Kaliningrad Königsberg
Şehir
Калининград
Kutsal Aile Kilisesi; Königsberg Katedrali; Sözde tarihi tarzda "balıkçılar köyü"; Brandenburg Kapısı; Kral Kapısı; Pregolya Nehri
Bayrak Arma
Rusya haritasında Kaliningrad
Ülke	Rusya
Eyalet	Kaliningrad Oblastı
Yüzölçümü
• Toplam	15.000 km²
Nüfus  (2020)
• Toplam	489,359
Alan kodu	+7 4012
Resmî site http://www.klgd.ru

Kaliningrad (Rusça: Калининград, Almanca: Königsberg), Rusya'nın Kaliningrad Oblastı'nın en büyük şehri ve idari merkezidir, Litvanya ve Polonya arasında kalan bir Rus dış bölgesidir. Şehir, Rusya anakarasının yaklaşık 663 kilometre (412 mil) batısında yer almaktadır. Şehir, Baltık Denizi'ndeki Vistül Lagünü'nün başında, Pregolya Nehri üzerinde yer alır ve Rusya'nın Baltık Denizi'ndeki tek limanıdır.^[1] 2020 yılında şehrin nüfusu 489.359 idi.^[2] Kaliningrad, Baltık bölgesinin üçüncü büyük şehri ve Baltık Denizi'nin yedinci büyük şehri olan Saint Petersburg'dan sonra Kuzeybatı Federal Bölgesi'nin ikinci büyük şehridir.

Günümüzün Kaliningrad yerleşimi, Kuzey Haçlı Seferleri sırasında Töton Şövalyeleri tarafından 1255 yılında kuruldu ve Bohemya Kralı II. Ottokar'ın onuruna Königsberg adını aldı. Baltık liman kenti olan şehir, sırasıyla Cermen Tarikatı Devleti'nin, Prusya Dükalığı'nın (1525-1701) ve Doğu Prusya'nın başkenti oldu. Königsberg, Prusya monarşisinin taç giyme şehri olarak bilinirdi ancak başkent 1701'de Berlin'e taşındı. 1454'ten 1455'e kadar Królewiec adı altındaki şehir Polonya Krallığı'na aitti ve 1466'dan 1657'ye kadar Polonya tımarına bağlı kaldı. Königsberg II. Dünya Savaşı'na kadar Almanya'nın en doğusundaki şehirdi. Şehir, 1944'teki Müttefik bombardımanı ve 1945'teki Königsberg Savaşı sırasında ağır hasar gördü; daha sonra 9 Nisan 1945'te Sovyetler Birliği tarafından ele geçirildi. 1945 yılında Potsdam Anlaşması ile şehir tamamen Sovyet kontrolüne geçti. Şehrin ismi, 1946'da Rus Bolşevik lider Mikhail Kalinin'in onuruna Kaliningrad olarak yeniden adlandırıldı. Sovyetler Birliği'nin dağılmasından bu yana Rusya'nın en batı bölgesi olan Kaliningrad Oblastı'nın idari merkezi olarak yönetilmektedir.^[3]

Deniz ve nehir limanlarıyla büyük bir ulaşım merkezi olan şehir, Rus Donanması'nın Baltık Filosunun karargahına ev sahipliği yapmaktadır ve Rusya'nın en büyük sanayi merkezlerinden biridir.^[4] Kommersant'ın The Firm's Secret dergisine göre 2012, 2013 ve 2014'te Rusya'nın en iyi şehri, Forbes'a göre ise 2013'te Rusya'nın iş açısından en iyi şehri seçildi ve Kentsel Çevre Kalitesi sıralamasında 5. sırada yer aldı.^[5] Kaliningrad, son yirmi yılda Rusya'da önemli bir iç göç çekim noktası oldu ve 2018 FIFA Dünya Kupası'na ev sahipliği yapan şehirlerden biriydi.^[6]

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

II. Dünya Savaşı

II. Dünya Savaşı'nda Königsberg şehri, 1944'teki İngiliz bombardımanı ve 1945 baharındaki büyük Sovyet kuşatması nedeniyle ağır hasar gördü. 1945'te II. Dünya Savaşı'nın sonunda, Königsberg Kuşatması ile şehir Sovyetler Birliği'nin bir parçası oldu.

Sovyetler Birliği

1 Ağustos 1945 tarihli Postdam Anlaşması ile şehir, toprak sınırlarının nihai olarak belirlenmesine kadar Sovyetler Birliği'nin parçası oldu. Bu nihai karar, 12 Eylül 1990'da Almanya ile İlgili Nihai Çözüm Anlaşması'nın imzalanmasıyla gerçekleşti.^[7]

Königsberg, 1946'da SSCB Yüksek Sovyet Başkanlığı Başkanı Mikhail Kalinin'den sonra Kaliningrad olarak yeniden adlandırıldı, ancak Kalinin'in şehirli hiçbir ilgisi yoktu ve Sovyetler Birliği'nde Kalinin'in onuruna adlandırılan şehirler zaten vardı.^[8]

Bazı tarihçiler, konferansın kararında Kaliningrad sınırının (savaş öncesi) Litvanya sınırında olacağını belirtmesi nedeniyle bunun başlangıçta Litvanya SSC'sine teklif edilmiş olabileceğini düşünüyor. Şehirde yaşayan Alman nüfusu ise 1947 ve 1948 yılları arasında zorla sınır dışı edildi. İlhak edilen topraklarda çoğunlukla etnik Ruslar yaşadıysa da, az ölçüde Ukraynalılar ve Belaruslular olmak üzere Sovyet vatandaşları yaşamaktaydı.^[9]

Zamanla Almanca dilinin yerini Rusça aldı. Şehrin, 1950 yılında 1.165.000 nüfusu vardı; bu nüfus, savaş öncesi nüfusun yalnızca yarısı kadardı.

