New York
Eyalet
Bayrak Mühür
Ülke	Amerika Birleşik Devletleri
Başkent	Albany
En büyük şehir	New York
İdare
• Vali	Kathy Hochul (D)
• Vali vekili	Antonio Delgado (D)
• Üst meclis	New York Senatosu
• Alt meclis	New York Temsilciler Meclisi
• Senatörler	Chuck Schumer (D) Kirsten Gillibrand (D)
Yüzölçümü
• Toplam	141,300 km²
Rakım	300 m
En yüksek nokta	1,629 m (5,344 ft)
En alçak nokta	0 m (0 ft)
Nüfus  (2020)[1]
• Toplam	20,215,751
• Yoğunluk	159/km²
Zaman dilimi	UTC-05.00
• Yaz (YSU)	UTC-04.00
ISO 3166 kodu	US-NY
Resmî site NY.gov

New York, ABD'nin Orta Atlantik ve Kuzeydoğu bölgesinde bulunan eyaletlerinden birisidir. Başkenti Albany, en büyük şehri New York'tur. 62 vilayete sahiptir. 20,2 milyon kişilik nüfusu ile ülkenin nüfusu en yüksek dördüncü eyaletidir. Nüfusun üçte ikisi New York metropoliten alanında yaşamaktadır. Vermont, Massachusetts, Connecticut, New Jersey ve Pensilvanya ile karadan, Rhode Island ile de sudan komşudur. Ayrıca Kanada'nın Québec ve Ontario bölgelerine uluslararası sınırı vardır.

Amerika Birleşik Devletleri'ndeki en büyük şehir olan, ülkenin finans, kültür, ulaşım ve üretim merkezi New York burada bulunmaktadır.

Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]

New York genellikle coğrafi açıdan Downstate ve Upstate New York olmak üzere ikiye ayrılır. Downstate, New York şehrini, güney Hudson Vadisi'ni ve Long Island adasını kapsar ve eyaletin nüfus merkezini oluşturur. Çok daha büyük olan Upstate ise eyaletin New York metropoliten alanı dışında kalan kısımlarını belirtir. Kuzeydoğuda Apalaş Dağları devamı olan Adirondack Dağları, güneyde ise Catskill Dağları ile bilinmektedir. Hudson Nehri ve en büyük kolu olan Mohawk Nehri eyaletin en önemli nehirleridir. Bu nehirler dağlık araziyi keserek oluşturdukları vadiler ile eyaletin güney ve kuzeyini birbirine bağlamakta ve New York şehrinde okyanusa dökülmektedir.

New York'un batısı Büyük Göller bölgesine dahil edilmektedir. Ontario ve Erie Gölü'nün bir kısmı New York'a aittir. Niagara Şelaleleri de eyalette bulunmaktadır. Champlain Gölü eyaletteki diğer önemli göldür.

İklim[değiştir | kaynağı değiştir]

Eyaletin nüfusunun çoğunun yaşadığı Downstate kısmı Köppen iklim sınıflandırmasına göre ılıman dönencealtı iklim (Cfa) etkisi altındadır. Buna karşın eyaletin yüzölçümü açısından büyük çoğunluğunu oluşturan Upstate New York'da karasal iklim (Dfa ve Dfb) hakimdir. Eyaletin Upstate'de yer alan en büyük şehri Buffalo bölgenin ger kalanına göre daha ılımandır. Eyaletin kuzeyinde ve batısında Büyük Göller nedeniyle yoğun göl etkenli kar yağışı gözlemlenir. Bu özellikle Tug Hill adlı bölgede belirgindir.

Demografi[değiştir | kaynağı değiştir]

2020 verilerine göre New York toplamda yaklaşık 20,2 milyon kişilik bir nüfusa sahiptir.^[1] Eyaletin nüfusunun büyük çoğunluğu Downstate bölgesinde yoğunlaşmıştır. New York'un en büyük şehri New York City'dir. Şehrin şehir sınırları içerisindeki nüfusu 8,8 milyon olmakla birlikte komşu bölgelere dağılmış metropoliten nüfusu incelendiğinde 20,2 milyona çıkmaktadır. New York metropolitan alanı, Hudson Vadisi ve Long Island başta olmak üzere New York'taki diğer bölgelerin yanı sıra New Jersey, Connecticut ve Pensilvanya'nın bazı kısımlarını da kapsamaktadır. Eyalet içerisindeki metropolitan nüfus 12 milyon civarıdır.

Buffalo şehri çevresinde gelişmiş ve Eire ile Niagara Falls kontluklarını kapsayan 1,1 milyon kişilik nüfuslu Buffalo-Niagara Falls metropolitan alanı, Rochester ver çevresindeki kontlukları kapsayan 1 milyonu aşkın nüfuslu bölge, Albany ve çevresini kapsayan 900 bin nüfusa sahip Capital District^[2] ve 600 bin kişinin yaşadığı Syracuse metropolitan alanı eyaletteki diğer önemli şehirleşmelerdir.^[3]

g t d New York büyük şehir ve merkezleri 2020 ABD nüfus sayımı [4]
	Sıra	Şehir ismi	Kontluk	Nüfus
New York City Buffalo	1	New York City	Kings, Queens, New York, Bronx, Richmond	8,804,190	Yonkers Rochester
	2	Buffalo	Erie	278,349
	3	Yonkers	Westchester	211,569
	4	Rochester	Monroe	211,328
	5	Syracuse	Onondaga	148,620
	6	Albany	Albany	99,224
	7	New Rochelle	Westchester	79,726
	8	Mount Vernon	Westchester	73,893
	9	Schenectady	Schenectady	67,047
	10	Utica	Oneida	65,283

