1668 Kuzey Anadolu depremi

1668 Kuzey Anadolu Depremi
Yerel tarih	17 Ağustos 1668
Büyüklük	7.8–8.0 Ms
Merkez üs	Ladik Gölü
Fay	Kuzey Anadolu Fay Hattı
Tür	Yanal atımlı fay kayması
Maks. şiddet	IX (Çok yıkıcı)
Tsunami	Evet
Artçı şok	Altı ay boyunca devam etti
Etkilenen ülkeler/bölgeler	Osmanlı İmparatorluğu/Kuzey Anadolu
Kayıplar	8.000 ölü

1668 Kuzey Anadolu Depremi, 17 Ağustos 1668 tarihinde Kuzey Anadolu'da oluşan çok şiddetli bir depremdi. Dünya'nın büyük depremleri arasında sayılan bu deprem, Anadolu coğrafyasında bilinen en büyük deprem olarak tarihe geçmiştir ve 1668 yılında Dünya'nın çeşitli yerlerinde gerçekleşen 8 Richter ölçeğindeki deprem felaketlerinden birisidir. Depremin merkez üssü Ladik Gölü'nün güney kıyısındaydı.^[1]

17 Ağustos 1668'de sabaha karşı, Kuzey Anadolu Fay Hattının 600 km'lik bir bölümü, büyük bir depremle sarsıldı.^[1] Tahmini büyüklüğü 7,8–8,0 M_s aralığındaydı ve Mercalli şiddet ölçeğinde IX'du.^[1] Depremin merkez üssü, Ladik Gölü'nün güney kıyısındaydı.^[1] En batıda Bolu'dan en doğuda Erzincan'a kadar geniş çapta hasara neden oldu ve yaklaşık 8.000 ölümle sonuçlandı. Bu deprem Türkiye'de bilinen en güçlü depremdir.^[2]^[3]

Tektonik durum[değiştir | kaynağı değiştir]

Kuzey Anadolu, esas olarak Anadolu Levhası ile Avrasya Levhası, transform fay sınırının arasında yer alır. Avrasya Levhası'na göre Anadolu Levhası, Arap Levhası'nın kuzeye doğru devam eden hareketiyle batıya doğru zorlanmaktadır. Bu hareket, büyük bir (sağ yanal) yanal atımlı fay sistemi olan Kuzey Anadolu Fay Hattı tarafından barındırılmaktadır. 1.500 km uzunluğundaki Kuzey Anadolu Fay Hattı, doğuda Karlıova Üçlü Kavşağı'ndan batıda Ege Denizi'ne kadar uzanır. Ayrıntılı olarak fay birçok ayrı parçadan oluşur. Bu fay hattının bazı bölümlerindeki hareket, birçok büyük ve zarar verici depreme neden olmuştur. Onlarca yıl sürebilen, genel olarak batıya doğru yayılan deprem dizileri oluşturma eğilimindedirler. En son deprem dizisi 1939 Erzincan depremiyle başlamış, 1942, 1943, 1944, 1949, 1951, 1957, 1966, 1967, 1992 ve 1999'da iki büyük depremle devam etmiştir.^[4]

Deprem[değiştir | kaynağı değiştir]

Tarihsel kayıtların analizi, 17 Ağustos depreminden önce, kırılma bölgesinin batı ucunda bir dizi öncü depremlerin yaşandığını göstermektedir. Ana şok çok büyüktü ve tahmini büyüklüğü 7,8 Ms (yoğunluk VI'nın sallanmasından etkilenen alanın boyutuna göre) ile 8,0 Ms (yorumlanan kırılma uzunluğuna göre) arasında değişiyordu.^[5] Kuzey Anadolu Fay Hattının bu bölümünün kırılma uzunluğu 380 km^[1] ile 600 km arasında değişmektedir.^[5] Tokat'da depremi, en az altı ay artçı depremler izledi.^[3]

Depremin tam tarihinin, şiddetinin ve uzunluğunun kanıtı, birçok yerde fay boyunca hendek açılarak bulunmuştur. Kuzey Anadolu Fay Hattının 600 km'lik bu bölümü boyunca, birkaç küçük kırılma ve yerel deprem yerine, tek bir büyük kırılma ve deprem olduğu varsayımına dayanılmaktadır, ancak bu fayın Niksar'da 10 km'lik büyük bir genişleme sıçraması (yanal kayma) boyunca, yayılan bir kırılma gerektirecektir. Çoğu depremin yaklaşık 5 km'den daha fazla zıplayamadığına dair dinamik kırılma modellemesi ile desteklenen geçmiş olaylardan elde edilen kanıtlara rağmen, 2001 Kunlun depremi çok daha geniş bir sıçrama boyunca yayıldığının açık kanıtlarını göstermektedir ve bu diğer modeller tarafından desteklenmiştir: olgun fay sistemlerinde kırılmaların 8 km veya daha fazla sıçrayabileceğini öne süren daha fazla sayısal modelleme vardır.^[6]

