Çelyabinsk

Çelyabinsk
Çelyabinsk
	Челябинск
	; Bayrak ; Arma
	; Çelyabinsk Haritası
	Çelyabinsk
Yüzölçümü
• Toplam	530 km²
Nüfus (2013)
• Toplam	1.156.471
• Yoğunluk	oto/km²
Zaman dilimi	UTC+05.00 (Yekaterinburg Zamanı)

Çelyabinsk (Rusça: Челябинск, Çelâbinsk, Tatarca: Çiləbe, Başkurtça: Siləbe, Kazakça: Çelâbi, Çuvaşça: Čelepi) - Rusya'nın büyük bir şehri, Çelyabinsk Oblastı'nın yönetim merkezi olan şehrin 2019 sayımına göre nüfusu 1 200 720'tir. Büyük transport kavşağı (demir yolları ve asfalt yolları; Trans Sibirya Demiryolu). Şehirde Çelyabinsk Balandino ve Çelyabinsk Şagol isimli iki havaalanı bulunmaktadır. Büyük sanayileşmiş merkez Metalurji, Makine mühendisliği, metal işi, cihaz işi, hafif sanayi, gıda kaynaklı sanayi. 1795 yılında 2700 civarı olan nüfusu 1897 yılından beri hızla artmıştır. 2020 itibarıyla nüfusuna göre Rusya'nın en büyük yedinci şehridir.

Etimoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Yevgeniy Pospelov tarafından düzenlenen “Dünyanın Coğrafi İsimleri” adlı toponymik sözlüğe göre, köyün adı Çelebi'nin kişisel adı olan “Çelebi'nin (“eğitimli”) yer aldığı Çelebi bölgesinde kuruldu.^[1]

Bazı bilginlere göre (U. K. Safiulin, G. F. Satarov, Yu. G. Podkorytov), köy efsanevi Türk kahramanı Selambey tarafından kuruldu.^[2]

G. A. Turbin, "Çelebi" fahri unvanına sahip Başkurt Türklerinden Tarkhan Taymas Shaimov köyü olduğuna inandı.

Moğol İmparatorluğu ve Altın Orda zamanında, Celebi'nin fahri adı ve unvanı dağıtıldı. İslam dünyasındaki ünlü antroponi, güçlü, etkili bir kişi anlamına gelen epitetlere atıfta bulunur. Tarihte, bu antroponinin varlığına dair birçok kanıt bulunabilir. Mesela efsaneye göre, Altın Orda Devleti'nin yanından keşiş Peresvet ile bir önceki savaşta Kulikovo sahasında Celebey kahramanı katıldı.

Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]

Şehri 1736 yılında Tatar Türklerinden bey Tevkelev kurmuştur.

Şehir nüfusunda azımsanmayacak oranda Tatar, Kazak, Başkort gibi Türk kökenliler vardır. 15 Şubat 2013'te şehrin üzerinde iki dakika kadar gözlendikten sonra patlamalarla dağılan bir meteor, 200'ü çocuk 950 kadar kişinin yaralanmasına sebep oldu. Yaralanmalar, düşen cam parçaları gibi cisimlerden kaynaklanıyor.^[3]

Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]

Ural Dağları'nın hemen doğusunda, Miass Nehri üzerindeki. Şehir Ural Dağlarına yakın olup, Moskovanın 1919 km doğusunda yer alır.

Çelyabinsk iklimi
Aylar	Oca	Şub	Mar	Nis	May	Haz	Tem	Ağu	Eyl	Eki	Kas	Ara	Yıl
En yüksek sıcaklık (°C)	4,1	8,0	17,3	28,2	35,7	37,3	39,2	36,0	32,5	25,5	16,1	6,8	39,2
Ortalama en yüksek sıcaklık (°C)	−10,5	−7,9	1,0	10,6	20,3	24,0	25,2	23,6	17,2	9,3	−0,1	−7,2	8,8
Ortalama sıcaklık (°C)	−14,1	−12,5	−4,8	4,7	12,1	18,3	19,3	17,1	10,9	4,1	−5,2	−11,1	3,2
Ortalama en düşük sıcaklık (°C)	−19	−18,9	−9,3	−0,3	7,9	12,9	14,5	13,5	7,6	1,3	−5,9	−14,6	−0,9
En düşük sıcaklık (°C)	−48,7	−45	−36	−26,3	−11,1	−3	−3,3	−1	−10	−24	−36,4	−42,6	−48,7
Ortalama yağış (mm)	17	16	19	27	47	55	87	44	41	30	26	21	430
Kaynak: Dünya Meteoroloji Organizasyonu^[4]

Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]

Kilometrekareye 2287,90 insan denk gelmektedir.

