Halit Refiğ
Doğum	5 Mart 1934(1934-03-05)[a] İzmir, Türkiye
Ölüm	11 Ekim 2009 (75 yaşında) İstanbul, Türkiye
Defin yeri	Zincirlikuyu Mezarlığı, İstanbul
Milliyet	Türk
Mezun olduğu okul(lar)	Robert Lisesi
Meslek	Yönetmen
Evlilik	Nilüfer Aydan (e. 1962; b. 1965) Eva Bender (e. 1968; b. 1971) Gülper Refiğ (e. 1974; ö. 2009)
Ebeveyn(ler)	Cemil Refiğ[1] İsmet Girgin[1][2]
Ödüller	Tüm Liste

Halit Refik Refiğ^[1] (5 Mart 1934, İzmir - 11 Ekim 2009, İstanbul), Türk sinema yönetmeni, senarist, yazar, öğretim görevlisi, onursal profesördür.^[3]

Hayatı^[4][değiştir | kaynağı değiştir]

1934’te İzmir’de dünyaya geldi. Annesiyle babasının aileleri 1913'te Balkan Savaşı sonrasında Selanik'ten İstanbul'a göç etmiştir. Halit Refiğ'in dedesinin adı Refik'tir. Halit Refiğ'in aile büyükleri Soyadı Kanunu çıkınca Halit Refiğ'in Refik dedesinin adındaki 'k' harfinin yerine 'ğ' harfini kullanırlar.^[5]

Halit Refiğ'in büyük amcalarından biri; Dişçi Ruhi Bey'dir.^[2] Ruhi Bey’in Taksim meydanındaki muayenehanesi Cumhuriyet öncesi siyasilerin toplanma yeridir.^[2] Dişçi Ruhi Bey'in kızı Celile Hanım'dır, torunu ise ünlü hikayeci Tomris Uyar'dır.^[2]

İlk ve orta öğrenimini Şişli Terakki Lisesinde tamamladı. Robert Kolej Mühendislik Bölümünde okudu. Sinema alanında çalışma fırsatını şöyle anlatıyor: "O zamanlar Tünel (Beyoğlu) civarında Necip Erses adlı bir zatın “Ses Stüdyosu” vardı. Bu stüdyoda genelde yabancı filmlerin dublajı yapılıyordu ve çok az sayıda da bazı yerli filmlerin işleri yapılmaktaydı. Robert College'de mühendislik eğitimi görmekteyken 1952 yazında ben o stüdyoyu buldum, gittim ve dedim ki 'Ben bu stüdyoda çalışmak istiyorum ve hiçbir ücret talep etmiyorum.' Tabii ücretsiz çalışma teklifi olduğunda bu kolay kolay reddedilen bir şey değil. Beni işe aldılar. Bir yaz boyunca ben orada Türkiye'de sinemanın teknik altyapısını öğrenmeye çalıştım."^[4]

1953 yazında gittiği İngiltere'de sinema ilgisine devam ederken şu kararı alır: "4 ay kaldığım İngiltere'de o zaman benim bu işe çekirdekten başlamamın tek çare olduğunu düşündüm. Eğitimden umudu kestim ve bir an önce Türkiye'ye dönüp askerliğimi yapıp doğrudan doğruya sinemada çalışma imkânı aramaya karar verdim."

2 yıllık okul bittikten sonra askerliğe başvurur, Eskişehir Polatlı'da Yedek Subay Topçu Okuluna alınır. İngilizce bilenlerden Kore'ye gitmek isteyenlerin müracaat etmeleri istenince gönüllü olur. Refiğ gönüllü olmasını "Çünkü bu bana çok merak ettiğim Doğu dünyasını görme imkânı da veriyordu." diye açıklıyor. 1954'te Kore'ye gittiğinde ateşkes imzalanmıştı. Bu sırada amatörce 8mm filmler çekti. O süreci sinemada kendini yetiştirme şansı olarak değerlendirir. Orada çektiği belge filmleri daha sonra oluşan Türk Film Arşivi'ne verir.

4 Şubat 1956'da Akis dergisinde ilk sinema yazısını yazar. Haftalık devam ettiği yazıları için Refiğ "Ukalalık seviyesi oldukça yüksek, oldukça yukarıdan atan bir ifade vardı. İlk yazılarımda, Akis'in diğer sayfalarında da büyük ölçüde olduğu gibi, imza yoktu ama ilgi uyandırmakta gecikmediler." diyor.

