Altay Cumhuriyeti

Altay Cumhuriyeti
Республика Алтай
Алтай Республика
	Altay Cumhuriyeti; Республика Алтай; Алтай Республика
Bayrak	Arma
	Milli Marş: Altay Cumhuriyeti ulusal marşı
	Konum
	Altay CumhuriyetiAltay Cumhuriyeti
	Yönetim
Ülke:	Rusya
Federâl Bölge:	Sibirya
Ekonomik Bölge:	Batı Sibirya
Başkent:	Gorno-Altaysk
Devlet Başkanı:	Oleg Horohordin
Yasama organı:	Duma
	Genel bilgiler
Yüzölçüm:	92.600 km² (35.753 sq mi)
- Rusya içinde:	35.
Nüfus:	218.063 (04/2018)
- Yoğunluk:	2 /km² (6 /sq mi)
	Diğer bilgiler
Dili:	Altay Türkçesi, Rusça
Kuruluş tarihi:	3 Temmuz 1991; (1 Temmuz 1922)
Kodu:	04
ISO 3166-2:RU:	RU-AL
Resmî; İnternet sayfası:	altai-republic.ru

Altay Cumhuriyeti (Rusça: Респу́блика Алта́й / Respublika Altay; Altay Türkçesi: Алтай Республика / Altay Respublika), Rusya'nın en güneyinde yer alan, federasyona bağlı bir özerk cumhuriyet.

Orta Asya'da Asya kıtasının coğrafî merkezinin hemen kuzeyinde ve Güney Sibirya'da yer almaktadır. Batı'da Kazakistan, kuzeyde Rusya, doğuda Tuva ve Hakas Cumhuriyetleri, güneyde Moğolistan, Doğu Türkistan ve Kazakistan ile komşudur.

Devlet Başkanı Olek Horohordin, Devlet Meclisi'nin (El Kurultay'ın) başkanı German Çepkin'dir.

Altay Cumhuriyeti 2003'ten beri TÜRKSOY (Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı) gözlemci üyesidir.^[1]

İdari yapılanma[değiştir | kaynağı değiştir]

İdari bölgeleri[değiştir | kaynağı değiştir]

№	Belediye bölgesi	Yönetim merkezi
1	Koş Agaç bölgesi	Koş Ağaç
2	Mayma bölgesi	Mayma
3	Ondoy bölgesi	Ondoy
4	Turaçak bölgesi	Turaçak
5	Ulagan bölgesi	Ulagan
6	Kan Oozı bölgesi	Kan Oozı
7	Köksuu bölgesi	Köksuu
8	Çamal bölgesi	Çamal
9	Çoya bölgesi	Çoya
10	Şebalin bölgesi	Şebalin

- Gorno-Altaysk (Горно-Алтайск)
Bölgeler:
- Çamal (Чамал аймак)
  - Bölgelerin idaresi altındaki 7 selsovet ile
- Çoya (Чоя аймак)
  - Bölgelerin idaresi altındaki 7 selsovet ile
- Koş-Agaç (Кош-Агаш аймак)
  - Bölgelerin idaresi altındaki 12 selsovet ile
- Mayma (Майма аймак)
  - Bölgelerin idaresi altındaki 7 selsovet ile
- Ondoy (Оҥдой аймак)
  - Bölgelerin idaresi altındaki 10 selsovet ile
- Şebalin (Шебалин аймак)
  - Bölgelerin idaresi altındaki 11 selsovet ile
- Turaçak (Турачак аймак)
  - Bölgelerin idaresi altındaki 9 selsovet ile
- Ulagan (Улаган аймак)
  - Bölgelerin idaresi altındaki 7 selsovet ile
- Kan Oozı (Кан-Оозы аймак)
  - Bölgelerin idaresi altındaki 11 selsovet ile
- Köksuu (Кöк-Суу аймак)
  - Bölgelerin idaresi altındaki 9 selsovet ile

Altay Cumhuriyeti idari bölgeler haritası

Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]

Son nüfus istatistiklerine göre Altay Cumhuriyetinin toplam nüfusu 213 703 kişidir (2015).^[2]

	1939	1959	1970	1979	1989	2002	2010
Altay	39.285 (%24,2)	38.019 (%24,2)	46.750 (%27,8)	50.203 (%29,2)	59.130 (%31)	67.995 (%33,5)	69.963 (%34,5)
Rus	114.209 (%70,4)	109.661 (%69,8)	110.442 (%65,6)	108.795 (%63,2)	115.188 (%60,4)	116.510 (%57,4)	114.802 (%56,6)
Kazak	4.280 (%2,6)	4.745 (%3)	7.170 (%4,3)	8.677 (%5)	10.692 (%5,6)	12.108 (%6)	12.524 (%6,2)
Diğer	4.405 (%2,7)	4.736 (%3)	3.899 (%2,3)	4.365 (%2,5)	5.821 (%3,1)	6.334 (%3,1)	5.447 (%2,7)

