Düzmece Mustafa^[1] veya Mustafa Çelebi (d. (?), Edirne - ö. 1422) Yıldırım Bayezid ile Devlet Şah Hatun'un oğludur. II. Murat'ın amcası olan Düzmece Mustafa, daha sonra bir başka krize sebebiyet veren II. Murat'ın küçük kardeşi "Şehzade Küçük Mustafa Çelebi" ile karıştırılmamalıdır. "Düzmece Mustafa Çelebi" II. Murat döneminin başlangıcında en büyük siyasi krizlerinden birine sebebiyet vermiştir.

Lâkabı[değiştir | kaynağı değiştir]

Düzmece lakabı, sahte şehzade olduğunu ileri süren dönemin Osmanlı tarihçilerince verilmiş ve kalmıştır. Bizans'a serbest bırakılmaması için fidye verilmesi, kendisine inananların sayısına ve toplum içindeki yerlerine bakıldığında, en sonunda yakalandığında Edirne'de asılarak idam edilmesi de bir belirtidir. Saltanat soyundan gelenlerin kanı akıtılmazdı.

Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]

Mustafa Çelebi, 1402'deki Ankara Savaşı'nda Hamidoğulları ve Tekeoğulları askeri ile birlikte cephenin ortasında yer almıştır. Bazı kaynaklar savaşta öldüğünü, bazı kaynaklar ise babası Yıldırım Bayezit ile birlikte esir düşerek, babasının ölümünün ardından Timur tarafından Semerkant'a götürüldüğünü yazarlar.

Timur'un ölümünden sonra 1405'te Anadolu'ya döndü, önce Niğde'ye, daha sonra da İsfendiyaroğulları beyinin yanına Kastamonu'ya gitti. Ardından 1416'da Venediklilerin yardımı ile Rumeli'ye ve Eflak'a geçip, düzenleyeceği ayaklanma için bazı vali ve sancak beylerinden, Eflak voyvodasından, Bizans İmparatoru II. Manuil'den ve bu arada bazı Avrupa devletlerinden yardım istedi. Topladığı kuvvetler Selanik'ten Teselya üzerine giderken I. Mehmet'in ordusuna yenildi. Bu yenilgiden sonra Selanik'e sığındı. Selanik'te Despot olan Andronikos onu bir mülteci olarak kabul etti. I. Mehmed bu durumu Bizanslılarla yapılan barış anlaşması şartlarının çok şiddetli ihlali olduğunu önererek olayı Konstantinopolis'te İmparator olan II. Manuil'i protesto etti. II. Manuil bir mülteci kabulünün hiçbir barış şartını ihlal etmediğini ileri sürdü; ama eğer bu mültecinin yasama ve korunma masrafları karşılanırsa onu hayatı sonuna kadar gözaltında tutmayı kabul edebileceğini bildirdi. Bunu kabul eden I. Mehmed Bizans İmparatoru II. Manuil ile anlaşarak Mustafa Çelebi'nin hayatı boyunca salıverilmemesi karşılığında yılda 900 bin akça ödemeyi önerdi ve Mustafa Çelebi gözaltında korunmak üzere Limni adasına gönderildi.^[2][3]

