Küçük Antant, 1920 ve 1921 yılında Macar irredantizmine ve Habsburg Monarşisinin yeniden kurulmasını karşı Çekoslovakya, Romanya Krallığı ve Yugoslavya Krallığı'nın kurmuş olduğu ortak savunma paktıdır. Fransa, her üye ülke ile anlaşmalar imzalayarak ittifakı destekledi. Nazi Almanyası'nın gücünün hızla büyümesi ve ardından gerçekleşen Çekoslovakya'nın İşgali paktın çökmesine neden oldu ve hiçbir zaman bu pakt savaşa girmedi.

Kökenleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'nun halef devletlerinin karşılıklı savunmasını amaçlayan ilk girişimler, 1919 yılındaki Paris Barış Konferansı sırasında gerçekleşti. Halef devletleri bağlayan belirli ittifakın en dikkat çekici ve ateşli savunucusu, 1918'den 1935'e kadar Çekoslovakya Dışişleri Bakanı olan Edvard Beneš'di. Edvard Beneš, Küçük Antant'ın kurulmasında o kadar önemli bir rol oynadı ki, onun gerçek kurucusu olarak görüldü.^[1]

Sadece Çekoslovakya'da değil, diğer Avrupa devletlerinde de demokrasiyi geliştirme gerekliliğine olan inancını açıkça yansıtıyordu.^[2]

Önerdiği ittifakın açık amacı, olası Macar işgalini engellemek ve Habsburg Monarşisinin yeniden kurulmasını önlemekti, ancak asıl amacı çok daha büyüktü. İttifak, herhangi bir Avrupa gücü tarafından üye devletlerin bağımsızlığına yönelik her türlü müdahaleyi durdurmak için tasarlandı. Buna ek olarak, Küçük Antant üye devletlerin uluslararası müzakerelerde etkisini güçlendirecekti.^[3]

Diğer bir yandan I.Dünya Savaşı'ndan sonra Fransa, Almanya'nın komşularıyla bir anlaşma yaparak olası Alman saldırganlığını kontrol altına almayı planlıyordu. Birinci Dünya Savaşı'ndan önce Rusya bu amaca hizmet etmişti, ancak savaştan sonra Fransa, Sovyet Rusya ile normal diplomatik bağlar kurma konusunda isteksizdi. Bu nedenle Fransa, Almanya'nın konumuna yakın Fransa ile yakın bağlar kurabilecek alternatif devletler aradı. Küçük Antant bu koşulları yerine getirdiği için Fransa bu oluşumu güçlü bir şekilde destekledi.^[4]

Oluşum[değiştir | kaynağı değiştir]

Çekoslovakya ile Yugoslavya Krallığı arasında 14 Ağustos 1920'de Belgrad'da bir toplu savunma antlaşması imzalandı. Anlaşma, karşı devlet tarafından provoke edilmemiş herhangi bir Macaristan saldırısına karşı karşılıklı yardımı garanti ediyordu.^[5] Daha sonra Edvard Beneš, 17 Ağustos 1920'de Romanya Krallığı'ya ittifaka katılmayı önerdi, ancak teklifi Romanya hükûmeti tarafından reddedildi. Söz konusu antlaşma imzalanmış olmasına rağmen, antlaşma düzenli bir müttefik sözleşmesi olarak hizmet etmedi.

Küçük Antant'ı oluşturan müttefik sözleşmeler şu şekilde imzalandı:

• Çekoslovakya ile Romanya Krallığı arasındaki anlaşma 23 Nisan 1921'de Bükreş'te imzalandı.^[6] Antlaşma, 7 Mayıs 1923,^[7] 13 Haziran 1926^[8] ve 21 Mayıs 1929'da imzalanan ek bir protokolle uzatıldı.^[9]
• Yugoslavya Krallığı ve Romanya Krallığı arasındaki antlaşma Belgrad'da, 7 Haziran 1921 imzaladı.^[10] Antlaşma, 21 Mayıs 1929'da ek protokolle uzatıldı.^[11]
• Çekoslovakya ile Yugoslavya Krallığı arasındaki anlaşma 31 Ağustos 1922'de Belgrad'da imzalandı.^[12] Antlaşma 19 Eylül 1928^[13] ve 21 Mayıs 1929'da imzalanan ek protokollerle uzatıldı.^[14]