Eğitim[değiştir | kaynağı değiştir]

Ülkede 193 ortaokul, 3 teknikum ve 1 üniversite bulunmaktadır. Altay Türkçesi ile yılda 37 kitap, 1 gazete ve 2 dergi yayınlanmaktadır. Ortaokullarda 35 bin, teknikumlarda 43 bin, ülkenin tek üniversitesinde ise 2600 öğrenci öğrenim görmektedir.^[3]

Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]

Relyef[değiştir | kaynağı değiştir]

Cumhuriyetin toprakları dağlık bir görünüm arz eder. Çok sayıda akarsu ve göller görülür. En yüksek dağ — (Rusça:Beluha) olarak söylenen yöre Türk dillerinde ise (Altayca: (Üç-Sümer (3 tepeli), Kadınbajı), (Kazak Türkçesi: (Muztav Şını)^[4]^[5]) — 4506 m, Sibirya coğrafyasının en yüksek noktasıdır.

Akarsu ve gölleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Altay Cumhuriyeti'ndeki en büyük akarsular Altay Türkçesinde kadın diye söylenen Katun Biy-su (Bey suyu) iken en büyük göl — Teles (Altın-köl) su yüzeyi alanı 230,8 km² ve derinliği 325 metredir.

"Manas" destanında Altay hakkında[değiştir | kaynağı değiştir]

Altay (al — ruh, mukaddes; tay — dağ)— Kutsal dağ ya da Altındağ denilen bir manada söylenilmiştir. Dünyanın en uzun destanı olan«Manas» destanının bütün varyantlarında geleneğe göre korunan ve özlenen bir yerin adıdır. Destanın metinlerinde «Ertış, Orkun — iki akarsudur. Gerek tarihi kaynaklarda gerek destan metinlerinden anlaşıldığı kadarıyla Altay bölgesinde belirli bir süre Moğol soylu Kalmak (Kalmık) topluluğu hakim olmuştur. Kırgızlar, Altaylar, Hakaslar başta olmak üzere Türk soylu halklara çok eziyet yapmışlardır. Metinlerde düşman veya zarar veren ulus diye bahseder. Destanda bazı toponomler boyunca bilgiler verir. Manas'n doğum yeri hakkında:

Adamdın cetpes dabaası,

Altaydın Salkın-suunda

Anda tuulgan neme deyt,

Kırgızdın kıraan Manası.

Ertıştın suun cerdegen,

eregişken adamdar

Egerde anı cenbegen^[6] (Сагымбай Орозбаков, Кол жазмалар фондусу, 1790-инв., 360-б.).

Özü Altayda tuuldu,

Bilsen Kadır tün keldi.

Bul Altaydın tüzünö^[7]

— diye yazılmaktadır.^[8]

Turizm[değiştir | kaynağı değiştir]

Turizm, Altay Cumhuriyeti'nin kilit sektörlerinden biridir. Önemli bir ekonomik gelirdir. Zengin doğası turizmin en önemli çekiciliğidir. Yılda bir milyondan fazla turistin uğrak yeridir.^[9] Türk Hava Yolları'nın Rusya Federasyonu'nda Novosibirsk şehrine İstanbul ve Ankara şehirlerimizden doğrudan uçuşları bulunmaktadır.^[10] Novosibirsk'ten Gorno-Altaysk şehrine haftanın belirli günleri (haftalık 3 kez) Rusya havayolu şirketleri tarafından uçuşlar yapılmaktadır. Novosibirsk şehrinden Altay Cumhuriyetine karayolu ile gidilebilir. Altay Cumhuriyetinde demiryolu yoktur. Kazakistan ve Tuva Cumhuriyeti'ni bağlayıcı rol oynayan Altay Cumhuriyeti demiryolları ve havayolları yönünden keşfedilmemiştir. Sibirya demiryolu hattı kuzeyde Altay Cumhuriyetinin sınırları dışında Biysk'ten geçer. P-256 feodal Çuy otoyolu ülke topraklarından geçer.

Tanınmış kişiler[değiştir | kaynağı değiştir]

Grigoriy Gurkin (1870 — 1937) — Altay Türklerinden sanatçı, 1917—1919 yıllarında Altay Türklerinin Karakorum kamu eğitim bakanı.