Fetali Han Hoyski

Fetali Han Hoyski
Fetali Han Hoyski
Azerbaycan Başbakanı
	Görev süresi; 28 Mayıs 1918 - 14 Nisan 1919
Yerine geldiği	Yeni makam
Yerine gelen	Nesib Bey Yusufbeyli
Azerbaycan Dışişleri Bakanı
	Görev süresi; 24 Aralık 1919 - 1 Nisan 1920
Yerine geldiği	Memmed Yusuf Caferov
Yerine gelen	Makam kaldırıldı
	Görev süresi; 26 Aralık 1918 - 14 Mart 1919
Yerine geldiği	Alimerdan Topçubaşov
Yerine gelen	Memmed Yusuf Caferov
Azerbaycan Savunma Bakanı
	Görev süresi; 18 Kasım 1918 - 25 Aralık 1918
Yerine geldiği	Yeni makam
Yerine gelen	Samet bey Mehmandarov
Kişisel bilgiler
Doğum	7 Aralık 1875; Şeki, Rus İmparatorluğu (şimdi Azerbaycan)
Ölüm	19 Haziran 1920 (44 yaşında); Tiflis, Gürcistan
Partisi	Tarafsız
Bitirdiği okul	Moskova Devlet Üniversitesi
Mesleği	Siyasetçi
Dini	Şii İslam
İmzası

Fetali Han Hoyski (Azerice: Fətəli xan Xoyski; 7 Aralık 1875 - 19 Haziran 1920), Azeri avukat, Rus İmparatorluğu Devlet Meclisi üyesi ve daha sonra 1918'de kurulan bağımsız Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti'nin ilk başbakanı.

Gençliği[değiştir | kaynağı değiştir]

Fetali Han, 7 Aralık 1875 tarihinde Şeki'de, Rus Ordusunun albayı olan İsgender Hoyski'nin ailesinde doğdu.^[1]^[2] Aile kökeni Hoy kentinden geldiği için, soyadları Rusça Hoylu anlamında Hoyski soyadını benimsemiştir. Hoy Hanı olan büyük dedesi Cafer Qoli, Kaçar şahı Fath-Ali Şah tarafından yenildi ve 20.000 kişilik ordusu ile Eçmiyazin'e çekildi. 1804-1813 Rus-Kaçar savaşında Cafer Qoli Han Rus İmparatorluğu'nun yanında yer aldığı için Çar I. Aleksandr tarafından Şeki kağanlığına han olarak atandı ve rütbesi teğmen albaylığa yükseltilmiştir. Fatali Khan, 1901 yılında mezun olduğu Moskova Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nde okudu. Mezun olduktan sonra Khoyski Gence, Sohum, Batum, Kutaisi'de avukat olarak çalıştı. Yekaterinodar ilçe mahkemesinin savcı yardımcılığına atandıktan sonra sosyo-politik faaliyetlere katılmaya başladı.

Siyasi kariyeri[değiştir | kaynağı değiştir]

Rus İmparatorluğu[değiştir | kaynağı değiştir]

Hoyski, Yelizavetpol Guberniyası'ndan Rus İmparatorluğu'nun İkinci Dumasına milletvekili seçildi. 2 Şubat 1907'de Duma'dan önce bir konuşma yaparken, Azerbaycan ve Kafkaslardaki Rus sömürgecilik politikalarını eleştirdi. Resmi olarak Anayasa Demokrat Partisi'ne (Kadetler olarak bilinir) kayıtlı olmasına rağmen, Duma'daki Müslüman kesime de katıldı.^[2] 27 Mart'ta Rusya'daki 1917 Şubat devriminden kısa bir süre sonra Hoyski, Müslüman Ulusal Konseyleri (ÇUŞ) Geçici Yürütme Komitesi'ne üye oldu. 26-31 Ekim 1917'deki ilk Musavat zirvesi sırasında Hoyski, Azerbaycan için özerklik lehine konuştu. Aralık 1917'de yeni oluşturulan Transkafkasya Sejm üyesi seçildi ve daha sonra bağımsız bir Transkafkasya Demokratik Federatif Cumhuriyeti Adalet Bakanı olarak atandı.

Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti[değiştir | kaynağı değiştir]