Nüfus dağılımı, yıllara göre
1795	1856	1882	1897	1905	1913	1916	1923	1926	1931
2700	↗4300	↗7700	↗20 000	↗35 500	↗65 100	↗67 300	↘54 300	↗59 000	↗116 889
1933	1939	1956	1959	1962	1967	1970	1973	1975	1976
↗210 000	↗273 116	↗612 000	↗689 049	↗751 000	↗836 000	↗875 210	↗928 000	↗989 000	→989 000
1979	1982	1985	1986	1987	1989	1990	1991	1992	1993
↗1 029 522	↗1 066 000	↗1 105 000	→1 105 000	↗1 119 000	↗1 141 777	↘1 113 000	↗1 148 000	↘1 143 000	↘1 135 000
1994	1995	1996	1997	1998	1999	2000	2001	2002	2003
↘1 125 000	↘1 086 000	↘1 083 000	↗1 084 000	→1 084 000	↗1 086 300	↘1 083 200	↘1 081 100	↘1 077 174	↘1 076 000
2004	2005	2006	2007	2008	2009	2010	2011	2012	2013
↘1 071 000	↗1 095 100	↘1 093 000	↘1 091 500	↗1 092 500	↗1 093 699	↗1 130 132	↗1 131 108	↗1 143 458	↗1 156 201
2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020
↗1 169 432	↗1 183 387	↗1 191 994	↗1 198 858	↗1 202 371	↘1 200 719	↘1 196 680

Etnik yapı (2010): Ruslar - %85,1, Tatar Türkleri - %5,2, Başkurt Türkleri - %2,8, Ukraynalılar - %2,1, Almanlar - %1,0^[5]

Din[değiştir | kaynağı değiştir]

Eskiden tamamı Müslüman olan bir bölge olan Çelyabinsk'te günümüzde dahi çok sayıda cami vardır. Camiler:

129 № Ak Camii (Elkin cd., 16)
90 № camii (Bransk cd., 17)
901 № İsmaili camii (Zafer cd., 398а)
812 № Metallurji bölge camii (Baykal cd., 29а)

Kardeş şehirler[değiştir | kaynağı değiştir]

Yerli[değiştir | kaynağı değiştir]

Ufa, Rusya - 1999.^[6]

Kazan, Rusya - 2002.^[7]

Omsk, Rusya - 2002.^[8]

Yabancı[değiştir | kaynağı değiştir]

Columbia, ABD - 1995.^[9]

Nottinghamshire, Birleşik Krallık - 2000.^[10]

Ramla, Israil - 2000.^[11]

Urumçi, Çin - 2004.^[12]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Resmî site
MultiMap.com'dan Çelyabinsk haritası24 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Çelyabinsk'in uydu resimleri9 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Kuzeydeki (çelik fabrikasının oluşturduğu) ve güneydeki (traktör fabrikasının ve elektrik santralinin sebep olduğu) kirlilik alanlarına dikkat edin.
Çelyabin yerleşimine düşen meteora dair2 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Поспелов, Евгений Михайлович (1998). «Географические названия мира» - топонимический словарь. Русские словари. ss. 459, 503. ISBN 5-89216-029-7. 15 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2019.
^ Selambey^{[ölü/kırık bağlantı]}
^ "Rusya meteor yağmuruyla sarsıldı" (HTML). NTV MSNBC. 15 Şubat 2013. 19 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2012.
^ "Dünya Meteoroloji Organizasyonu – Cheljabinsk". Dünya Meteoroloji Organizasyonu. 16 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2012.
^ "2002 ел сан алу базасы". 15 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2013.
^ (Rusça) Уфа (Башкортостан) 10 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ (Rusça) Казань (Республика Татарстан) 10 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ (Rusça) Омск (Россия) 10 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ (Rusça) Коламбия (США, штат Южная Каролина) 10 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ (Rusça) Графство Ноттингемшир (Англия) 10 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ (Rusça) Рамла (Израиль) 10 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ (Rusça) Урумчи (Китай) 10 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[1] Поспелов, Евгений Михайлович (1998). «Географические названия мира» - топонимический словарь. Русские словари. ss. 459, 503. ISBN 5-89216-029-7. 15 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2019.

