Rusya'nın cumhuriyetleri

Rusya Federasyonu, 85 federe yapıya (Rusça: субъе́кт(ы), subyekt), birliğe dahil birime, bölünmüştür. Bu yapılanmanın 22 tanesi cumhuriyetlerden oluşur. Cumhuriyetlerde, toplumun çoğunluğunu etnik kökeni Rus olmayan halk oluşturur, fiziki sınırlar bu şekilde belirlenmiştir. Bir cumhuriyette yerel halkın etnik kökeni cumhuriyete isim veren milliyet (Rusça: титульная нация, титульная национальность, титульная народность, İngilizce: titular nationality) olarak bilinir. On yıllarca (bazen yüzyıllarca) süren Rusya içi göçler nedeniyle artık bu milliyet o cumhuriyetin nüfusunda çoğunluğu temsil etmeyebilir ama yine de o belirli etnik milliyetin cumhuriyeti olarak kabul görür.

Anayasal statü[değiştir | kaynağı değiştir]

Cumhuriyetler, Rusya'nın federe yapılanmasındaki diğer birimlerinden farklılık gösterir: kendi resmî dilleri vardır (Rusya Anayasası Madde 68) ve kendi anayasaları vardır. Diğer federal birimlerin, örneğin krayların (yöre) ve oblastların (bölge) bu hakkı yoktur. Yine de, diğer federal birimlerde olduğu gibi, özerk cumhuriyetlere de tam bağımsızlık tanınmamıştır (Madde 3). Cumhuriyetlerin idari yöneticileri başkandır.

Uygulanmakta olan bağımlılık politik birimlere göre farklıdır. Ama genel olarak içişlerinde idareye geniş bir yetki alanı sağlar. Bu cumhuriyetlerin meclisleri federal anayasayla çakışan, cumhuriyet yöneticilerinin yetkilerini ve güçlerini arttırıcı, kanunlar koydular. Lakin federal anayasanın üstünlüğünün kabulüne çalışan Putin yönetimi altında bağımsızlıkları azalmıştır.

İdari yapılanmada cumhuriyetlerin üzerine yedi büyük federal bölge kurulması ve başkanca atanmış valilerin cumhuriyetlerin faaliyetlerine nezaret etmesi hukukun egemenliğini güçlendirmiş, federal anayasaya saygıyı arttırmıştır. Ayrıca Putin idarecilerin gücünü azaltıp cumhuriyetlerin yürütme organlarının pozisyonlarını güçlendirmiştir. Cumhuriyetlerin başkanlarını, adayı cumhuriyet meclisinin de kabulü şartı ile, Rusya başkanı tayin etmektedir.

Çoğu cumhuriyette genel olarak çok gücü olmayan ayrılıkçı akımlar bulunmaktadır. Özellikle Tatarlar, Başkurtlar, Yakutlar ve tabii ki Çeçenler arasında bu ayrılıkçı hareketlere güçlü destek bulunmaktadır. Cumhuriyete isim veren milliyetlerin (Tataristan, Başkurdistan, Saha) toplum yapısında yer alan diğer etnik gruplar ayrılma hareketlerine sekte vurmaktadır. (Çeçen savaşının bir sonucu olarak Çeçenistan'da çok az çeçen olmayan etnik grup barınmaktadır.

Kurucu "federe cumhuriyetler"[değiştir | kaynağı değiştir]

Özerk cumhuriyetler Sovyetler Birliği'nin kuruluşunda ülkenin anayasal birimleriydi. Günümüzde bu başlığın, Rusya'nın cumhuriyetleri için aynı şekilde kullanılması yanlıştır. 1993'te Rusya Federasyonu'nun kabul ettiği Rusya Anayasası ile "özerk cumhuriyet" değil "cumhuriyet" ilan edilmişlerdir.

