Telmessos

Telmessos
	Telmessos antik kenti
Konum	Muğla, Fethiye
Bölge	Likya
Koordinatlar	36°36′59″K 29°6′41″D / 36.61639°K 29.11139°D
Tür	Yerleşim
Tarihçe
Kuruluş	Tunç Çağı
Devir(ler)	Tunç Çağı, Antik Çağ
Kültür(ler)	Likya, Antik Yunan
İlgili kişi(ler)	III. Hattuşili, IV. Tuthaliya, Apollon, Büyük İskender, II. Anastasios
Sit ayrıntıları
Buluntu(lar)	Tiyatro, Kaya Mezarları, Lahit Mezarları
Durum	Restore edilmiş

Telmessos'un Türkiye'deki konumu

Telmessos (Hititçe: 𒆪𒉿𒆷𒉺𒀸𒊭 Kuwalapašša, Likçe: 𐊗𐊁𐊍𐊁𐊂𐊁𐊛𐊆 Telebehi, Antik Yunanca: Τελμησσός), Likya'nın Karya ile sınır bölümünde yer alan antik bir kenttir. Antik yerleşimin bulunduğu yerde günümüzde Fethiye yerleşimi bulunmaktadır.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Tunç Çağı'ndan beri yerleşime sahip olan şehir Hititler tarafından Kuvalapaşşa, Likyalılar tarafından Telebehi olarak bilinmekteydi.^[1] III. Hattuşili'nin yıllıklarına göre şehir o dönemde Lukka adıyla bilinen Likya'nın bir parçasıydı. Başka bir Hitit dokümanı ise Kuvalapaşşa (Telmessos) ve Dalava (Tlos) şehirlerinin İyalanda ile olan savaşta Hititlere yardım gönderdiğinden bahsetmektedir.^[2]

Yunan sömürgeciliği döneminde, Batı Anadolu'daki diğer şehirlerde olduğu gibi Yunan yerleşimciler şehrin kuruluşuna dair efsaneler yaratmışlardır. Şehrin kurucusunun, kardeşi Minos tarafından sürgün edilen Sarpedon adında Giritli bir prens olduğuna dair bir Yunan efsanesi bunlardan biridir. Antik yerleşim, deniz ve kara yoluyla ulaşım ağı üzerinde hinterlandının geniş olmasının ticari yaşamı zenginleştirmesinin yanı sıra verimli kıyı ovasına sahip olması nedeniyle önemli bir yaşam merkezi olmuştur. Telmessos'taki yerleşimin, bölgedeki diğer yerleşmelerle benzer şekilde MÖ 2. binlere, hatta isminin filolojik değerlendirmesi neticesinde MÖ 3. bin yıla tarihlenebileceği yönünde görüşler bulunmaktadır. MÖ 5. yüzyıla ait sikkelerde şehirden Likçe Telebehi adıyla bahsedilmektedir. MÖ 446'da Batı Anadolu'ya gelen Atinalı siyasetçi ve general olan Kimon, Karya ve Likya'daki şehir devletleriyle birlikte Telmessos'un da Attika-Delos Deniz Birliği'ne katılmasını sağlamıştır.^[3]

Birliğin dağılması sonrasında Likyalılar, birçok hanedanın iç mücadelesine sahne olmuştur. Antik Yunan tarihçisi Theopompus'un yazdıklarına göre şehir önce Xanthus Hanedanlığından Arbinas/Erbbina tarafından ele geçirilmiştir. MÖ 380'sen sonra da yine Likyalı olup küçük bir prenslik kuran Perikles tarafından kuşatılmış ve bir süre sonra Telmessoslular şehri kendisine teslim etmek zorunda kalmıştır.^[4] Ahameniş İmparatorluğu tarafından yoğun çatışmalardan sonra ele geçirilen antik şehir, Likya bölgesiyle birlikte satraplık yönetimine bağlanmıştır. MÖ 4. yüzyılda yoğun bir şekilde Likya kültürünün etkisine girmeye başlayan şehir, MÖ 334'te Makedon kralı İskender'e savaşsız teslim olmuştur. İskender şehrin yönetimini arkadaşı Giritli Nearchus (Nearkos)'a vermek istese de Antipatrides adlı kişi şehri ele geçirmiş, ancak kısa süre sonra şehir Nearkos tarafından ele geçirilebilmiştir.