[2] Selambey^{[ölü/kırık bağlantı]}

[3] "Rusya meteor yağmuruyla sarsıldı" (HTML). NTV MSNBC. 15 Şubat 2013. 19 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2012.

[WMO-c01003-4] "Dünya Meteoroloji Organizasyonu – Cheljabinsk". Dünya Meteoroloji Organizasyonu. 16 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2012.

[5] "2002 ел сан алу базасы". 15 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2013.

[6] (Rusça) Уфа (Башкортостан) 10 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[7] (Rusça) Казань (Республика Татарстан) 10 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[8] (Rusça) Омск (Россия) 10 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[9] (Rusça) Коламбия (США, штат Южная Каролина) 10 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[10] (Rusça) Графство Ноттингемшир (Англия) 10 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[11] (Rusça) Рамла (Израиль) 10 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[12] (Rusça) Урумчи (Китай) 10 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

g t d Rusya'daki şehirler
10 000 000 + şehirler	Moskova (başkent)
4 000 000 + şehirler	Sankt-Peterburg
1 000 000 + şehirler	Novosibirsk · Yekaterinburg · Nijni Novgorod · Kazan · Samara · Omsk · Çelyabinsk · Rostov-na-Donu · Ufa
500 000 + şehirler	Perm · Volgograd · Krasnoyarsk · Voronej · Saratov · Tolyatti · Krasnodar · İjevsk · Yaroslavl · Ulyanovsk · Barnaul · İrkutsk · Habarovsk · Tümen · Vladivostok · Novokuznetsk · Orenburg · Kemerovo · Yarçallı · Ryazan · Tomsk · Penza · Astrahan · Lipetsk
250 000 + şehirler	Tula · Mahaçkale · Kirov · Şupaşkar · Kaliningrad · Kursk · Magnitogorsk · Tver · Bryansk · İvanovo · Ulan-Ude · Nijni Tagil · Stavropol · Belgorod · Arhangelsk · Soçi · Vladimir · Kaluga · Kurgan · Oryol · Smolensk · Vladikavkaz · Çerepovets · Murmansk · Çita · Voljski · Surgut · Saransk · Vologda · Tambov · Sterlitamak · Petrozavodsk · Komsomolsk-na-Amure · Kostroma · Nalçik · Yakutsk · Taganrog · Grozni · Bratsk
100 000 + şehirler	Yoşkar-Ola · Nijnevartovsk · Şahtı · Orsk · Dzerjinsk · Angarsk · Sıktıvkar · Novorossiysk · Tübenkama · Starıy Oskol · Biysk · Veliki Novgorod · Prokopyevsk · Friedrich Engels · Rıbinsk · Blagoveşçensk · Norilsk · Balaşiha · Balakovo · Petropavlovsk-Kamçatski · Pskov · Himki · Armavir · Severodvinsk · Elatoust · Podolsk · Kamensk-Uralski · Sızran · Novoçerkassk · Sergey Korolyov · Yujno-Sahalinsk · Volgodonsk · Nahodka · Mıtişçi · Berezniki · Abakan · Lyubertsı · Salavat · Rubtsovsk · Maykop · Ussuriysk · Miass · Kovrov · Kolomna · Elektrostal · Pyatigorsk · Almetyevsk · Nazran · Kopeysk · Pervouralsk · Novomoskovsk · Hasavyurt · Kislovodsk · Jeleznodorojni · Nevinnomıssk · Dimitrovgrad · Novoçeboksarsk · Serpuhov · Orehovo-Zuyevo · Novıy Urengoy · Neftekamsk · Nefteyugansk · Murom · Çerkessk · Kamışin · Noginsk · Novoşahtinsk · Derbent · Noyabrsk · Yelets · Novokuybışevsk · Açinsk · Kızıl · Oktyabrski · Odintsovo · Şçyolkovo · Seversk · Sergiyev Posad · Obninsk · Arzamas · Jukovski · Leninsk-Kuznetski · Krasnogorsk · Bataysk · Kiselyovsk · Mejdureçensk · Uhta · Elista · Artyom · Novotroytsk

Chelyabinsk nedir?, Chelyabinsk anlamı nedir?, Chelyabinsk ne demektir?