1668 depremi; 1719, 1754, 1766, 1859 ve 1894'teki depremler de dahil olmak üzere, 19. yüzyıla kadar devam eden, çoğunlukla batıya doğru yayılan bir deprem dizisinin muhtemelen ilki olarak kabul edilir.^[7]

Kayıplar ve hasar[değiştir | kaynağı değiştir]

Bolu şehrinin depremde neredeyse tamamen yıkıldığı ve 1.800 kişinin hayatını kaybettiği belirtiliyor. Ayrıca fay boyunca daha doğuda ciddi hasar meydana geldi ve Merzifon ile Niksar arasında 6.000 kayıp daha belirtiliyor.^[8] Bolu'dan Erzincan'a kadar ve Karadeniz kıyısı boyunca çeşitli noktalarda da bazı hasarlar olduğu belirtiliyor. Samsun Kalesi'nin surları ve kuleleri hasar görmüş ve yapının bazı bölümleri yıkılmıştır.^[3]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ "Tarihsel Depremler". Boğaziçi Üniversitesi, Kandilli Rasathanesi. 13 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2021.
^ United States Geological Survey. "Historic Worldwide Earthquakes". 25 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2021.
^ ^a ^b ^c Ambraseys, N. (2009). Earthquakes in the Mediterranean and Middle East: A Multidisciplinary Study of Seismicity up to 1900. Cambridge University Press. ss. 512-515. ISBN 9781316347850. Erişim tarihi: 26 Eylül 2021.
^ Stein, R. S.; Barka, A. A.; Dieterich, J. H. (1997). "Progressive failure on the North Anatolian fault since 1939 by earthquake stress triggering". Geophysical Journal International. 128 (3): 594-604. Bibcode:1997GeoJI.128..594S. doi:10.1111/j.1365-246x.1997.tb05321.x.
^ ^a ^b Albini, P.; Musson, R.M.W.; Gomez Capera, A.A.; Locati, M.; Rovida, A.; Stucchi, M.; Viganò, D. (October 2013). "Global Historical Earthquake Archive and Catalogue (1000-1903)" (PDF). GEM Technical Report 2013-01 V1.0.0. 1 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 26 Eylül 2021.
^ Zabci, C.; Akyüz, H. S.; Karabacak, V.; Sançar, T.; Altunel, E.; Gürsoy, H.; Tatar, O. (2011). "Palaeoearthquakes on the Kelkit Valley Segment of the North Anatolian Fault, Turkey: Implications for the Surface Rupture of the Historical 17 August 1668 Anatolian Earthquake" (PDF). Turkish Journal of Earth Sciences. 20: 411-427. 26 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 26 Eylül 2021.
^ Şengör, A.M.C.; Tüysüz, O.; İmren, C.; Sakınç, M.; Eyidoğan, H.; Görür, N.; Le Pichon, X.; Rangin, C. (2005). "The North Anatolian Fault: A new look". Annual Review of Earth and Planetary Sciences. 33: 37-112. Bibcode:2005AREPS..33...37S. doi:10.1146/annurev.earth.32.101802.120415.
^ Gündüz, A.; Türkmen, S.; Eryiğit, U.; Karaca, Y.; Aydın, M. (2013). "Is Turkey an Earthquake Country?". The Journal of Academic Emergency Medicine. 12: 33-37. doi:10.5152/jaem.2013.012.

[KOERI-1] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ "Tarihsel Depremler". Boğaziçi Üniversitesi, Kandilli Rasathanesi. 13 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2021.

[USGS_world_list-2] United States Geological Survey. "Historic Worldwide Earthquakes". 25 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2021.

[Ambraseys_2009-3] Ambraseys, N. (2009). Earthquakes in the Mediterranean and Middle East: A Multidisciplinary Study of Seismicity up to 1900. Cambridge University Press. ss. 512-515. ISBN 9781316347850. Erişim tarihi: 26 Eylül 2021.

[4] Stein, R. S.; Barka, A. A.; Dieterich, J. H. (1997). "Progressive failure on the North Anatolian fault since 1939 by earthquake stress triggering". Geophysical Journal International. 128 (3): 594-604. Bibcode:1997GeoJI.128..594S. doi:10.1111/j.1365-246x.1997.tb05321.x.

