Türkiye'de futbol

Türkiye'de futbol, ülkedeki en popüler spor konumundadır.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

İlk yıllar[değiştir | kaynağı değiştir]

Modern futbol, Türkiye'de 19. yüzyılın sonlarında oynanmaya başlandı. Dönemin anlayışına göre futbol İslam gelenekleriyle bağdaşmadığından bu spor dalının öncüleri Müslüman olmayan azınlık mensuplarıydı. Özellikle İzmir ve Selanik'teki Rum, Ermeni, İngiliz ve İtalyan asıllılar, kendi aralarında kurdukları takım ve kulüplerde futbol oynamaya başladılar. 1875 yılında Selanik'te, 1877'de İzmir'de futbol, azınlıkların oynadığı, Müslümanların da seyrettiği bir oyun olarak dikkati çekti. İzmir'de Giraud, Chernaud ve Whittal aileleri futbolun öncüleri oldu. 1894'te İzmir'de kurulan Football Club Smyrna (İzmir Futbol Kulübü), 1906 Ara Olimpiyatlarına katıldı ve Danimarka takımının ardından ikinci oldu.

İzmir'de futbolun öncülüğünü yapanlardan James La Fontaine, 1889'da İstanbul'a yerleşti.

1901 yılında Kadıköy'de Reşat Danyal, Fuat Hüsnü Kayacan ve arkadaşları ilk Türk takımı Black Stockings Futbol Kulübü'nü kurdular, ancak kulüp aynı yıl faaliyetine son verdi.

1902 yılında James La Fontaine ile Horace Armitage, Cadi-keuy Football Club'ı kurdu. Bu kulüpten ayrılan İngilizler 1903'te kurdukları Moda Football Club'da toplandılar. 1904'te Rumlar Elpis kulübünü, aynı yıl İngiliz Imogene gemisi de aynı adı taşıyan bir futbol takımını kurunca, James La Fontaine Pazar Ligi adıyla anılan ilk ligi düzenledi. 1904'te ilk Pazar Ligi şampiyonluğunu Imogene FC, 1905'te ise Cadi-keuy FC kazandılar.

1905 yılında Galatasaray, 1907'de Fenerbahçe ve 1903'te kurulan ancak futbol branşında 1910' da faaliyetlere başlayan Beşiktaş ile birlikte Pazar Ligi'nde Türk futbolcular çoğunluğu sağladılar.

1908'de II. Meşrutiyet'in ilanı ise futbola hız kazandırdı. Kulüp ve takım sayısı artarken, gençler arasında futbol en çok sevilen spor dalı oldu. Kulüp sayısının artması üzerine İstanbul Futbol Kulüpleri Birliği kuruldu ve İstanbul Pazar Ligi ile birlikte Cuma Ligi olarak anılan ikinci bir lig oluşturuldu.1908 yılında Beykoz1908 ve Üsküdar Anadolu, 31 Ağustos 1910'da kurulan Altınörs İdmanyurdu ve Turan Sanatkarangücü'nün birleşmesiyle kurulmuştur. Sonradan adı Ankaragücü Spor Kulübü oldu (1910) ve takım Ankara'ya taşınmıştır. İzmir'de kurulan ilk futbol kulübü Karşıyaka oldu (1912). Altay 1914'te, Altınordu ve Gençlerbirliği 1923'te, Göztepe 1925'te, Bucaspor ise 1928'de kuruldu.

Cumhuriyetin kuruluşu ve sonrası[değiştir | kaynağı değiştir]

Cumhuriyet dönemi, Türk futbolunun yurt ölçüsünde örgütlendiği kulüp sayısının beklenenin üzerinde arttığı bir dönem oldu. 1923'te Cumhuriyet'in ilanından önce kurulan Türkiye Futbol Federasyonu, aynı yıl 21 Mayıs'ta FIFA üyeliğine kabul edildi. 26 Ekim 1923'te Türkiye millî futbol takımı ilk millî maçını Romanya ile İstanbul'da oynadı. 1924 yılında Türkiye Futbol Şampiyonası adı altında ilk kez ülke çapında bir futbol şampiyonası yapıldı.^[1]^[2] 1954 yılında kurulan UEFA (Avrupa Futbol Birliği), 1962 yılında Türkiye'yi bir Avrupa ülkesi olarak üyeliğe kabul etti.