Söz konusu sözleşmeler, 14 Ağustos 1920 tarihli antlaşmayla hemen hemen aynı şartları kapsıyordu. Yine, karşı devlet tarafından provoke edilmemiş herhangi bir Macaristan saldırısına karşı karşılıklı yardımı garanti ediyordu. Sözleşme yürürlüğe girene kadar imzacı devletler geçici tedbirler alacaktı. Küçük Antant’ın üye devletleri de Macaristan’a yönelik dış politikada işbirliği yapma sözü verdiler.^[15]

Tüm bu sözleşmelerin yerini Çekoslovakya, Romanya Krallığı ve Yugoslavya Krallığı hükûmetleri arasında yapılan 27 Haziran 1930'da Štrbské Pleso'da (şimdi Slovakya'da) imzalanan kapsamlı bir ittifak antlaşması aldı ve 6. maddeye göre hemen yürürlüğe girdi. Antlaşma, Küçük Antant için düzenli bir danışma yapısı oluşturdu ve tarafların Dışişleri Bakanlarının yılda en az bir kez toplanmasını şart koştu.

Avusturya Kralı I. Karl, 26 Mart 1921'de İsviçre'den Macaristan'a döndü. Macar tahtını geri aldı, ancak bu eylemi ne Miklós Horthy'nin ne de Küçük Antant'ın desteğini aldı. Böylece, I. Karl 1 Nisan 1921'de ülkeyi terk etmek zorunda kaldı. Ancak 20 Ekim 1921'de Macaristan'a geri döndü ve iddialarını yeniledi. Durum, I. Karl'ın ordunun belirli bir kısmının desteğini kazanmayı başardığı için oldukça karmaşıktı.^[16]

Küçük Antant, Edvard Beneš'in liderliğinde derhal tepki gösterdi. Üye devletler ordularını seferber etmeye başladılar. Dahası, diğer Avrupalı güçler, I. Karl'a karşı olduklarını ifade ettiler. Macar hükûmeti, I. Karl'ın yandaşlarını yendi ve 24 Ekim 1921'de onu tutukladı. Ancak Macarların I. Karl'ın unvanlarından mahrum etme konusundaki isteksizliği, Küçük Antant'ın Macaristan'a askeri müdahalesi tehlikesinin artmasına neden oldu. baskılara dayanamayan Macar hükûmeti, I. Karl'ın ülke üzerindeki egemenlik haklarını kaldıran yasayı 10 Kasım 1921'de kabul etti.^[17]

Konsolidasyon[değiştir | kaynağı değiştir]

Habsburgların iktidara gelmesi engellense de, sonraki olaylar ittifak içinde artan gerginlikleri ortaya çıkardı. Cenova Konferansı, üye ülkeler arasında farklı görüşler vurguladı. Sorun, Sovyetler Birliği'nin Avrupalı meslektaşları tarafından olası tanınmasından kaynaklandı. Çekoslovakya esas olarak endüstriyel bir devletti ve bu nedenle Sovyetler Birliği ile ilişkilerini normalleştirmeye ve yeni kurulan devleti tanımaya meyilliydi. Ancak Yugoslavya Krallığı ve Romanya Krallığı, Sovyetler Birliği ile ekonomik işbirliğine gerektirecek bir durumu yoktu çünkü ikisi de tarım ülkesiydi. Bununla birlikte, Küçük Antant'a katılan tüm üye devletler, Sovyetler Birliği'ni bir tehdit olarak gördü.^[18]

1920'lerde Küçük Antant'ın ana destekçisi olan Fransa, Çekoslovakya, Yugoslavya Krallığı ve Romanya Krallığı ile dizi dostluk antlaşmaları imzalayarak ittifakın sıkılaştırılmasına yönelik politikasını sürdürdü. Söz konusu antlaşmalar aşağıdaki şekilde imzalanmıştır:

• 25 Ocak 1924'te Paris'te imzalanan ve Fransa ile Çekoslovakya arasındaki İttifak ve Dostluk Antlaşması süresiz olarak imzalandı.
• Fransa ile Romanya Krallığı arasında 10 Haziran 1926'da Paris'te imzalanan Dostluk Antlaşması, başlangıçta 10 yıllığına imzalanmış, ancak 8 Kasım 1936'da 10 yıl daha uzatılmıştır.
• Fransa ile Yugoslavya Krallığı arasındaki Dostluk Antlaşması, 1 Kasım 1927'de Paris'te imzalandı ve başlangıçta beş yıl süreyle imzalandı, ancak 10 Kasım 1932 ve 2 Aralık 1937'de uzatıldı.