İskender'in ölümünden sonra krallığının bölünmesiyle Lisimahos ve akabinde Antigonid Hanedanlığı topraklarında yer alan şehir, MÖ 301 yılında gerçekleşen İpsos Savaşından sonra Cassander'in hakimiyetine girmiştir. Şehir sonrasında da Ptolemaios Krallığı topraklarına katılmıştır.^[5] Ptolemaios Krallığı hakimiyeti sırasında MÖ 258'den itibaren şehir, Lisimahos'un oğlu olup bir dönem Ptolemaios Krallığı'nda eş kral olan Ptolemy Epigonos'un vassal krallığının merkezi olmuştur. Sonrasında da Ptolemy'in oğulları Telmessoslu Lisimahos ve Telmessoslu Epigonos'de Lisimahos Hanedanlığı üyeleri olarak Telmessos merkezli bu vassal krallığı yönetmiştir. MÖ 197'de Seleukos İmparatorluğu egemenliğine geçen yerleşim, MÖ 188'de yapılan Apamea Antlaşması uyarınca Pergamon Krallığı'na bağlanmıştır. Pergamon Krallığı'nın MÖ 133'te Roma Cumhuriyeti'ne katılmasıyla, Telmessos şehrine Roma Senatosunca bağımsızlık verilmiştir. Sonrasında Likya Birliği'ne katılan şehir, MÖ 1. yüzyıl ortalarında kesin olarak Roma egemenliğine katılmıştır.^[5]

Yerleşim, Antik Çağ'dan başlayarak Helenistik Dönem boyunca önemli bir ticari merkez konumunu sürdürmüştür. Ancak Roma hakimiyetiyle birlikte İtalya'nın ana merkez olmasıyla Ege Denizi kıyılarındaki şehirlerin transit geçiş merkezi olma konumunun ortadan kalkmasından olumsuz etkilenmiştir. Benzer şekilde ticari kara yolu güzergahının da değişmesiyle diğer birçok liman şehri gibi Telmessos'un da ticari hayatının düşüşüne bağlı olarak nüfusunun azalmasına ve bunun sonucunda da küçük bir liman şehrine dönüşmesine sebep olmuştur.^[4] MS 43 yılında yeni kurulan Likya Eyaletine dahil olan^[5] yerleşimin adı, Latince uzak anlamına gelen Makri olarak değiştirilmiştir. Bizans döneminde Myra (Demre) metropolitliğine bağlı bir piskoposluk merkezi olmuştur. 7. yüzyılda Arap saldırılarında yağmalanan şehir, II. Anastasios döneminde yeniden imar edilmiş ve bunun üzerine de şehrin ismi Anastasiupolis olarak değiştirilmiştir. Ancak 9. yüzyılda şehrin adı yeniden Makri olmuştur.^[4]

Yerleşim[değiştir | kaynağı değiştir]

Roma dönemi yerleşimi büyük oranda modern yerleşimin altında kalmıştır. Antik dönemden itibaren karşılaşılan pek çok deprem ve yeni yerleşim anlayışı da antik dönem yapılarının zaman içerisinde kaybolmasına neden olmuştur. Ancak modern kentin güneyindeki kayalıklara oyulmuş mezarlar ile şehrin çeşitli noktalarında yer alan lahit mezarlar antik çağdan günümüze ulaşan en eski kalıntılar olarak değerlendirilmektedir. Kaya mezarlarından en ünlüsü ve görkemlisi sol ante duvarı üzerindeki yazıta göre MÖ 330'lar civarında gömüldüğü düşünülen Amintas'ın mezarıdır. Son yıllarda müzenin yaptığı kazılarda ortaya çıkarılan tiyatro kalıntısı, kentin Antik Dönemdeki yerleşimi ve teşkilatı hakkında bazı bilgiler vermektedir.