Cumhuriyetlerin listesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Cumhuriyet	Kıta	Oluşturan Halk¹	Cumhuriyet nüfusundaki oranı	Oluşturan Halkın: Dil Grubu	Oluşturan Halkın: Dini	Cumhuriyet nüfusundaki Etnik Rus oranı	Nüfus⁴
Adige Cumhuriyeti (Rusça: Адыгея)	Avrupa	Adige	%24,2	Kafkas	İslam (Sünni)	%64,5	447.109 (2002)
Altay Cumhuriyeti (Rusça: Алтай)	Asya	Altay	%33,5	Türkçe	Ak Yang, Lamaizm, Şamanizm	%57,4	202.947 (2002)
Başkurdistan Cumhuriyeti (Rusça: Башкортостан)	Avrupa	Başkurt	%29,8 Başkır, %24,1 Tatar	Türkçe	İslam (Sünni)	%36,3	4.104.336 (2002)
Buryatya (Rusça: Бурятия)	Asya	Buryat	%27,8	Moğol	Lamaizm	%67,8	981.238 (2002)
Çeçenya (Rusça: Чеченская Республика)	Avrupa	Çeçen²	%93,5 Çeçen	Kafkas	İslam (Sünni)	bilinmiyor⁷ %3,4	bilinmiyor⁷ 1.103.686 (2002)
Çuvaşistan (Rusça: Чувашская Республика)	Avrupa	Çuvaş	%67,7	Türkçe	Hristiyan (Ortodoks)	%26,5	1.346.300 (2002)
Dağıstan (Rusça: Дагестан)	Avrupa	%29,4 Avar, %16,5 Dargi, %13,1 Lezgi, %5,4 Lak, %4,3 Tabasaran, %0,9 Rutul, %0,9 Agul, %0,3 Tsahur; %3,4 Çeçen³ %14,2 Kumuk, %1,5 Nogay, %4,3 Azeri	%95	Kafkas, Türkçe⁵	İslam (Sünni)	%4,7	2.576.531 (2002)
İnguşya (Rusça: Ингушетия)	Avrupa	İnguş²	%77,3 İnguş, %20,4 Çeçen	Kafkas	İslam (Sünni)	%1,2	467.294 (2002)
Kabardey-Balkar (Rusça: Кабардино-Балкарская Республика)	Avrupa	Kabartay, Balkar	(Kabartay %55,3, Balkar %11,6)	Kafkas, Türkçe	İslam (Sünni), Hristiyan (Ortodoks)⁶	%25,1	901.494 (2002)
Kalmikya (Rusça: Калмыкия)	Avrupa	Kalmik	%53,3	Moğol	Tibet Budizmi ("Lamaizm")	%33,6	292.410 (2002)
Karaçay-Çerkesya (Rusça: Карачаево-Черкесская Республика)	Avrupa	Karaçay, Çerkes, Abaza ve Nogay	(%38,5 Karaçay, %11,3 Çerkes, %7,4 Abaza, %3,4 Nogay)	Türkçe, Kafkas	İslam (Sünni)	%33,6	439.470 (2002)
Karelya (Rusça: Карелия)	Avrupa	Karelya (Finlerle ilişkileri vardır.)	%9,2, %2 Fin, %0,7 Vep	Fin-Ugor	Hristiyan (Ortodoks)	%76,6	716.281 (2002)
Kırım (Rusça: Крым)	Avrupa	Kırımlı	-	Kırım Tatarcası	-	%67,9	2.284.769 (2010)
Hakasya (Rusça: Хакас(с)ия)	Asya	Hakas	%12	Türkçe	Hristiyan (Ortodoks)	%80,3	538.200 (2002)
Komi (Rusça: Коми)	Avrupa	Komi	%25,2	Fin-Ugor	Hristiyan (Ortodoks)	%59,6	1.018.674 (2002)
Mari El (Çirmişistan) (Rusça: Марий Эл)	Avrupa	Mari (Çirmiş)	%42,9	Fin-Ugor	Hristiyan (Ortodoks)	%47,5	727.979 (2002)
Mordovya (Rusça: Мордовия)	Avrupa	Mordov	%31,9	Fin-Ugor	Hristiyan (Ortodoks)	%60,8	888.766 (2002)
Kuzey Osetya-Alanya (Rusça: Северная Осетия-Алания)	Avrupa	Oset	%67,2	İranlı	Hristiyan (Ortodoks), İslam (Sünni)	%23,2	710.215 (2002)
Saha (Yakutistan) (Rusça: Саха (Якутия))	Asya	Yakut	%45,5	Türkçe	Hristiyan (Ortodoks), Şamanizm	%41,2	949.280 (2002)
Tataristan (Rusça: Татарстан) (aynı zamanda Tatarya veya Tartari diye de anılır)	Avrupa	Tatar	%52,9	Türkçe	İslam (Sünni)	%39,5	3.779.265 (2002)
Tuva (Rusça: Тыва)	Asya	Tuvalı	%82,04^[1]	Türkçe	Tibet Budizmi ("Lamaizm"), Şamanizm	%16,27 (2010)	311.637 (2014^[2])
Udmurtya (Rusça: Удмуртская Республика)	Avrupa	Udmurtlar	%29,3 Udmurt, %0,2 Besermiyan	Fin-Ugor	Hristiyan (Ortodoks)	%60,1	1.570.316 (2002)

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

¹ Kırım'ın ve Sivastopol şehrinin durumu Mart 2014'ten bu yana Rusya ile Ukrayna arasında ihtilaftadır. Ukrayna Kırım'ın kendisinin özerk cumhuriyetlerinden biri, Sivastopol'u ise özel statülü şehir olarak tanımakta, diğer taraftan Rusya ise Kırım'ı kendi federal birimi, Sivastopol'u ise kendi federal şehri olarak tanımaktadır.