Antlaşmalar, tarafları dış politikalarına, özellikle de ilgili devletlerin güvenlik meselelerine birbirlerine danışmak zorunda bıraktı^[19]

Küçük Antant’ın başarılı performansının kaçınılmaz sonucu kurumsallaşmasıydı. Bu amaç doğrultusunda, Küçük Antant Sistemi veya Yeniden Yapılanma Paktı olarak da adlandırılan Örgüt Paktı, üye devletler arasında kalıcı bir işbirliği için yasal bir çerçeve sağlayan 16 Şubat 1933'te Cenevre'de imzalandı. Anlaşmaya göre, bir Daimi Konsey ve bir Daimi Sekreter kurulacaktı. Konsey, üç ülkenin dışişleri bakanlarının katıldığı periyodik toplantılar için tasarlanmıştı ve sekreterler, Küçük Antant'ın günlük rutin operasyonlarını sağlayacaktı.^[20] Konsey toplantıları üye devletlerin başkentlerinde yılda en az üç kez yapılacak ve böylece söz konusu ülkeler tarafından izlenen dış politikaların düzenli olarak uyumlaştırılması sağlanmış olacaktı.^[21] Ayrıca, Ekonomik Konsey’in Küçük Antant’ın teşkilat yapısına eklenmesiyle üye devletler, ekonomik çıkarlarını da koordine etme iradelerini beyan ettiler.

Küçük Antant'ın başarılı performansı, kurumsallaşmasıyla sonuçlandı. Bu amaç doğrultusunda, Küçük Antant Sistemi veya Yeniden Yapılanma Paktı olarak da adlandırılan Örgüt Paktı, 16 Şubat 1933'te Cenevre'de imzalandı. Antlaşma üye devletlerin Dışişleri Bakanları tarafından imzalandı: Yugoslavya Krallığı adına Bogoljub Jevtić, Romanya Krallığı adına Nicolae Titulescu ve Çekoslovakya adına Edvard Beneš. Örgüt Paktı'nın amacı, üye devletler arasında kalıcı bir işbirliği için yasal bir çerçeve sağlamaktı. Hedefe, Küçük Antant Devletleri içinde üye devletler adına faaliyet gösteren yeni kurumların oluşturulmasıyla ulaşılacaktı. Ana işbirliği araçları şunlardı:

• Daimi Konsey, ilgili üç ülkenin dışişleri bakanlarından veya bu amaçla atanan özel delegelerden oluşacaktı. Konseyin kararları oybirliğiyle alınacaktı. Konsey yılda en az üç kez toplanacak şekilde tasarlandı. Söz konusu toplantılar, Milletler Cemiyeti oturumu sırasında üye devletlerin her birinde ve Cenevre'de yapılacaktı.
• Daimi Konsey Sekreterliği, Küçük Antant’ın günlük rutin operasyonlarını gerçekleştirecekti.
• Ekonomik Konsey, üye devletlerin kendi ekonomik çıkarlarını da koordine etme iradelerini beyan etmesiyle uygulandı.

Dağılması[değiştir | kaynağı değiştir]

1933'ten sonra Almanya'nın tekrar yükselişi, Küçük Antant ülkelerindeki Fransız etkisini kırdı.^[22]

1938'de Fransa ittifaka ihanet ederek Çekoslovakya'nın bir kısmını Nazi Almanyası'na verecek olan Münih Anlaşmasını imzaladı. Bunun yanı sıra 22 Ağustos 1938 tarihinde Bled anlaşması ile Macaristan'ın yeniden silahlanmasına izin verildi .

Fransa, Küçük Antant'ı, kendi güvenliğinin çıkarları doğrultusunda, Almanya'ya karşı iki cepheli bir savaş tehdidini yeniden canlandırmak için bir fırsat olarak görmüştü. 1934'te bu tehdidi hafifletmek için İtalya, Macaristan ve Bulgaristan,^[23] Küçük Antant'ın önde gelen iki savunucusu olan Yugoslavya Kralı I. Aleksandar ve Fransız dışişleri bakanına suikast düzenleyen devrimci Vlado Chernozemski'yi destekledi.

Hırvat-Romanya-Slovak dostluk beyannamesi[değiştir | kaynağı değiştir]

İkinci Dünya Savaşı sırasında Romanya Krallığı, Bağımsız Hırvatistan Devleti ve Slovak Devleti, Macarların daha fazla yayılmasını durdurmak amacıyla Küçük Antant’a benzer bir ittifak kurdu. İttifak, Romanya Mareşali Ion Antonescu tarafından kuruldu.^[24]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]