Din[değiştir | kaynağı değiştir]

Pew Research Center'ın 2014 araştırmasına göre dini açıdan eyaletin %60'ı Hristiyan, %27'si dinsiz, %7'si Yahudi, %2'si Müslüman, %1'i Budist, %1'i Hindu ve %0,5'i diğer dinlere mensuptur.^[5] Katolikler ve Protestanlar hemen hemen aynı oranda olup Hristiyanların neredeyse tamamını oluşturmaktadır. İsrail'den sonra dünyanın en büyük Yahudi nüfusu New York şehri ve komşu bölgelere dağılmış bi şekilde New York eyaletinde bulunmaktadır. Protestan nüfusunun hemen hemen yarısı Amerikan Methodist Kilisesi'ne bağlıdır. Amerikan Baptist Kilisesi'ne resmen bağlı Protestan sayısı 203.495 kişi olarak açıklanmıştır. Ayrıca Amerikan Müslümanlar Derneği'ne ait Fatih Camii bulunur. Bunun yanında her dinden ibadethaneler önceden izin alınmaksızın inşa edilebilir.

Politika ve yönetim[değiştir | kaynağı değiştir]

New York Anayasası'na göre eyalet birbirlerinden bağımsız yargı, yasama ve yürütme organlarınca yönetilmektedir.^[6] Valilik ana yürütme organıdır ve vali ile yardımcısı halk tarafından seçilmektedir. 2021'den beri eyaletin valisi Demokrat Kathy Hochul'dur. Eyaletin yasama organı çift meclisli New York Genel Kurulu'dur ve New York Senatosu ile New York Temsilciler Meclisi'nden oluşmaktadır. Meclis 150, senato ise 63 koltuğa sahiptir. Yargı organın başında başsavcı bulunur ve 2019'dan beri Demokrat Letitia James'dir. Ayrıca eyaletin mali işlemleri ve hazinesinden sorumlu saymanı da seçimle gelmektedir. Demokrat Thomas DiNapoli 2007'den beri eyaletin saymanıdır.

Tarihi açıdan New York eyaleti genellikle sosyal konularda ilerici bir tutum izlemiştir. Göçmen hakları, kadınlara seçme ve seçilme hakkının verilmesi gibi konularda dünya ve ABD'de öncü bir konumda yer almıştır. Buna ek olarak New York metropolitan alanı ve Albany'nin çevresinde gelişen Capital District bölgesi eyaletin geri kalanına göre çok daha liberaldir. 2011'de eyalet eşcinsel evliliği yasallaştırmıştır.^[7]

20. yüzyılın ortasından itibaren New York ulusal seçimlerde genellikle Demokrat Parti adaylarına oy vermiştir. Barack Obama girdiği iki seçimde de rakiplerine karşı New York'da %25 oydan fazla farkla kazanmıştır. Özellikle eyaletin şehirleşmiş bölgeleri Demokrat Parti'nin kaleleri olarak nitelendirilmektedir. Upstate bölgesindeki kırsal alanlar daha çok Cumhuriyetçi Parti'yi tercih etmektedir. Eskiden şehirlerin hemen dışında yer alan banliyö bölgelerindeki halkın da Cumhuriyetçi ağırlıklı olmasına rağmen 1990'lardan beri bu bölgelerde de Demokratlar çoğunluk kazanmıştır.

Senato'da DP üyeleri Chuck Schumer ve Kirsten Gillibrand tarafından temsil edilmektedir. Temsilciler Meclisi'nde 27 koltuk hakkı bulunan eyalette 2021 itibarıyla 19 Demokrat ve 8 Cumhuriyetçi milletvekili bulunmaktadır.

İdari yapılanma[değiştir | kaynağı değiştir]

New York 62 kontluğa (county) bölünmüştür. New York şehrini oluşturan 5 kontluk dışında diğer kontluklar daha küçük "kasaba" (town) ve "şehirlere" (city) bölünmüştür. Kasabalar ayrıca kendilerini yöneten "köyler" (village) ile yönetimi kasabadan yapılan "mezralar" (hamlet) olmak üzere daha küçük idari yapılanmalar içerebilmektedir. New York şehri kontlukları ise genellikle İngilizce borough olarak adlandırılır. 2009 itibarıyla eyalette 933 kasaba ve 61 şehir vardır. Eyaletteki toplam yerel belediye sayısı 3.400'ü aşkındır.^[8]

Spor[değiştir | kaynağı değiştir]

New York, Lake Placid'de 1932 ve 1980 Kış Olimpiyatları'na ev sahipliği yapmıştır. National Football League'de mücadele eden New York Giants, New York Jets ve Buffalo Bills New York kökenlidir. Ayrıca Major League Baseball liginde yer alan New York Yankees ve New York Mets de eyalete özgüdür. National Hockey League'de New York Rangers, New York Islanders ve Buffalo Sabres yer almaktadır. New York Knicks ve Brooklyn Nets NBA'de mücadele etmektedir.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

NEW YORK'tan yönler
	Québec,
Ontario,	K B D G	Vermont Massachusetts Connecticut
	Pensilvanya / New Jersey	Atlas Okyanusu