Konstantinopolis'te I. Mehmet ile II. Manuil arasındaki barışçıl ilişkiler aleyhinde olan bir saray bürokrasisi kliği gittikçe güç kazanmaktaydı ve bunlar arasında veliaht ve ortak imparator olan İoannis bile bulunmaktaydı. Bu klik 1420'de I. Mehmed'in Bursa'dan Edirne'ye giderken Boğazı geçerken öldürülmesi için bir plan hazırlamış ama imparator bunun uygulanmasını önlemeyi başarmıştı. Fakat 1421'de I. Mehmed'in ölümü ve yerine daha 17 yaşında tecrübesiz bir genç olan II. Murat'ın geçmesi bu kliği çok daha kuvvetlendirip Bizans siyasetinin başına geçirmeye neden oldu. II. Manuil yaşlı ve yorgundu ve imparatorluğun siyaseti bu klik içinde olan oğlu İoannis'e bırakmıştı. Bundan dolayı Bizans imparatorluğu Çelebi Mustafa'yi meşru Osmanlı padişahı olarak kabul etti ve ona destek sağlamaya başladı. Bir Bizans filosu ile Limni'den, yandaşı İzmiroğlu Cüneyd Bey ile birlikte Rumeli'ye ayak bastı ve Gelibolu'ya geçerek kendine yandaş toplamaya başladı. Rumeli beyleri ve akıncılar arasında taraftar toplamayı başardı. Sultan II. Murat (1421'de) Veziriazam ve Rumeli beylerbeyi Amasyalı Beyazıt Paşa komutasındaki bir orduyu üzerine gönderdi. İki taraf, Saros Körfezi kıyısında bugün Keşan'ın bir köyü olan Sazlıdere mevkiinde karşılaştığında, muharebe esnasında elindeki kuvvetler, komuta kademesi dahil, Mustafa Çelebi tarafına geçti. Veziriazam Beyazıt Paşa Mustafa Çelebi'ye teslim olmak zorunda kaldı. Fakat Beyazıt Paşa'ya itimat etmeyen İzmiroğlu Cüneyd Bey'in ısrarları üzerine Mustafa Çelebi onu idam ettirdi. Düzmece Mustafa şehir halkının tezahüratı altında Edirne'ye girerek hükümdarlığını ilan etti. Adına hutbe okutup sikke bastırdı. Rumeli bölgesi onun egemenliği altına geçti.

Çelebi Mustafa iktidarda iken bir seri hata yapmaya başladı. Gözaltında iken Bizans desteğini sağlamak için Gelibolu'yu Bizans'a vermeyi kabul etmişti. Ama Rumeli'de idareyi eline geçirince fetihle ele geçirilen arazinin inanmayanlara geri verilemeyeceğine dair İslam dini kaidesi olduğunu ileri sürerek Gelibolu'yu Bizanslılara vermedi ve kendini destekleyen saray kliğinin gücünü kırdı. Ayrıca Rumeli ile yetinmeyip Ocak 1422de 12 bin sipahi ve 5 bin yaya askerlik bir orduyu ile Gelibolu'dan Anadolu'ya Galata Cenevizlileri gemileri ile geçirip Bursa'yı kuşatmaya başladı.^[4][5] II. Murat, Mustafa'nın bir "düzmece (yalancı)" olduğunu çevresindekilere inandırmayı başardı. Kendisine Aydın ve İzmir Beyliği vadedilmiş olan İzmiroğlu Cüneyd Bey, yandaş askerleri ile, Mustafa Çelebi yanından ayrıldı. Böylece ordusu bölünen Mustafa Çelebi elinde kalanlarla Rumeli'ye doğru geri çekilmek zorunda kaldı. Fakat kaçarken bir köprü başını tutan Hacı İvaz Paşa bu kalan yaya ordusunun çoğunu da kılıçtan geçirdi. Mustafa Çelebi, Gelibolu'da tutunup Boğaz trafiğini kontrole çalıştı. Fakat II. Murat Foça Podestası Adorno'dan kiraladığı gemilerle ordusunu Gelibolu'ya geçirmeyi başardı. Mustafa Çelebi Gelibolu'da da tutunamayarak ve Edirne'ye kaçtı. Yakalanan yandaşları idam edildi. II. Murat, Foça Podestası'na ait olan 2 bin zırhlı asker ile takviyeli, ordusuyla Edirne'ye yürüdü. Edirneliler II. Murat'i şehir dışında karşılayarak ona sadakatlerini bildirdiler. Mustafa Çelebi bu sefer de Edirne'den hazinesi ile birlikte Eflak'a gitmek üzere kaçabildi. Fakat Tunca Vadisi'nde Kızılağaç Yenicesi'nde yakalandı. Edirne'ye getirilip kale burcundan asılarak idam edildi.^[6]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Düzmece Mustafa İsyanı

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Sakaoglu, Necdet, "Mustafa Çelebi (Düzmece)", (1999), Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, İstanbul:Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık A.Ş. C.2 s.293 ISBN 975-08-0072-9