28 Mayıs 1918'de cumhuriyet dağıldı ve bağımsız bir Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti ilan edildi. Cumhuriyet dünyasında ilk defa işlev gören ve Müslüman dünyaya dayanan ilk devletti. Fatali Han cumhuriyetin ilk kabinesini kurmakla görevlendirildi. Başbakan Hoyski, 30 Mayıs 1918'de bağımsız bir Azerbaycan cumhuriyetinin ilan edilmesi konusunda dünyanın ana siyasi merkezlerine radyogram göndermekten onur duyuyordu.^[3] Hükûmet Gence şehrinde geçici ikametgâhına taşındığında hükûmet ciddi zorluklarla karşılaştı. Azerbaycan devleti ateş altında kaldı.17 Haziran'da Fatali Han, Ulusal Konseyin kapalı oturumunda hükûmetin istifasını ilan etti, ancak hükûmeti yeniden oluşturmak üzere görevlendirildi. Başbakanlık görevine ek olarak, ikinci hükûmette adalet bakanlığı görevini yürüttü.^[3] Hoyski, Bakanlar Kurulu Başkanı ve İçişleri Bakanı olarak görev yaptı.17 Haziran 1918'de Nasib Yusufbeyli liderliğindeki Hoyski tarafından ikinci hükûmet kuruldu. Türk hükûmeti ile ittifak kurmada, Merkezi Hazar Diktatörlüğünü Bakü'de yenilgiye uğramasında ve diğer ülkelerle diplomatik ilişkiler kurmada önemli bir rol oynadı. Hoyski bu görevde Azerbaycan devletini korudu. Ayrıca Paris Barış Konferansı'nda Azerbaycan'ın bağımsızlığını tanıyarak Azerbaycan'ın bağımsızlığını savundu.^[3] Azerbaycan Devlet Üniversitesi'ni kurduğu için de kredilendirildi. Hoyski tarafından kurulan üçüncü hükûmet döneminde, Ulusal Konsey Başkanı ve Azerbaycan Dışişleri Bakanı olarak görev yaptı. Görev süresi boyunca Yelizavetpol Guberniyası adlarını kaldırmayı ve Gence'nin tarihi adını tekrar vermeyi ve Karyagino ilçesini Cebrayıl eyaletine yeniden adlandırmayı, çok partili bir sistem kurmayı, Azerbaycan posta pullarını ve Azerbaycan para birimi Manat'ı kurmayı, okulları kurmayı ve Azerice eğitim veren kolejler açmak adına çabalamıştır. Mart 1919'da üçüncü hükûmet dağıldı. Ocak 1920'de, Müttefik Kuvvetler de facto Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti, Müttefik Güçler Konseyi'ni tanıdığında^[4] Sovyet Dışişleri Komiseri Georgy Chicherin tekrar tekrar Hoyski'ye Anton Denikin ve Beyaz hareketiyle yüzleşmesi için yeni bir cephe açmasını istedi. Fatali Han'ın ADR'nin Rusya'nın iç işlerine karışmayacağını söyleyerek olumsuz yanıtlar verdiği. Son dördüncü yazışmasında Chicherin, Khoyski'yi Azerbaycan'ın 11. Kızıl Ordusu'nun işgali hakkında bilgilendirdi. Hoyski, 28 Nisan 1920'de Bolşevik Kızıl Ordu'nun Bakü'yi işgal etmesinden önce ailesini Tiflis'e taşıdı.

Suikast[değiştir | kaynağı değiştir]

19 Haziran 1920'de Tiflis'te Nemesis Operasyonu çerçevesinde Ermeni saldırganlar Aram Yerganyan ve Misak Kirkoryan tarafından^[5] gerçekleştirilen silahlı saldırıda öldürüldü.^[5]^[6]^[7] Cenaze töreni Tiflis'te İran konsolosluğu tarafından düzenlenmiştir.^[8]^[9]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Azerbaycan Millî Şurası

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Founders of the Republic: Fatali Khan Khoyski (İngilizce)

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "ХРОНОС — всемирная история в интернете. Хойский Фатали Хан Искендер оглы". 30 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2021.
^ ^a ^b "Fuad Akhundov, "Fatali Khoyski - Prime Minister (1875-1920), Azerbaijan International, vol. 6.1, Spring 1998". 11 Mart 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2020.
^ ^a ^b ^c Ahmadova, Firdovsiyya (2017). "Founders of the Republic: Fatali Khan Khoyski"(PDF). irs-az.com/new/pdf/201508/1440762901408949551.pdf. Archived from the original (PDF) on 2017-07-14.
^ Fuad Akhundov (Spring 1998). "Alimardan Topchubashev - Minister of Foreign Affairs (1862-1934) 5 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". Azerbaijan International. p. 31. Retrieved 2010-07-09.
^ ^a ^b Motta, Giuseppe (2013). Less than Nations: Central-Eastern European Minorities after WWI, Volume 2. Cambridge Scholars Publishing. p. 18. ISBN 9781443854290
^ "Nemesis Operasyonu (Rusça), Ermeni Kalma Sanatı: armenianarthall.com". 16 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2013.
^ Newton, Michael (2014). Famous Assassinations in World History: An Encyclopedia. ABC-CLIO. pp. 269–270 3 Eylül 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. ISBN 9781610692861
^ "Storm over the Caucas: A glance at the Iranian regional relations with the republics of Azerbiajan, Armenia and Georgia in the first period of independence 1917-1921" ( In Persian), Kaveh Bayat, The center for documents and diplomatic history, Tehran 2001, First ed., ISBN 964-361-065-9, p. 410
^ "Storm over the Caucas: A glance at the Iranian regional relations with the republics of Azerbaijan, Armenia and Georgia in the first period of independence 1917-1921" ( In Persian), Kaveh Bayat, The center for documents and diplomatic history, Tehran 2001, First ed., ISBN 964-361-065-9 s. 410

[1] "ХРОНОС — всемирная история в интернете. Хойский Фатали Хан Искендер оглы". 30 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2021.