1956'dan yönetmenliğe başladığı 1960'a kadar haftalık Akis dergisi, aylık Sinema dergisi, Yeni Sabah gazetesi ve Akşam gazetesinde sinema yazıları yazar. Nijat Özön, Giovanni Scognamillo ile arkadaşlığı başlar.

Atıf Yılmaz’ın "Yaşamak Hakkımdır" isimli filminin asistanlığını yaparak sinema alanındaki ilk çalışmasını gerçekleştirdi. 1960’ta ilk filmi olan “Yasak Aşk”ı çekti. 1963’te Şehirdeki Yabancı, 1964’te Gurbet Kuşları, Haremde Dört Kadın ve Bir Türk'e Gönül Verdim filmlerini çekti ve bu filmlerle Moskova, Yeni Delhi ve Sorrento Film Festivallerinde çeşitli ödüller kazandı. 1964 yılında Gurbet Kuşları ile Antalya Altın Portakal Film Festivali'nde En İyi Yönetmen Ödülü'nü aldı.

70'li yıllarda Türk sinemasının bunalıma girmesiyle televizyon filmlerine yöneldi. 1974'te Türkiye'de ilk defa İDGSA Film Arşivi tarafından başlatılan eğitim çalışmalarına katıldı ve Sinema Kursları'nda öğretmen olarak görev aldı. 1975'ten itibaren İDGSA Sinema-TV Enstitüsünde (sonradan Mimar Sinan Üniversitesi Sinema-TV Bölümü) öğretim görevlisi olarak çalışmaya başladı.

1975'te TRT Kurumu adına çektiği "Aşk-ı Memnu" ile TV dizilerine öncü oldu ve dikkatleri üzerine çekti. TRT'de danışman kurulunda görev aldı. TRT Kurumu adına 1981 yılında gerçekleştirdiği, Kemal Tahir'in aynı adlı romanından uyarladığı "Yorgun Savaşçı" adlı TV dizisinin yakıldığı ilan edildi. 1993'te HBB özel TV kanalı için Tunca Yönder, Kemal Tahir'in romanı Yorgun Savaşçı'yı yeniden dizi olarak çekince, TRT de rekabete kapıldı. Negatifleri yakılmadan önce videoya aktarılmış bir kopyası arşivden çıkarılarak Halit Refiğ'in çektiği dizi yayına sokuldu.

Halit Refiğ şöyle anlatmış: "Yorgun Savaşçı gibi bir olay... ortaya çıkması beş sene sürüyor: 1978-1983. Yapılmasına karar verilen tarih 14 Ekim 1978. Tamamlanıp kuruma teslim edilişi Nisan 1983. Evet. Ve yakıldığı hikâyesi on yıl konuşuluyor. 83'ten 93'e kadar. 93'te de iki tane Yorgun Savaşçı birden gösteriliyor. Birisi HBB televizyonunda yeniden yapılanı. Diğeri de aynı gün aynı saatte TRT'de. Nev'i şahsına münhasır bir olay."^[4]

1976'da ABD'de Wisconsin Üniversitesinde, 1984 yılında Ohio Denison Üniversitesinde eğitim çalışmalarına katıldı. Öğrencileri ile birlikte "The Intercessors", "In the Wilderness" adlı filmleri gerçekleştirdi. Olgunluk döneminde daha çok düşünsel yanı ağır basan ürünler verdi. "Teyzem", "Hanım", Karılar Koğuşu, "İki Yabancı", "Köpekler Adası" gibi filmleriyle yurt içinde ve dışında birçok ödül kazandı. Yurt dışındaki festivallerde filmleri için özel bölümler ayrıldı, çeşitli konferans, seminer vb. toplantılara konuşmacı olarak katıldı. Yaşamı ve eserleri Ahmet Toklu'nun Bir Yorgun Savaşçı Halit Refiğ kitabına konu olmuştur. Ayrıca, hayatı ve filmleri üzerine detaylı söyleşilerin yer aldığı Düşlerden Düşüncelere adlı bir kitap vardır (İbrahim Türk, Kabalcı Yayınları, 2001).

Refiğ 2008'de katıldığı "Yeşilçam'a Yeniden Bakmak" panelinde, son çektiği filmin, Nebil Özgentürk'ün "Türkiye'nin Hatıra Defteri" adlı belgesel dizisinin 2. bölümü için, Yakup Kadri Karaosmanoğlu'nun eserinden hareketle çektiği 8,5 dakikalık "Zoraki Diplomat" adlı kısa film olduğunu belirtmişti.^[6]

Safra kanalında tümör tedavisi gördüğü hastanede 11 Ekim 2009'da 75 yaşında İstanbul'da öldü. İstanbul Zincirlikuyu Mezarlığı'na defnedildi.^[7]

Ulusal Sinema kavgası[değiştir | kaynağı değiştir]

Halit Refiğ 1965 sonrası "Ulusal Sinema" teorisini oluşturmaya çalışan, bu konuda örnek filmler yapan bir sinemacıdır. Arkadaşları Metin Erksan, Lütfi Akad, Duygu Sağıroğlu, Sami Şekeroğlu bu teori üzerine yazılar yazmış, tartışmalara katılmışlardır. O yıllarda tartışma daha çok Onat Kutlar'ın başında bulunduğu Sinematek ile olmuştur.

