Kazakça

Kazakça
Kazakça
қазақ тілі Qazaq tili, қазақша Qazaqşa
Bölge	Orta Asya
Etnisite	Kazaklar
Dönem	2011
Dil ailesi	Türk dilleri Şaz Türkçesi Kıpçak grubu Kıpçak-Nogay Kazakça; ; ; ;
Yazı sistemi	Kazak alfabesi (Kiril alfabesi, Latin, Fars alfabesi)
Resmî durumu
Resmî dil	Kazakistan; Rusya: Altay Cumhuriyeti; Çin: İli Kazak Özerk İli;
Dil kodları
ISO 639-1	kk
ISO 639-2	kaz
ISO 639-3	kaz
	Kazakça'nın coğrafi konuşan dağılımı: Çoğunluk Kazakça konuşur Önemli oranda bir azınlık Kazakça konuşur

Kazakça veya Kazak Türkçesi (қазақ тілі / Qazaq tili, қазақша / Qazaqşa), Kıpçak öbeğine ait, Kazakistan'da konuşulan çağdaş Türk dillerinden biridir. Nogayca ve Kırgızcaya yakındır.

Dünyada yaklaşık 23 milyon kişi, Kazakistan'da da 13 milyon kişi tarafından konuşulmaktadır.^{[kaynak belirtilmeli]} Moğolistan'ın batı bölgesindeki Bayan Ölke (diğer adı Bayan Ölgey) eyaletinde yaşayan Kazaklar, Kazakistan'ın kullandığı alfabeyi kullanarak Kazakça yazmaktadırlar. Bayan Ölgey'in nüfusunun %94'ini Kazaklar oluşturur.^{[kaynak belirtilmeli]} Ayrıca Rusya'nın Astrahan Oblastı'nın %14,21'inin Kazak olduğu belirtilmektedir.

Özellikleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Eski Türkçe asıllı kelimelerde; baştaki y'ler c'ye (yok → coq, yıl → cıl, yay → cay, yaman → caman, yan → can), ç'ler ş'ye (ağaç → ağaş, aç → aş, açık → aşıq), ş'ler s'ye (aş → as, boş → bos, baş → bas) dönüşmüştür. Eklerde de aynı değişme olur: Qazaqşa (Kazakça)… Yabancı asıllı kelimelerde bu değişmeler görülmez: şükir, şahar, ğaşıq (şükür, şehr, aşık). Kazakça bir kelime birleşik ya da alıntı bir kelime değilse ikinci heceden sonra yuvarlak ünlü barındırmaz ve bu uyumu bâzı alıntı kelimelere uydurmuştur.

J ile başlayan kelimeler c olarak okunur.: Jasaymız (yapıyoruz, yapacağız)- casaymız. Kazakçadaki (J,j) harfi Türkçedeki gibi C sesini verir. Jalğız, Jaqsı, Jaman, Jañalıq (yazılış Kazakça); Calğız, Cahsı, Caman, Cañalık okunuş. Konuşmadaki Q(Қ) harfi, Q'den sonra bir ünsüz gelirse H(Х)'e dönüşür.

Ayrıca konuşma dilinde ilk hecede ö, u ya da ü gelirse ikinci ve üçüncü hecelerde de gelebilir. Bu yazıda olmaz. Bügin- bügün, tündiz- tündüz (tün - dün); durıs-durus(dürüst).

Örnek: Körgende (yazılış) - Körgöndö (okunuş) "gördüğünde"

Kazakçada üç farklı şimdiki zaman vardır. Jalpı osı şak (genel şimdiki zaman), nak osı şak (kesin şimdiki zaman), negaybıl osı şak (belirsiz şimdiki zaman).

Alfabe[değiştir | kaynağı değiştir]

Kazakçanın eski şekilleri 38 harfli Orhun yazısıyla yazılmıştır.^{[kaynak belirtilmeli]} Günümüzdeyse Kazakça bâzı ilâve harfler kullanılarak Latin alfabesi, Kiril alfabesi ve Arap alfabesiyle yazılabilmektedir. Kiril alfabeli Kazakistan Alfabesi 42 harf olup şu işaretlerden oluşmaktadır: а (a), ә (a-e arası), б (b), в (v), г (ince g), ғ (kalın g), д (d), е (e), ё (yo), ж (c), з (z), и (iy), й (y), к (ince k), қ (kalın k, q), л (l), м (m), н (n), ң(nazal n, genizden n, ñ), о (o), ө (ö), п (p), р (r), с (s), т (t), у (uv), ұ (u), ү (ü), ф (f), х(hırıltılı h), һ (geniş h), ц (ts), ч (ç), ш (ş), щ (şç), ъ (kalın ün verir), ы (ı), і (i), ь (inceleştirir), э (é), ю (yu), я (ya).

