Colorado

Colorado
Colorado
Eyalet
	; Bayrak ; Mühür
Ülke	Amerika Birleşik Devletleri
Başkent	Denver
İdare
• Vali	Jared Polis (D)
• Vali vekili	Dianne Primavera (D)
• Üst meclis	Colorado Senatosu
• Alt meclis	Colorado Temsilciler Meclisi
• Senatörler	Michael Bennet (D); John Hickenlooper (D)
Yüzölçümü
• Toplam	269,837 km²
• Kara	268,875 km² (103,813 mil²)
• Su	962 km² (371 mil²)
Rakım	2,070 m
En yüksek nokta	4,401,2 m (14.439,6 ft)
En alçak nokta	1,011 m (3,316 ft)
Nüfus (2020)
• Toplam	5,773,714
• Yoğunluk	21,40/km²
Zaman dilimi	UTC-07.00
• Yaz (YSU)	UTC-06.00
ISO 3166 kodu	US-CO
	Resmî site; colorado.gov

Colorado (İngilizce telaffuz: [ˌkɑləˈɹɑːdoʊ̯] ( dinle) veya [ˌkɑləˈɹædoʊ̯] ( dinle)) veya Türkçeleştirilmiş ismi ile Kolorado, orta-batı ABD'de bulunan, en yüksek rakıma sahip eyaletlerden biri. Doğuda Büyük Ovalar, merkezde Rocky Dağları, batıda Colorado Ovası ve kuzeybatıda Intermontane Havzası olmak üzere dört ana bölgeye ayrılmıştır. Yazları serin ve kuru, kışları ise soğuk ve karlı olur. Yazın ortalama sıcaklık 15 °C, kışın ise -6 °C'dir. Amerika Birleşik Devletleri Hava Kuvvetleri Colorado Springs'de bulunmaktadır. Colorado'nun başkenti Denver, yüzölçümü 269.619 km², nüfusu (2000 yılı) 4.301.260 kişidir.

Çizburger Denver'da ortaya çıkmıştır. Dünya'nın ilk rodeosu 1869'da Deer Trail'de gerçekleştirilmiştir. Tim Allen (aktör), M. Scott Carpenter (astronot) ve Gene Fowler (yazar) Colorado Eyaleti'nin ünlülerindendir. Ayrıca South Park dizisinin kurucuları ve OneRepublic isimli Rock-Pop müzik grubu buradan çıkmıştır.

Etimoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

İspanyol kaşifler, bugünkü kaynağı bugün eyalet topraklarında olan nehre alüvyonlu rengi nedeniyle İspanyolca "kızıl" anlamına gelen "colorado" adını vermişlerdir. Daha sonra burada kurulan eyalet de adını Colorado Nehri'nden almıştır.^[1]

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Kolorado topraklarına insanların MÖ 14 ila 10. bin yılda yerleştiği düşünülmektedir. Bölgeye ilk gelen Avrupalı, muhtemelen 1541 yılında İspanyol kâşif Francisco Vázquez de Coronado oldu. 1682'de Fransız kâşif Robert de La Salle, Rocky Dağları'na kadar olan Kolorado topraklarına Fransa adına el koyduğunu ilan etti. 1803 yılında ABD hükûmeti, 68 milyon Frank karşılığında Kolorado'yu da kapsayan geniş bir bölgeyi Fransa'dan satın aldı. Bu sırada bölgede Amerikan yerlileri yaşadığı için satın alma ve ABD hakimiyeti sadece kâğıt üzerindeydi. Kolorado topraklarında yaşayan yerli halklardan önemlileri Utesler, Arapaholar ve Şayenler'di. 1806 yılında bölgeyi keşfetmek için ABD hükûmeti tarafından Teğmen Zebulon M. Pike görevlendirildi. Küçük bir birlikte bölgeye gelen Pike, 1807'de bölgede nüfuz kurmaya çalışan İspanyollar tarafından tutuklandı ama kısa sürede serbest bırakılıp geri gönderildi. 1820 yılında bu kez Binbaşı Stephen H. Long, ABD adına bölgede keşif yaptı. Bölgede kürk ticareti başladı. 1832'de ünlü kürk tüccarlarından Bent kardeşler, bugünkü La Junta şehri yakınlarında Bent Kalesi'ni inşa etti.^[2] Kolorado 1861 yılında resmen bir ABD toprağı (territory) haline geldi.

İç Savaş'ta Colorado[değiştir | kaynağı değiştir]

Amerikan İç Savaşı'nın başında Denver şehir merkezindeki bir binaya Konfederasyon bayrağı asan yaklaşık yüz kişilik Güney taraftarı grup Vali William Gilpin tarafından tutuklatıldı. Gilpin, Kuzey'in yanında yer alan Colorado'yu savunmak için Colorado Gönüllüleri adlı bir milis gücü kurdu. 1862'nin ilk aylarında Konfederasyon kuvvetleri Kolorado'daki altın madenlerini ele geçirmek için harekete geçti. Albay John Chivington komutasındaki gönüllüler işgali engellemek için Glorieta Geçidi'nde mevzilendi. 26 Mart'ta iki taraf arasında çatışma başladı. 28 Mart'ta Chivington'ın adamları Konfederasyon birliklerinin cephe gerisine sızarak düşmanın savunmasız bıraktığı ikmal kafilesini tahrip etti ve hayvanları saldı ya da öldürdü. Erzak ve malzemelerini kaybeden Konfederasyon kuvvetleri daha üstün konumda oldukları halde çekilmek zorunda kaldı.^[3]