Profesyonelliğin kabulü[değiştir | kaynağı değiştir]

1951 yılında profesyonelliğin kabul edilmesi, futbolun bir meslek dalına dönüşmesini ve gelişmesini sağladı. Türkiye futbol ligleri günümüzdeki yapısına kavuşuncaya değin çeşitli adlar altında oynandı. Millî Küme adı altında toplanan ve 1937'den 1943'e değin Maarif Mükafatı, 1944'ten 1951'e değin de Millî Eğitim Kupası olarak anılan ligden sonra 1959'da Millî Lig (bugünkü adıyla Süper Lig) kuruldu.^[1] 1959'dan itibaren düzenlenen Millî Lig organizasyonları ve Kupa müsabakaları ile II. ve III. ligler, Türkiye'de futbolun önde gelen spor dallarından bir hâline getirdi.

Spor araştırmaları şirketi Nielson Sports'un 2018 yılındaki verilerine göre Türkiye nüfusunun %75'i futbola ilgi göstermektedir.^[3]

1991-2002[değiştir | kaynağı değiştir]

1991'de Akdeniz Oyunları'nda finale çıkan genç nesil Türk Futbol Tarihi'nde milat oldu. 1992 Avrupa Futbol Şampiyonası elemelerinde son, 1994 FIFA Dünya Kupası elemelerinde 5. torba olan millî takım, bu nesille birinci torbaya kadar yükseldi. Akdeniz Oyunları finalinde Türk ümit millî futbol takımı sonradan 2006 FIFA Dünya Kupası'nı kaldıran İtalya'ya elendi. Oyuncuları A millî takıma yükselen bu nesille Fatih Terim teknik direktörlüğünde takım Avrupa Futbol Şampiyonası elemelerinde İsviçre ve İsveç'i 2-1 yendi; İsveç'i saf dışı bırakarak 1996'da İngiltere'de düzenlenen Avrupa Futbol Şampiyonası'na katılmaya hak kazandı. Türk millî takımı turnuvada Hırvatistan, Danimarka ve Portekiz ile aynı grupta yer aldı. Hırvatistan'a son dakikalarda yediği golle yenilen millî takım Portekiz'e 1-0 ve Danimarka'ya 3-0 mağlup oldu. Turnuvada hiç gol atamayan ve hiç puan alamayan Türk millî takımı ilk kez katıldığı Avrupa Şampiyonası'ndan umduğunu bulamayarak döndü.

1998 FIFA Dünya Kupası elemelerinde grupta Hollanda ve Belçika'nın ardından üçüncü olan takım turnuvaya gitme şansını son maçlarda kaybetti. Mustafa Denizli yönetiminde 2000 Avrupa Futbol Şampiyonası elemelerinde Almanya'nın ardından grup ikincisi olarak play-off maçlarına kaldı. Play-offlarda İrlanda'yı 1-1 ve 0-0'lık sonuçlarla eleyerek Belçika ve Hollanda'nın ortaklaşa düzenlediği 2000 Avrupa Futbol Şampiyonası'na katılmaya hak kazandı. Türk millî takımı B Grubu'nda İsveç, İtalya, Belçika ile eşleşti. İlk maçta İtalya'ya 2-1 kaybeden milliler, gruptaki ikinci maçında İsveç ile golsüz berabere kaldı. Gruptan çıkan takımı belirleyecek son maçta ev sahibi Belçika'yı Hakan Şükür'ün attığı 2 golle deviren Türk millî takımı İtalya'nın ardından ikinci olmayı başardı ve futbol tarihinde ilk defa bir uluslararası organizasyonda çeyrek finale yükseldi. Çeyrek finalde Portekiz ile eşleşen milliler rakibine 2-0'lık sonuçla yenilerek turnuvaya veda etti.

2000 yılında, önce UEFA Kupasını, sonra da Süper Kupayı kazanan Galatasaray, A millî takımın iskeletini oluşturan oyuncuların önemli bir kısmını da kadrosunda bulunduruyordu.