Galeri[değiştir | kaynağı değiştir]

Telmessos'taki Amintas Kaya Mezarı
Kaya mezarları
Telmessos'taki Likya lahitlerinin 1883 tarihli resmi
Telmessos'taki kaya mezarlarının yakından görünüşü
Telmessos'taki Likya lahiti
Telmessos'tan bir mezar

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ René Lebrun. "De quelques cultes lyciens et pamphyliens". Sedat Alp’e Armağan, Festschrift für Sedat Alp: Hittite and other Anatolian and Near Eastern Studies in Honour of Sedat Alp (Fransızca). Türk Tarih Kumru Basımevi. s. 392. 21 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2022.
^ Sezer Seçer. Yazılı Belgeler Işığında Lukka, Pedassa ve Walma Ülkelerinin Tarihi ve Tarihi Coğrafyası (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi. ss. 91-92.
^ Doğan, Mesut (2009). "Tarihi Coğrafya'dan Bir Örnek:Telmessos". Marmara Coğrafya Dergisi, 19. DergiPark. ss. 55-68. 20 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2021.
^ ^a ^b ^c Briant, Pierre (2002). From Cyrus to Alexander A History of the Persian Empire (Tercüme: Peter T. Daniels) (PDF). Eisenbrauns. ss. 399,670,672,673. ISBN 1-57506-031-0. 10 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 21 Ağustos 2021.
^ ^a ^b ^c , “Telmessus (Fethiye)”, Livius.org. URL: https://www.livius.org/articles/place/telmessus-fethiye/ 4 Mart 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Erişim: 20.08.2021

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Arkeoloji ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

[1] René Lebrun. "De quelques cultes lyciens et pamphyliens". Sedat Alp’e Armağan, Festschrift für Sedat Alp: Hittite and other Anatolian and Near Eastern Studies in Honour of Sedat Alp (Fransızca). Türk Tarih Kumru Basımevi. s. 392. 21 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2022.

[2] Sezer Seçer. Yazılı Belgeler Işığında Lukka, Pedassa ve Walma Ülkelerinin Tarihi ve Tarihi Coğrafyası (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi. ss. 91-92.

[3] Doğan, Mesut (2009). "Tarihi Coğrafya'dan Bir Örnek:Telmessos". Marmara Coğrafya Dergisi, 19. DergiPark. ss. 55-68. 20 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2021.

[telmessos1-4] Briant, Pierre (2002). From Cyrus to Alexander A History of the Persian Empire (Tercüme: Peter T. Daniels) (PDF). Eisenbrauns. ss. 399,670,672,673. ISBN 1-57506-031-0. 10 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 21 Ağustos 2021.

[telmessos2-5] , “Telmessus (Fethiye)”, Livius.org. URL: https://www.livius.org/articles/place/telmessus-fethiye/ 4 Mart 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Erişim: 20.08.2021

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

g t d Muğla'daki antik yerleşimler
Bodrum	Göktepe Halikarnas Karyanda Myndos Pidasa Strobilos Telmissus Termera
Dalaman	Arymaxa Hippoukome Kalynda Lydai Oktapolis
Datça	Knidos * Triopium
Fethiye	Aloanda Arsada Daedala Kadyanda Kallimache Kayaköy Krya Lyrnai Oinoanda Telmessos
Kavaklıdere	Hyllarima
Köyceğiz	Kaunos
Marmaris	Amos Bybassios Castabus Erine Euthenna Hydas Physkos Saranda
Menteşe	Mabolla
Milas	Euromos Herakleia Hydai Labranda
Ortaca	Kaunos
Seydikemer	Araxa Letoon Sidyma Pınara Pydnai Oinoanda Tlos
Ula	Cedrae Kyllandos
Yatağan	Labranda Lagina Stratonikeia

Telmessos nedir?, Telmessos anlamı nedir?, Telmessos ne demektir?