Refiğ 1968 tarihli Ulusal Sinema dergisinde tartışmaya şöyle değinmiş: "'Türkiye'de bugüne kadar hiç film yapılmadı' demek iyi film yapmak için yeterli bir dayanak değildir. İnkârcılık iyi sanatın değil beceriksiz blöfçülüğün bir yoludur. Türkiye'de sinema üzerine düşünme sevdasında kişiler, bazı şeyleri yeniden keşfetmek, daha önce söylenenleri gereksiz tekrarlamak istemiyorlarsa bu alanda yaşadıkları ana kadar neler yapıldığını, nerelere varıldığını bilmek zorundadırlar. Türkiye'de sinema sanatını bugüne kadar en ileri götüren kişilerden biri Lütfi Akad, öbürü de Metin Erksan'dır. Ulusal Türk Sineması ancak onların ve belli başlı öbür sinemacıların eserlerinin tam bir araştırılması ve değerlendirilmesi yapılarak geliştirilebilir. Yoksa, Amerika'daki ustalar ne yaptı, Avrupa'daki gençler ne etti diyerek "bayıldım, bittim" hayranlık kasideleri döktürmekle hiçbir iş görülmez.^[8]

Bu teori üstüne hazırladığı kitap^[9] 1971 ve 2009'da yayımlanmıştır.

Filmografisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Danışman olarak[değiştir | kaynağı değiştir]

• 1993: Yorgun Savaşçı (Yönetmen: Tunca Yönder)

Senarist olarak[değiştir | kaynağı değiştir]

Yapımcı olarak[değiştir | kaynağı değiştir]

• 1964: İstanbul'un Kızları
• 1965: Canım Sana Feda
• 1991: İki Yabancı

Yönetmen olarak[değiştir | kaynağı değiştir]

Yönetmen yardımcısı olarak[değiştir | kaynağı değiştir]

• 1958: Alageyik
• 1959: Karacaoğlan'ın Kara Sevdası
• 1960: Şoför Nebahat
• 1960: Mahallenin Sevgilisi
• 1960: Kırık Çanaklar

Kitapları[değiştir | kaynağı değiştir]

• 1993: Gazi ile Latife11 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• 2006: Aşk ve Ölüm Senaryoları11 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• 2009: Doğruyu Aradım Güzeli Sevdim11 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• 2009: Puşkin Erzurum'da11 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• 2009: Şeytan Aldatması11 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• 2009: Ulusal Sinema Kavgası11 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• 2009: Koca Sinan11 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 2009
• 2015: Kemal Tahir'le Birlikte11 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Ödüller[değiştir | kaynağı değiştir]

• 1964: 1. Altın Portakal Film Festivali - En İyi Film Ödülü - Gurbet Kuşları
• 1964: 1. Altın Portakal Film Festivali - En İyi Yönetmen Ödülü - Gurbet Kuşları
• 1985: Kültür ve Turizm Bakanlığı Özel Ödülleri - Başarı Ödülü - Alev Alev
• 1989: 26. Altın Portakal Film Festivali - En İyi Yönetmen Ödülü - Hanım
• 1990: 27. Altın Portakal Film Festivali - En İyi Yönetmen Ödülü - Karılar Koğuşu
• 2000: 19. Uluslararası İstanbul Film Festivali - Sinema Onur Ödülü
• 2008: 15. Altın Koza Film Festivali - Yaşam Boyu Onur Ödülü

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Beyazperde'de Halit Refiğ
• IMDb'de Halit Refiğ
• Sinemalar.com'da Halit Refiğ
• SinemaTürk'te Halit Refiğ
• TSA´de Halit Refiğ 6 Mayıs 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Halit Refiğ | Yeşilçam'a Yeniden Bakmak 1 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 8 Mayıs 2008
• Zoraki Diplomat (Türkiye'nin Hatıra Defteri, Bölüm 2), Nebil Özgentürk, CNNTürk
• "Filmin yakılabileceğini" 10 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Oradaydım belgeseli