi is the direct continuation of old Persian, and was used as the written official language of the country. However, after the Moslem conquest and the collapse of the Sassanids, Arabic became the dominant language of the country and Pahlavi lost its importance, and was gradually replaced by Dari, a variety of Middle Persian, with considerable loan elements from Arabic and Parthian (Moshref 2001).
^ Skjærvø, Prods Oktor (2006). "Iran, vi. Iranian languages and scripts". Encyclopædia Iranica. XIII. ss. 344-377. 23 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2019. (...) Persian, the language originally spoken in the province of Fārs, which is descended from Old Persian, the language of the Achaemenid empire (6th–4th centuries B.C.E.), and Middle Persian, the language of the Sasanian empire (3rd–7th centuries C.E.).
^ Davis, Richard (2006). "Persian". Meri, Josef W.; Bacharach, Jere L. (Ed.). Medieval Islamic Civilization. Taylor & Francis. ss. 602-603. Similarly, the core vocabulary of Persian continued to be derived from Pahlavi, but Arabic lexical items predominated for more abstract or abstruse subjects and often replaced their Persian equivalents in polite discourse. (...) The grammar of New Persian is similar to that of many contemporary European languages.
^ "Arşivlenmiş kopya". 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2012.
^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2012.
^ Egger, Vernon O. (16 Eylül 2016). A History of the Muslim World since 1260: The Making of a Global Community. Routledge. ISBN 9781315511078. 2 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2020.
^ "Persia". Douglas Harper. 18 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Aralık 2023.
^ George L. Campbell, Gareth King (2013). Compendium of the World's Languages (İngilizce). Routledge. s. 1339. ISBN 9781136258459. Erişim tarihi: 18 Aralık 2023.
^ "Arşivlenmiş kopya". 1 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2012.
^ Prods Oktor Skjærvø (2016), Old Persian, Lessons 1-7
^ "Arşivlenmiş kopya". 25 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2012.
^ Ortaylı, İlber (7 Temmuz 2002). "İran notları (2)". Milliyet. Erişim tarihi: 21 Ocak 2024.
^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 2 Ekim 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2012.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Vikipedi'nin kardeş projelerinden ' *hakkında daha fazla bilgi edinin*
	Vikisözlük'te tanımlar
	Vikisöz'de alıntılar
	Vikikitap'ta kitaplar

Aryanpour sözlük17 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Farsça-Türkçe Sözlük
PAÜ Farsça Sözlük12 Ekim 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Lisan-ı farisi21 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Navid Fazel, Descriptive Grammar of New Persian
Wikibic

[Samadi,_Habibeh_2012_p._169-1] Samadi, Habibeh; Nick Perkins (2012). Martin Ball; David Crystal; Paul Fletcher (eds.). Assessing Grammar: The Languages of Lars. Multilingual Matters. p. 169

[Samadi,_Habibeh_p._169-2] Samadi, Habibeh; Nick Perkins (2012). Martin Ball; David Crystal; Paul Fletcher (eds.). Assessing Grammar: The Languages of Lars. Multilingual Matters. p. 169.

[Foltz,_Richard_1996-3] Foltz, Richard (1996). "The Tajiks of Uzbekistan". Central Asian Survey. 15 (2): 213–216.

[Pilkington,_Hilary_2004_p._27-4] Pilkington, Hilary; Yemelianova, Galina (2004). Islam in Post-Soviet Russia. Taylor & Francis. p. 27

[Windfuhr,_Gernot_2009,_p._418-5] Windfuhr, Gernot: The Iranian Languages, Routledge 2009, p. 418.

[en.wal.unesco.org-6] "Arşivlenmiş kopya". 29 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2023.

[iranicaonline.org-7] "Arşivlenmiş kopya". 17 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2023.

[8] "Arşivlenmiş kopya". 26 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ekim 2019.

[9] "Arşivlenmiş kopya". 5 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2023.

[10] "Arşivlenmiş kopya". 24 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2023.

[11] "Arşivlenmiş kopya". 10 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2023.

[12] "Arşivlenmiş kopya". 2 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2023.

[13] Dehwari, Ethnologue (25th ed., 2022)

[14] Dobrushina, Nina (2021). "Languages and Sociolinguistics of the Caucasus". In Polinsky, Maria (ed.). The Oxford Handbook of Languages of the Caucasus. Oxford University Press. p. 7. (...) and the nearly extinct Christian Tats (pʰarseren; Armeno-Tat; formerly in Madrasa and Kilvar in Azerbaijan, but moved to Armenia and Russia).

[15] "İran Anayasası" İran İslam Cumhuriyeti Anayasası: Bölüm II, Madde 15: "Halkının lingua franca'sı olan İran'ın resmi dili ve yazısı Farsçadır....