Sand Creek Katliamı[değiştir | kaynağı değiştir]

Beyazların bölgeye yerleşmesi sonucu yerlilerin verimli toprakların dışına itilmesi bölgede yıllardır gerginliğe sebep oluyordu. 1864 yılında Albay John Chivington komutasındaki Kolorado Gönüllüleri'nden bir grup, Şayen köylerine saldırmaya başladı. Şayenler ilk başta misillemede bulunsalar da daha sonra Şayen şefleri barış istedi. Şayenlerden bir grup bu amaçla Kolorado'da Lyon Kalesi yakınlarında kendilerine güvende olacakları söylenen Sand Creek mevkiinde kamp kurdu ve kendilerine söylendiği gibi kampa ABD bayrağı dikti. Barış sağlandığına inanan Şayen erkekleri kampı bırakarak avlanmaya gittiği sırada, 29 Kasım 1864 günü Albay John Chivington, 700 silahlı adamıyla kadınlar, çocuklar ve yaşlı erkeklerin bulunduğu kampa saldırarak yüzlerce yerliyi öldürdü. Chivington'un adamları teslim olanları da katletti, cesetleri parçaladı ve kafa derilerini yüzdü. Olay, tarihe Sand Creek Katliamı olarak geçti. Katliamdan sonra beyazların yanına dönen Chivington ve adamları ilk önce kendilerini savaş kazanmış kahraman gibi gösterdilerse de hayatta kalan yerlilerin ve Chivington'un adamlarından bazılarının anlattıkları katliamı ortaya çıkardı. Yine de Chivington ve adamları yargılanmadı.^[4]

Başlıca şehirleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ [[wiktionary:Colorado|https://en.wiktionary.org/ansiklopedi/Colorado 13 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.]]
^ "Colorado History Chronology" (PDF). 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 24 Temmuz 2016.
^ "Colorado and the Civil War - Colorado Central Magazine". 17 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2016.
^ "Sand Creek Massacre - HistoryNet". 1 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2016.

[1] [[wiktionary:Colorado|https://en.wiktionary.org/ansiklopedi/Colorado 13 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.]]

[2] "Colorado History Chronology" (PDF). 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 24 Temmuz 2016.

[3] "Colorado and the Civil War - Colorado Central Magazine". 17 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2016.

[4] "Sand Creek Massacre - HistoryNet". 1 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2016.

[1]

[2]

[3]

[4]

g t d Colorado eyaleti
Konular	İklim Delegations Çevre Coloradolular Coğrafya Jeoloji Hükümet Tarih Hukuk State parks Ulaşım Visitor attractions
Sosyal	Kültür Suç Demografi Ekonomi Eğtimi Politika
Şehirler	Akron Alamosa Arvada Aspen Aurora Boulder Breckenridge Brighton Broomfield Cañon City Castle Rock Centennial Colorado Springs Commerce City Cortez Craig Delta Denver Durango Englewood Erie Evans Fairplay Federal Heights Fort Collins Fort Morgan Fountain Golden Glenwood Springs Grand Junction Greeley Greenwood Village Gunnison La Junta Lafayette Lakewood Lamar Leadville Littleton Longmont Louisville Loveland Montrose Northglenn Parker Platteville Pueblo Salida Steamboat Springs Sterling Superior Thornton Trinidad Vail Westminster Wheat Ridge Windsor
İlçeler	Adams Alamosa Arapahoe Archuleta Baca Bent Boulder Broomfield Chaffee Cheyenne Clear Creek Conejos Costilla Crowley Custer Delta Denver Dolores Douglas Eagle El Paso Elbert Fremont Garfield Gilpin Grand Gunnison Hinsdale Huerfano Jackson Jefferson Kiowa Kit Carson La Plata Lake Larimer Las Animas Lincoln Logan Mesa Mineral Moffat Montezuma Montrose Morgan Otero Ouray Park Phillips Pitkin Prowers Pueblo Rio Blanco Rio Grande Routt Saguache San Juan San Miguel Sedgwick Summit Teller Washington Weld Yuma

g t d Amerika Birleşik Devletleri'nin eyaletleri ve bölgeleri
Eyaletler	Alabama Alaska Arizona Arkansas Batı Virginia Colorado Connecticut Güney Dakota Kuzey Dakota Delaware Florida Georgia Güney Karolina Hawaii Idaho Illinois Indiana Iowa Kaliforniya Kansas Kentucky Kuzey Karolina Louisiana Maine Maryland Massachusetts Michigan Minnesota Mississippi Missouri Montana Nebraska Nevada New Hampshire New Jersey New Mexico New York Ohio Oklahoma Oregon Pensilvanya Rhode Island Teksas Tennessee Utah Vermont Virginia Washington Wisconsin Wyoming
Federal bölge	Washington, DC
Ada bölgeleri	Amerikan Samoası Guam Kuzey Mariana Adaları Porto Riko Amerika Birleşik Devletleri Virjin Adaları
Küçük dış adalar	Baker Adası Howland Adası Jarvis Adası Johnston Atolü Kingman Resifi Midway Adası Navassa Adası Palmyra Atolü Wake Adası

Colorado nedir?, Colorado anlamı nedir?, Colorado ne demektir?