[GEM_Albini_etal_2013-5] Albini, P.; Musson, R.M.W.; Gomez Capera, A.A.; Locati, M.; Rovida, A.; Stucchi, M.; Viganò, D. (October 2013). "Global Historical Earthquake Archive and Catalogue (1000-1903)" (PDF). GEM Technical Report 2013-01 V1.0.0. 1 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 26 Eylül 2021.

[Zabci_etal_2011-6] Zabci, C.; Akyüz, H. S.; Karabacak, V.; Sançar, T.; Altunel, E.; Gürsoy, H.; Tatar, O. (2011). "Palaeoearthquakes on the Kelkit Valley Segment of the North Anatolian Fault, Turkey: Implications for the Surface Rupture of the Historical 17 August 1668 Anatolian Earthquake" (PDF). Turkish Journal of Earth Sciences. 20: 411-427. 26 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 26 Eylül 2021.

[Sengor_etal_2005-7] Şengör, A.M.C.; Tüysüz, O.; İmren, C.; Sakınç, M.; Eyidoğan, H.; Görür, N.; Le Pichon, X.; Rangin, C. (2005). "The North Anatolian Fault: A new look". Annual Review of Earth and Planetary Sciences. 33: 37-112. Bibcode:2005AREPS..33...37S. doi:10.1146/annurev.earth.32.101802.120415.

[Gunduz_etal_2013-8] Gündüz, A.; Türkmen, S.; Eryiğit, U.; Karaca, Y.; Aydın, M. (2013). "Is Turkey an Earthquake Country?". The Journal of Academic Emergency Medicine. 12: 33-37. doi:10.5152/jaem.2013.012.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

g t d Türkiye'deki depremler
Tarihsel	MS 17 Lidya 115 Antakya 141 Likya 262 Güneybatı Anadolu 447 Konstantinopolis 526 Antakya 557 Konstantinopolis 840 Erzurum 989 Konstantinopolis 1114 Maraş 1268 Kilikya 1509 Konstantinopolis 1513 Maraş 1556 Marmara Denizi 1598 Amasya-Çorum 1653 Doğu İzmir 1668 Kuzey Anadolu 1688 İzmir 1717 Kayseri 1739 İzmir 1766 İstanbul 1784 Erzincan 1840 Ahura 1855 Bursa 1859 Erzurum 1862 Turgutlu 1872 Amik 1881 Sakız Adası 1883 Çeşme 1894 İstanbul 1898 Balıkesir 1899 Aydın-Denizli
20. yüzyıl	1903 Malazgirt 1912 Mürefte 1914 Afyon-Bolvadin 1919 Ayvalık 1924 Pasinler 1926 Kars 1928 Torbalı 1929 Suşehri 1930 Hakkâri 1933 Çivril 1935 Erdek-Marmara Adaları 1935 Digor 1938 Kırşehir 1939 Erzincan 1940 Kayseri 1941 Muğla 1941 Van-Erciş 1942 Niksar-Erbaa 1943 Adapazarı-Hendek 1943 Tosya-Ladik 1944 Bolu-Gerede 1944 Edremit Körfezi 1945 Adana 1946 Varto-Hınıs 1949 Karlıova 1949 Karaburun 1951 Çankırı 1952 Hasankale 1953 Yenice-Gönen 1955 Söke 1957 Fethiye 1957 Abant 1964 Manyas 1966 Varto 1967 Mudurnu 1967 Pülümür 1968 Bartın 1969 Alaşehir 1970 Gediz 1971 Bingöl 1971 Burdur 1975 Lice 1976 Çaldıran 1983 Erzurum 1983 Biga 1986 Malatya 1992 Erzincan 1995 Dinar 1998 Adana-Ceyhan 1999 Gölcük 1999 Düzce
21. yüzyıl	2000 Bolvadin-Sultandağı 2000 Çankırı 2002 Çay-Sultandağı 2003 Bingöl 2004 Erzurum 2004 Doğubayazıt 2005 İzmir 2010 Elâzığ 2011 Simav Ekim 2011 Van Kasım 2011 Van 2014 Ege Denizi 2017 Ege Denizi 2019 İstanbul 2020 Elâzığ 2020 İran-Türkiye 2020 Bingöl 2020 Ege Denizi 2022 Buca 2022 Düzce 2023 Kahramanmaraş

1668 Kuzey Anadolu depremi nedir?, 1668 Kuzey Anadolu depremi anlamı nedir?, 1668 Kuzey Anadolu depremi ne demektir?