Dünya Üçüncüsü Türkiye[değiştir | kaynağı değiştir]

2002 FIFA Dünya Kupası elemelerinde Şenol Güneş yönetiminde İsveç'in ardından ikinci olan milliler kupaya gitme hakkını da play-off'larda Avusturya'ya 1-0 ve 5-0'lık sonuçlarla üstünlük sağlayarak kazanan ay-yıldızlılar, tarihinin en büyük başarısını bu turnuvada elde etti. Temelini 1991 yılındaki Akdeniz Oyunları'nda ikinci olan futbolcuların oluşturduğu takım Brezilya, Kosta Rika ve Çin ile birlikte C Grubu'nda yer aldı. Grup maçlarını Kore'de oynayan Ayyıldızlılar ilk maçında Brezilya karşısında Hasan Şaş'ın attığı golle öne geçmesine rağmen karşılaşmayı 2-1 kaybetti. İkinci maçında da Kosta Rika ile 1-1 berabere kalan milliler, grubun son maçında Çin'i 3-0 yenerek gruptan ikinci olarak çıkmayı başardı. 2.Tur'da ev sahiplerinden biri olan Japonya'yı Ümit Davala'nın attığı golle 1-0 geçen ekip, çeyrek finalde turnuvada Fransa ve İsveç gibi takımları yenen Senegal ile eşleşti. Türk millî takımı karşılaşmayı İlhan Mansız'ın attığı altın golle 1-0 kazandı. Sonradan kupayı kazanacak olan, grupta karşılaştığı ve kaybettiği Brezilya'ya yarı finalde grupta olduğu gibi yine kaybeden Türk millî takımı Güney Kore'yi 3-2 yenerek Dünya Üçüncüsü oldu. Üçüncülük maçında Hakan Şükür maçın başlamasından 10,8 saniye sonra attığı golle Dünya Kupası tarihinin en hızlı golünü attı ve tarihe geçti. Kupanın ardından turnuvanın en iyi oyuncularının oluşturduğu all-star kadrosuna Rüştü Reçber, Alpay Özalan ve Hasan Şaş seçildi.

Futbol ligleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkiye'de futbol profesyonel olarak 4 seviyede oynanır.

Not: Türkiye Futbol Federasyonu, 2020-21 sezonunda Süper Lig'de mücadele edecek takım sayısının 21, sonraki sezonlarda mücadele edecek takım sayısının 20 olacağını açıklamıştır.

Seviye

Ligler/Bölümler

1

Süper Lig
20 takım

2

1. Lig
19 takım

3

2. Lig Kırmızı Grup

20 takım

2. Lig Beyaz Grup

19 takım

4

3. Lig 1.Grup

18 takım

3. Lig 2.Grup

19 takım

3. Lig 3.Grup

18 takım

5

Bölgesel Amatör Lig

(Her sen grup sayısı değişir 2021-2022 sezonunda 27 grup olarak oynandı)

260 Takım

6

İl Amatör Ligleri
(32 ilde Süper Amatör Lig 1. Amatör ve 2. Amatör olarak, 49 ilde ise 1. Amatör ve 2. Amatör olarak oynanır)

İllerdekii En Üst Amatör Ligler
İstanbul Süper Amatör Ligi	Hatay Süper Amatör Ligi	Ağrı 1. Amatör Ligi	Erzincan 1. Amatör Ligi	Muş 1. Amatör Ligi
İzmir Süper Amatör Ligi	Kayseri Süper Amatör Ligi	Aksaray 1. Amatör Ligi	Erzurum 1. Amatör Ligi	Nevşehir 1. Amatör Ligi
Ankara Süper Amatör Ligi	Kırklareli Süper Amatör Ligi	Amasya 1. Amatör Ligi	Gümüşhane 1. Amatör Ligi	Niğde 1. Amatör Ligi
Adana Süper Amatör Ligi	Kocaeli Süper Amatör Ligi	Ardahan 1. Amatör Ligi	Hakkâri 1. Amatör Ligi	Ordu 1. Amatör Ligi
Afyon Süper Amatör Ligi	Konya Süper Amatör Ligi	Artvin 1. Amatör Ligi	Iğdır 1. Amatör Ligi	Osmaniye 1. Amatör Ligi
Antalya Süper Amatör Ligi	Kütahya Süper Amatör Ligi	Bartın 1. Amatör Ligi	Isparta 1. Amatör Ligi	Rize 1. Amatör Ligi
Aydın Süper Amatör Ligi	Manisa Süper Amatör Ligi	Batman 1. Amatör Ligi	Kahramanmaraş 1. Amatör Ligi	Siirt 1. Amatör Ligi
Balıkesir Süper Amatör Ligi	Mersin Süper Amatör Ligi	Bayburt 1. Amatör Ligi	Karabük 1. Amatör Ligi	Sinop 1. Amatör Ligi
Bursa Süper Amatör Ligi	Muğla Süper Amatör Ligi	Bilecik 1. Amatör Ligi	Karaman 1. Amatör Ligi	Sivas 1. Amatör Ligi
Çanakkale Süper Amatör Ligi	Sakarya Süper Amatör Ligi	Bingöl 1. Amatör Ligi	Kars 1. Amatör Ligi	Şırnak 1. Amatör Ligi
Denizli Süper Amatör Ligi	Samsun Süper Amatör Ligi	Bitlis 1. Amatör Ligi	Kastamonu 1. Amatör Ligi	Tokat 1. Amatör Ligi
Diyarbakır Süper Amatör Ligi	Şanlıurfa Süper Amatör Ligi	Bolu 1. Amatör Ligi	Kırıkkale 1. Amatör Ligi	Trabzon 1. Amatör Ligi
Düzce Süper Amatör Ligi	Tekirdağ Süper Amatör Ligi	Burdur 1. Amatör Ligi	Kırşehir 1. Amatör Ligi	Tunceli 1. Amatör Ligi
Edirne Süper Amatör Ligi	Yalova Süper Amatör Ligi	Çankırı 1. Amatör Ligi	Kilis 1. Amatör Ligi	Uşak 1. Amatör Ligi
Eskişehir Süper Amatör Ligi	Zonguldak Süper Amatör Ligi	Çorum 1. Amatör Ligi	Malatya 1. Amatör Ligi	Van 1. Amatör Ligi
Gaziantep Süper Amatör Ligi	Adıyaman 1. Amatör Ligi	Elazığ 1. Amatör Ligi	Mardin 1. Amatör Ligi	Yozgat 1. Amatör Ligi
Giresun Süper Amatör Ligi