Kabardin-Balkar, Karaçay-Çerkesya ve Dağıstan birden fazla ismini oluşturan halka sahiptir.
Çeçen-Inguş Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, Çeçen ve İnguş adları üzerine kurulmuştu. 1991'de Çeçenistan ve İnguşya ya da İnguşetya adı altında iki ayrı cumhuriyete ayrılmıştır.
Dağıstan halkını oluşturan on ana etnik topluluk: Agullar, Avarlar, Dargınlar, Kumuklar, Laklar, Lezgiler, Nogaylar, Rutullar, Tabasaranlar ve Sahurlardır.
Bu tablodaki tüm nüfus değerleri yaklaşık rakamlardır.
Balkarlar, Karaçaylar, Kumuklar ve Nogaylar Türk'tür; Abazalar, Agullar, Adıgeler, Avarlar, Çeçenler, Çerkesler, Darginlar, İnguşlar, Kabartaylar, Laklar, Lezginler, Rutullar, Tabasaranlar ve Tsahurlar Kafkas yerli topluluklarıdırlar.
Kabartayların tamamına yakını ve Balkarların tamamı Hanefi Müslüman'dır.
Çeçen savaşı mülteci göçleriyle sonuçlanmış ve nüfus değerlerine ulaşmayı imkânsız hale getirmiştir. Birçoğu başka yerde yaşasalar da "Çeçenya yurttaşı" kabul edilmektedir, İnguşya'nın birçok yöresindeki Çeçen sığınmacılar için de durum böyledir. Çeçen-İnguş Özerk SSC'de, 1989'da 1.270.429 olan toplam nüfus içinde Ruslar %23,1, Çeçenler %57,8, İnguşlar %12,9 kadar idiler.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab7.xls 1 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Tuva'daki Tuva Türklerinin nüfus oranı
^ http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/PrPopul.xls 25 Aralık 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 2014 Ocak ayı verileri

[1] ttp://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab7.xls 1 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Tuva'daki Tuva Türklerinin nüfus oranı

[2] ttp://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/PrPopul.xls 25 Aralık 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 2014 Ocak ayı verileri

[1]

[2]

g t d Rusya'nın federal bölümleri
Cumhuriyetler	Adige Altay Başkurdistan Buryatya Çeçenistan Çuvaşistan Dağıstan Hakasya İnguşetya Kabardino-Balkarya Karelya Kırım³ Komi Kalmukya Karaçay-Çerkesya Mari El Mordovya Kuzey Osetya-Alanya Saha Tataristan Tuva Udmurtya
Kraylar	Altay Habarovsk Kamçatka Krasnodar Krasnoyarsk Perm Primorskiy Stavropol Zabaykalskiy
Oblastlar	Amur Arhangelsk Astrahan Belgorod Bryansk Çelyabinsk İrkutsk İvanovo Kaliningrad Kaluga Kemerovo Kirov Kostroma Kurgan Kursk Leningrad Lipetsk Magadan Moskova Murmansk Nijniy Novgorod Novgorod Novosibirsk Omsk Orenburg Oryol Penza Pskov Rostov Ryazan Sahalin Samara Saratov Smolensk Sverdlovsk Tambov Tomsk Tula Tver Tümen Ulyanovsk Vladimir Volgograd Vologda Voronej Yaroslavl
Federal şehirler	Moskova Sankt-Peterburg Sivastopol³
Özerk oblastlar	Yahudi
Özerk okruglar	Çukotka Hantı-Mansi¹ Nenets² Yamalo-Nenets¹
¹Tümen Oblastı'na bağlıdır. ²Arhangelsk Oblastı'na bağlıdır. ³ Kırım'ın ve Sivastopol şehrinin durumu Mart 2014'ten bu yana Rusya ile Ukrayna arasında ihtilaftadır. Ukrayna Kırım'ın kendisinin özerk cumhuriyetlerinden biri, Sivastopol'u ise özel statülü şehir olarak tanımakta, diğer taraftan Rusya ise Kırım'ı kendi federal birimi, Sivastopol'u ise kendi federal şehri olarak tanımaktadır.

Rusya'nın cumhuriyetleri nedir?, Rusya'nın cumhuriyetleri anlamı nedir?, Rusya'nın cumhuriyetleri ne demektir?