[ReferenceA-16] Dağıstan Cumhuriyeti Anayasası: Bölüm I, Madde 11: "Dağıstan Cumhuriyeti'nin devlet dilleri Rusça ve Dağıstan halklarının dilleridir."

[Glottolog-17] Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, (Ed.) (2017). "Farsic". Glottolog 3.0. Jena, Germany: Max Planck Institute for the Science of Human History.

[18] "Arşivlenmiş kopya". 9 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2023.

[19] Tonoyan, Artyom (2019). "On the Caucasian Persian (Tat) Lexical Substratum in the Baku Dialect of Azerbaijani. Preliminary Notes". Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft. 169 (2): 367–368.

[20] "Arşivlenmiş kopya". 24 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2012.

[Persian_literature-21] Bruijn, J.T.P. (14 Aralık 2015). "Persian literature". Encyclopædia Britannica. 10 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2019.

[Lazard-22] Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Lazard isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)

[23] Ammon, Ulrich; Dittmar, Norbert; Mattheier, Klaus J.; Trudgill, Peter (2006). Sociolinguistics: An International Handbook of the Science of Language and Society. 3 (2. bas.). Walter de Gruyter. s. 1912. The Pahlavi language (also known as Middle Persian) was the official language of Iran during the Sassanid dynasty (from 3rd to 7th century A. D.). Pahlavi is the direct continuation of old Persian, and was used as the written official language of the country. However, after the Moslem conquest and the collapse of the Sassanids, Arabic became the dominant language of the country and Pahlavi lost its importance, and was gradually replaced by Dari, a variety of Middle Persian, with considerable loan elements from Arabic and Parthian (Moshref 2001).

[24] Skjærvø, Prods Oktor (2006). "Iran, vi. Iranian languages and scripts". Encyclopædia Iranica. XIII. ss. 344-377. 23 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2019. (...) Persian, the language originally spoken in the province of Fārs, which is descended from Old Persian, the language of the Achaemenid empire (6th–4th centuries B.C.E.), and Middle Persian, the language of the Sasanian empire (3rd–7th centuries C.E.).

[Richard_Davis_2006._pp._602-603-25] Davis, Richard (2006). "Persian". Meri, Josef W.; Bacharach, Jere L. (Ed.). Medieval Islamic Civilization. Taylor & Francis. ss. 602-603. Similarly, the core vocabulary of Persian continued to be derived from Pahlavi, but Arabic lexical items predominated for more abstract or abstruse subjects and often replaced their Persian equivalents in polite discourse. (...) The grammar of New Persian is similar to that of many contemporary European languages.

[26] "Arşivlenmiş kopya". 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2012.

[27] "Arşivlenmiş kopya". 26 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2012.

[28] Egger, Vernon O. (16 Eylül 2016). A History of the Muslim World since 1260: The Making of a Global Community. Routledge. ISBN 9781315511078. 2 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2020.

[29] "Persia". Douglas Harper. 18 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Aralık 2023.

[30] George L. Campbell, Gareth King (2013). Compendium of the World's Languages (İngilizce). Routledge. s. 1339. ISBN 9781136258459. Erişim tarihi: 18 Aralık 2023.

[31] "Arşivlenmiş kopya". 1 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2012.

[32] Prods Oktor Skjærvø (2016), Old Persian, Lessons 1-7

[33] "Arşivlenmiş kopya". 25 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2012.

[34] Ortaylı, İlber (7 Temmuz 2002). "İran notları (2)". Milliyet. Erişim tarihi: 21 Ocak 2024.

[35] "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 2 Ekim 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2012.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

g t d Mizrahi konuları
Ülkeler	Afganistan · Bahreyn · Birleşik Arap Emirlikleri · Cezayir · Fas · Irak · İran · Katar · Kuveyt · Lübnan · Mısır · Pakistan · Suriye · Suudi Arabistan · Tunus · Umman · Ürdün
Tarih	Yahudilerin Arap topraklarından toplu göçü · İslam hâkimiyeti altındaki Yahudilerin tarihi · Arap dünyasında antisemitizm · İslam ve antisemitizm · Arap Yarımadası'ndaki Yahudi kabileler
Etnik gruplar	Arap dünyasındaki Yahudilerin tarihi · Buhara Yahudileri · Parsim · Berberi Yahudiler · Magrebim · Filistin Yahudileri · Kürdistan'daki Yahudilerin tarihi · Bağdadi Yahudiler
Diller	İbranice · Arapça · Farsça · Marathi · Yahudi Malayalamı · Cidi · Yahudi Arapçası · Gürcüce · Gruzinik · Buhori · Yahudi Berbericesi · Cuhuri · Yahudi Aramicesi
Din ve kültür	Sefarad Yahudileri · Mizrahi müziği
Siyaset	Kara Panterler · Şas

Farsça ne demektir