Ünlü (dilbilim)

Bölümler arasında bazı bölümlerde iki adet ünlü vardır. Bu ikili grupta
sağdaki ünlü yuvarlaktır, soldaki ise düzdür. Ayrıca uzun ünlüler Uluslararası Fonetik Alfabe
sembolü [ː] ile belirtlir.

Ünlü, sesli^[1]^[2] veya vokal;^[3] ses yolu görece açık durumda iken, ses tellerinin titreşmesi ile (duyulabilecek şekilde) bir engele takılmadan oluşan; hecenin en küçük birimini oluşturan konuşma sesi.^[4] Ünsüz veya sessiz karşıtıdır. Ünlülük kavramı harflerden ziyade "sesleri" tanımlar zira bir harf kimi sözcüklerde ünlü, kimi sözcüklerde ise ünsüz bir sesi simgeleyebilir.^[5]

Kökenbilim[değiştir | kaynağı değiştir]

Uygurcada da görülen ün sözcüğü Eski Türkçede "ses, avaz" anlamlarına, "ünü-" fiili ise "seslenmek, bağırmak" anlamlarına gelir.^[6] Ünlü sözcüğü muhtemelen 19. yüzyılda "meşhur" anlamında kullanılmaya başlanmıştır.^[6]

Türk yazı dillerinde ünlülerin gösterimi[değiştir | kaynağı değiştir]

Türk dilinin bilinen ilk dönemlerinde 9 ünlünün bulunduğu belirtilmiştir: a, e, é, ı, i, o, ö, u, ü. Bugün kapalı e sesi (é) yalnızca Azerice yazı dilinde bulunur.

Türkçe[değiştir | kaynağı değiştir]

a, e, ı, i, o, ö, u ve ü harfleri ünlü harfler, diğer harfler ise ünsüz harfler olarak adlandırılır.

Sınıflandırma[değiştir | kaynağı değiştir]

Ünlülerin Nitelikleri
	İnce		Kalın
	Düz	Yuvarlak	Düz	Yuvarlak
Dar	i	ü	ı	u
Geniş	e	ö	a	o

Türkçede ünlüler, çıkış yeri ve dilin durumuna, dudakların durumuna, ağzın açıklığına göre şu şekilde sınıflandırılır:^[7]

Çıkış yeri ve dilin durumuna göre
- Kalın (arka) ünlüler: a, ı, o, u
- İnce (ön) ünlüler: e, i, ö, ü
Dudakların durumuna göre
- Düz ünlüler: a, e, ı, i
- Yuvarlak ünlüler: o, ö, u, ü
Ağzın açıklığına göre
- Geniş ünlüler: a, e, o, ö
- Dar ünlüler: ı, i, u, ü

Diğer dillerde ünlü[değiştir | kaynağı değiştir]

Dünyadaki birçok dilin kendisine özgü farklı ünlü sistemi vardır.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Dil Bilgisi Terimleri Sözlüğü Ahmet Topaloğlu. Ötüken Yayınları. 1989.
^ "sesli." Güncel Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu. Erişim: 8 Ağustos 2012
^ "vokal." Güncel Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu. Erişim: 8 Ağustos 2012
^ "vowel." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.
^ "y" harfi ünlü mü, ünsüz mü? 20 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. OxfordDictionaries.com. Erişim: 8 Ağustos 2012.
^ ^a ^b "ün." 2 Mart 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Nişanyan Sözlük. Erişim: 7 Şubat 2015.
^ "Ünlülerin Nitelikleri – Türk Dil Kurumu". www.tdk.gov.tr. 21 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2021.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Ünlüler Türk Dil Kurumu.

[1] Dil Bilgisi Terimleri Sözlüğü Ahmet Topaloğlu. Ötüken Yayınları. 1989.

[2] "sesli." Güncel Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu. Erişim: 8 Ağustos 2012

[3] "vokal." Güncel Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu. Erişim: 8 Ağustos 2012

[4] "vowel." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.

[5] "y" harfi ünlü mü, ünsüz mü? 20 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. OxfordDictionaries.com. Erişim: 8 Ağustos 2012.

[Nişanyan-6] "ün." 2 Mart 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Nişanyan Sözlük. Erişim: 7 Şubat 2015.

[7] "Ünlülerin Nitelikleri – Türk Dil Kurumu". www.tdk.gov.tr. 21 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2021.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

Sesli harf nedir?, Sesli harf anlamı nedir?, Sesli harf ne demektir?