Metin örneği[değiştir | kaynağı değiştir]

Kiril	Latin	Latin (2017 yıl)^[3]	Latin (2018 yılı)
Мен Қазақ, Қазақпын Деп Мақтанамын Ұранға Алаш Деген Атты Аламын Сүйгенім Қазақ Өмірі, Өзім Қазақ Мен Неге Қазақтықтан Сақтанамын Ер Түрік Ұрпағымын Даңқы Кеткен Бір Кезде Европаңды Ті Тіреткен Кіргені Есік, Шыққаны Тесік Болып Күнбатыс, Күншығысқа Әмірі Жеткен Кешегі Хан Шынғыстың Ұрпағына Талай Царь, Талай Князь Тәжім Еткен Мен Қазақ, Қазақпын Деп Мақтанамын Ұранға Алаш Деген Атты Аламын Сүйгенім Қазақ Өмірі, Өзім Қазақ Мен Неге Қазақтықтан Сақтанамын (Торайғыров)	Men Qazaq, Qazaqpın Dep Maqtanamın Uranğa Alaş Degen Attı Alamın Süygenim Qazaq Ömiri, Özim Qazaq Men Nege Qazaqtıqtan Saqtanamın Er Türik Urpağımın Dañqı Ketken Bir Kezde Evropañdı Ti Tiretken Kirgeni Esik, Şıqqanı Tesik Bolıp Künbatıs, Künşığısqa Ğmiri Jetken Keşegi Xan Şınğıstıñ Urpağına Talay Carʹ, Talay Knyazʹ Täjim Etken Men Qazaq, Qazaqpın Dep Maqtanamın Uranğa Alaş Degen Attı Alamın Süygenim Qazaq Ömiri, Özim Qazaq Men Nege Qazaqtıqtan Saqtanamın (Torayğırov)	Men Qazaq, Qazaqpyn Dep Maqtanamyn Urang'a Alas' Degen Atty Alamyn Su'i'genim Qazaq O'miri, O'zim Qazaq Men Nege Qazaqtyqtan Saqtanamyn Er Tu'rik Urpag'ymyn Dan'qy Ketken Bir Kezde Evropan'dy Ti Tiretken Kirgeni Esik, S'yqqany Tesik Bolyp Ku'nbatys, Ku'ns'yg'ysqa A'miri Jetken Kes'egi Han S'yng'ystyn' Urpag'yna Talai' Car', Talai' Kni'az' Ta'jim Etken Men Qazaq, Qazaqpyn Dep Maqtanamyn Urang'a Alas' Degen Atty Alamyn Su'i'genim Qazaq O'miri, O'zim Qazaq Men Nege Qazaqtyqtan Saqtanamyn (Torai'g'yrov)	Men Qazaq, Qazaqpyn Dep Maqtanamyn Uranǵa Alash Degen Atty Alamyn Súıgenim Qazaq Ómiri, Ózim Qazaq Men Nege Qazaqtyqtan Saqtanamyn Er Túrik Urpaǵymyn Dańqy Ketken Bir Kezde Evropańdy Ti Tiretken Kirgeni Esik, Shyqqany Tesik Bolyp Kúnbatys, Kúnshyǵysqa Ámiri Jetken Keshegi Han Shynǵystyń Urpaǵyna Talaı Car', Talaı Knıaz' Tájim Etken Men Qazaq, Qazaqpyn Dep Maqtanamyn Uranǵa Alash Degen Atty Alamyn Súıgenim Qazaq Ómiri, Ózim Qazaq Men Nege Qazaqtyqtan Saqtanamyn (Toraıǵyrov)
Sözcüğü Sözcüğüne Aktarım	Türkçe
Men Qazaq, Qazaqpın Dep Maqtanamın Uranğa alaş degen attı alamın Süygenim Qazaq ömiri özim Qazaq Men nege Qazaqtıqtan saqtanamın Er Türik urpağımın danqı ketken Bir kezde Evropandı ti tiretken Kirgeni esik şıqqanı tesik bolıp Künbatıs künşığıska æmiri jetken Keşegi xan şıngıstıng urpağına Talay tsar' talay knyaz' tæjim etken Men Qazaq Qazaqpın dep maktanamın Uranğa alaş degen attı alamın Süygenim Qazaq ömiri, özim Qazaq Men nege Qazaqtıqtan saktanamın (Toraygirov)	Ben Kazak, Kazak'ım diye övünürüm Sloganıma "alaş" denen adı alırım Sevdiğim Kazak yaşantısı, kendim Kazak Ben niye Kazaklıktan sakınayım Er Türk sülalesiyim ünü geçen Aynı zamanda Avrupa'ya dayanan Girdiği kapı, çıktığı deşik olmuş Batıdan doğuya emiri ulaşan Dünkü han Cengizin toğrununa Kaderi yar, kaderi prens tacım eden Ben Kazak, Kazak'ım diye övünürüm Sloganıma "alaş" denen adı alırım Sevdiğim Kazak yaşantısı, kendim Kazak Ben niye Kazaklıktan sakınayım (Toraygirov)

Dilbilgisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Zamirler[değiştir | kaynağı değiştir]

**Şahıs Zamirleri**
Tekil		Çoğul
Kazakça	Türkçe	Kazakça	Türkçe
Мен (Men)	Ben	Біз (Biz)	Biz
Сен (Sen)	Sen (tekil samîmî)	Сендер (Sender)	Siz (çoğul samîmî)
Сіз (Siz)	Siz (tekil resmî)	Сіздер (Sizder)	Siz (çoğul resmî)
Ол (Ol)	O	Олар (Olar)	Onlar

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Karakalpakça

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "Kazakh". 4 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2013.
^ Katzner, Kenneth (2002). Languages of the World(Third ed.). Routledge. ISBN 978-0-415-25004-7.
^ "О переводе алфавита казахского языка с кириллицы на латинскую графику" [On the change of the alphabet of the Kazakh language from the Cyrillic to the Latin script] (Rusça). President of the Republic of Kazakhstan. 26 Ekim 2017. 28 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ekim 2017.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kazakça-Türkçe, Türkçe-Kazakça Sözlük 15 Mayıs 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Latin harfli fakat Kiril harfleriyle de aranabiliyor.)
Kazak Edebiyatı 29 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
РУССКО-КАЗАХСКИЙ СЛОВАРЬ ҚАЗАҚША-ОРЫСША СӨЗДIК 30 Ekim 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Qazaq translit Kazak Kiril yazısını QazaAqparat Latin yazısına çevirmek için
VikiSözlük Kazakça Kelimeler Kategorisi 13 Eylül 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Kazakistan Devlet Dil Portalı
Şakerim Kudayberdioğlu'nun Kazakça bir şiirinden örnek 2 Şubat 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[1] "Kazakh". 4 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2013.

[2] Katzner, Kenneth (2002). Languages of the World(Third ed.). Routledge. ISBN 978-0-415-25004-7.

[Decree569-3] "О переводе алфавита казахского языка с кириллицы на латинскую графику" [On the change of the alphabet of the Kazakh language from the Cyrillic to the Latin script] (Rusça). President of the Republic of Kazakhstan. 26 Ekim 2017. 28 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ekim 2017.

[1]

[2]

[3]

g t d Rusya federal birimleri'ndeki resmî diller
Rusya Federasyonu resmî dili	Rusça
Rusya federal birimlerindeki resmî diller	Abazaca Adigece Ağulca Altayca Güney Altayca Avarca Azerice Başkurtça Buryatça Çeçence Çirmişce Dağlık Marice Ova Marice Çuvaşça Dargince Kabardeyce Hakasça İnguşça Kalmukça Karaçay-Balkarca Kırım Tatarcası Komice Kumukça Lakça Lezgice Mordvin dilleri Erzyanca Mokşanca Nogayca Osetçe Rutulca Sahurca Sibirya Yupikçesi Tabasaranca Tatarca Tatça Tuvaca Udmurtça Ukraynaca Yakutça
Resmî fonksyonu olan diller	Çukçice Dolganca Evence Evenkice Fince Hantıca Karelce Kazakça Komi-Permyakça Mansice Nenetsçe Selkupça Vepsçe Yukagirca Güney Yukagirce Kuzey Yukagirce
Alfabeler	Kiril¹ Kiril Braille Latin alfabesi² Moğol alfabesi²
¹ Rusya'da Kiril alfabesi resmi olarak desteklenmektedir. ² Kiril olmayan diğer alfabeler için ayrı federal yasalar gereklidir.

Kazakça nedir?, Kazakça anlamı nedir?, Kazakça ne demektir?