[:0-2] "Fuad Akhundov, "Fatali Khoyski - Prime Minister (1875-1920), Azerbaijan International, vol. 6.1, Spring 1998". 11 Mart 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2020.

[:1-3] Ahmadova, Firdovsiyya (2017). "Founders of the Republic: Fatali Khan Khoyski"(PDF). irs-az.com/new/pdf/201508/1440762901408949551.pdf. Archived from the original (PDF) on 2017-07-14.

[4] Fuad Akhundov (Spring 1998). "Alimardan Topchubashev - Minister of Foreign Affairs (1862-1934) 5 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". Azerbaijan International. p. 31. Retrieved 2010-07-09.

[Motta,_Giuseppe_2013_p._18-5] Motta, Giuseppe (2013). Less than Nations: Central-Eastern European Minorities after WWI, Volume 2. Cambridge Scholars Publishing. p. 18. ISBN 9781443854290

[6] "Nemesis Operasyonu (Rusça), Ermeni Kalma Sanatı: armenianarthall.com". 16 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2013.

[7] Newton, Michael (2014). Famous Assassinations in World History: An Encyclopedia. ABC-CLIO. pp. 269–270 3 Eylül 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. ISBN 9781610692861

[8] "Storm over the Caucas: A glance at the Iranian regional relations with the republics of Azerbiajan, Armenia and Georgia in the first period of independence 1917-1921" ( In Persian), Kaveh Bayat, The center for documents and diplomatic history, Tehran 2001, First ed., ISBN 964-361-065-9, p. 410

[9] "Storm over the Caucas: A glance at the Iranian regional relations with the republics of Azerbaijan, Armenia and Georgia in the first period of independence 1917-1921" ( In Persian), Kaveh Bayat, The center for documents and diplomatic history, Tehran 2001, First ed., ISBN 964-361-065-9 s. 410

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

g t d Azerbaycan başbakanları
Azerbaycan DC	Fetali Han Hoyski Nesib Bey Yusufbeyli
Azerbaycan SSC	Neriman Nerimanov Gazanfer Musabeyov Dadaş Bünyadzade Mir Cafer Bağırov Hüseyin Rahmanov Teymur Guliyev Mir Cafer Bağırov Teymur Guliyev Sadık Rahimov Veli Ahundov Memmed İskenderov Enver Alihanov Ali İbrahimov Hasan Seyidov Ayaz Mutallibov
Azerbaycan Cumhuriyeti	Hasan Hasanov Feyruz Mustafayev Rahim Hüseynov Ali Mesimli Penah Hüseyin Suret Hüseynov Fuad Guliyev Artur Rasizade İlham Aliyev Artur Rasizade Nevruz Memmedov Ali Esedov

g t d Azerbaycan savunma bakanları
Azerbaycan DC	Hosrov Bey Sultanov Fetali Han Hoyski Samet bey Mehmandarov
Azerbaycan SSC	Cengiz Yıldırım Alihaydar Karayev
Azerbaycan Cumhuriyeti	Valeh Berşatlı Taceddin Mehdiyev Şahin Musayev Tahir Aliyev Rahim Gazıyev Dadaş Rızayev Sefer Abıyev Mammadrafi Mammadov Sefer Ebiyev Zakir Hasanov
Eğik yazılarla yazılanlar vekâleten görev yürüten bakanlardır.

g t d Azerbaycan Dışişleri Bakanları
Azerbaycan DC	Mehmet Hasan Hacınski (28 mayıs 1918 – 6 ekim 1918) Alimerdan Topçubaşov (6 ekim 1918 – 7 aralık 1918) Fetali Han Hoyski (26 aralık 1918 – 14 mart 1919) Memmed Yusuf Caferov (14 mart 1919 – 22 aralık 1919) Fetali Han Hoyski (24 aralık 1919 – 1 nisan 1920)
Azerbaycan SSC	Neriman Nerimanov (28 nisan 1920 – 7 mayıs 1921) Mirza Davud Hüseyinov (2 mayıs 1921 – aralık 1921) Mahmud Aliyev (eylül 1944 – 24 eylül 1958) Tahire Tahirova (nisan 1959 – 23 kasım 1983) Elmira Gafarova (1 aralık 1983 – 22 aralık 1987) Huseynağa Sadıkov (27 ocak 1988 – 18 ekim 1991)
Azerbaycan Cumhuriyeti	Hüseynağa Sadıkov (1991 – 1992) Tevfik Kasımov (1992 – 1993) Hasan Hasanov (1993 – 1998) Tevfik Zülfükarov (1998 – 1999) Vilayat Guliyev (1999 – 2004) Elmar Memmedyarov (2004 – 2020) Ceyhun Bayramov (2020 –)

Fetali Han Hoyski nedir?, Fetali Han Hoyski anlamı nedir?, Fetali Han Hoyski ne demektir?