Kupa geçmişi[değiştir | kaynağı değiştir]

Resmî futbol yönetim organları tarafından düzenlenen müsabakalarda kazandığı kupalara göre en başarılı Türk kulüpleri şu şekildedir:


Kupa İsmi	Galatasaray	Fenerbahçe	Beşiktaş	Trabzonspor	Bursaspor	Başakşehir
Süper Lig	23	19	16	7	1	1
Türkiye Kupası	18	7	10	9	1	0
Türkiye Süper Kupası	17	9	9	10	0	0
Başbakanlık Kupası	5	8	6	5	2	0
Millî Küme	1	6	3	0	0	0
Spor Toto Kupası	0	1	3	0	0	0
Türkiye Futbol Şampiyonası	0	3	2	0	0	0
Atatürk Kupası (1998)	0	1	0	0	0	0
Atatürk Kupası (2000)	0	0	1	0	0	0
UEFA Kupası	1	0	0	0	0	0
UEFA Süper Kupası	1	0	0	0	0	0
Toplam	66	54	50	31	4	1

Halı saha futbolu[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkiye'de 2021 yılı itibarıyla 14 bin halı saha vardır.^[4] Bu halı sahalarda yüzbinlerce insan futbol oynamaktadır.^[5]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ ^a ^b "Turkey - List of Champions". rsssf.com. RSSSF. 8 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2019.
^ "Türkiye Futbol Federasyonu Kuruluyor", tff.org, Türkiye Futbol Federasyonu, 29 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 7 Ocak 2019, 1936'ya kadar süren bu dönemde ilk Türkiye Şampiyonası Ankara'da yapılmış ve şampiyon Harbiye olmuştur.
^ "Futbola ilgide Türkiye dünya üçüncüsü". t24.com.tr. 12 Haziran 2018. 12 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2018.
^ "Halı sahalar 145 gün sonra yeniden açıldı". Anadolu Ajansı. 3 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mart 2021.
^ "Halı Saha Futbolu TFF". www.tff.org. 5 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mart 2021.

[RSSSF-1] "Turkey - List of Champions". rsssf.com. RSSSF. 8 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2019.

[TFF-2] "Türkiye Futbol Federasyonu Kuruluyor", tff.org, Türkiye Futbol Federasyonu, 29 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 7 Ocak 2019, 1936'ya kadar süren bu dönemde ilk Türkiye Şampiyonası Ankara'da yapılmış ve şampiyon Harbiye olmuştur.

[3] "Futbola ilgide Türkiye dünya üçüncüsü". t24.com.tr. 12 Haziran 2018. 12 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2018.

[4] "Halı sahalar 145 gün sonra yeniden açıldı". Anadolu Ajansı. 3 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mart 2021.

[5] "Halı Saha Futbolu TFF". www.tff.org. 5 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mart 2021.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

Türkiye'de futbol nedir?, Türkiye'de futbol anlamı nedir?, Türkiye'de futbol ne demektir?