Şehrin Zafer Meydanı'nda, 1953'ten 1962'ye kadar Stalin'e ait bir anıt bulunuyordu. 1973 yılında belediye binası Sovyetler Evi'ne dönüştürüldü. 1980 yılında eski Kutsal Aile Lutheran Kilisesi'nin binasında bir konser salonu açıldı. 1986 yılında Kreuzkirche binası Rus Ortodoks Kilisesi'ne devredildi.

Yabancılar için şehir tamamen kapatıldı ve komşu Polonya'dan gelen nadir dostluk ziyaretleri dışında, neredeyse yabancılar tarafından ziyaret edilmedi.^[10]

Mimarların, tarihçilerin, yerel tarihçilerin ve sıradan sakinlerin protestolarına rağmen, eski şehir restore edilmedi ve Königsberg Kalesi'nin kalıntıları 1960'ların sonlarında Leonid Brejnev'in kişisel emriyle yıkıldı.^[11]

Savaştan hemen sonraki yıllarda açlık tehlikesiyle karşı karşıya kalan bölgenin "yeniden inşası", SSCB'nin ana balıkçı limanlarından birinin Kaliningrad şehrinde kurulmasıyla iddialı bir okyanus balıkçılığı politikası gerçekleştirildi. Balıkçılık yalnızca bölgesel ekonomiyi beslemekle kalmıyor, aynı zamanda sosyal ve bilimsel kalkınmanın, özellikle de oşinografinin temelini oluşturuyordu.

1957'de, Polonya Halk Cumhuriyeti (o zamanlar Sovyet uydu devleti) ile Sovyetler Birliği arasındaki sınırı belirlemek için bir anlaşma imzalandı ve daha sonrada yürürlüğe girdi.^[12]

Bölge, Rusya SFSC'sine yarı dış bölge olarak eklendi; 1946'dan beri Kaliningrad Oblastı olarak bilinmektedir. Bazı tarihçilere göre Stalin, Baltık devletlerini Batı'dan daha da ayırdığı için burayı Litvanya SSC'sinden ayrı bir bölge olarak düzenledi.^[13] Diğer kişiler ise bunun nedeninin bölgenin SSCB'nin Rusya dışında başka bir SSC'nin eline bırakılamayacak kadar stratejik olması olduğunu düşünüyor.

Bölge, kendi Komünist Parti komitesine sahip olmasına rağmen Litvanya SSC'nin planlama komitesi tarafından yönetiliyordu. 1950'lerde Nikita Kruşçev, Kaliningrad Oblastı'nın tamamını Litvanya SSC'sine teklif etti, ancak Antanas Sniečkus, Litvanya'ya en az bir milyon etnik Rus katacağı için bölgeyi kabul etmeyi reddetti.^[9]

2010 yılında Alman dergisi Der Spiegel, Kaliningrad'ın 1990 yılında Almanya'ya (ödeme karşılığında) teklif edildiğini iddia eden bir haber yayınladı. Teklif, o zamanlar Doğu Almanya ile yeniden birleşmeyi daha yüksek bir öncelik olarak gören Batı Almanya hükümeti tarafından ciddi bir şekilde değerlendirilmedi.^[14]

Rusya Federasyonu

Kaliningrad'ın hemen dışındaki Baltiysk kasabası, tüm yıl boyunca "buzsuz" olduğu söylenen tek Rus Baltık Denizi limanıdır ve bu nedenle bölge, Baltık Filosunun bakımında önemli bir rol oynamaktadır.

Kaliningrad Oblastı, Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti'nin bir dış bölgesiydi ve 1991'de Sovyetler Birliği'nin çöküşüyle bağımsız ülkeler tarafından Rusya'nın geri kalanından ayrıldı. Rusya'nın geri kalanından bu izolasyon, Polonya ve Litvanya'nın 2004 yılında NATO'ya ve ardından Avrupa Birliği'ne üye olmasıyla siyasi olarak daha da belirgin hale geldi. Bölge ile Rusya'nın geri kalanı arasındaki tüm askeri ve sivil kara bağlantılarının NATO ve AB üyeleri üzerinden geçmesi gerekmektedir. Kolaylaştırılmış Transit Belgesi (FTD) ve Kolaylaştırılmış Demiryolu Transit Belgesi (FRTD) aracılığıyla bölgede yaşayanlar için özel seyahat düzenlemeleri yapılmıştır.^[15]

1990'larda komünist liderlerin anısına bazı Sovyet dönemi şehir isimleri değiştirilirken (örneğin, Leningrad'ın Saint Petersburg'a dönmesi ve Kalinin (aynı zamanda Mikhail Kalinin'den sonra Tver'e dönmesi gibi), Kaliningrad, şehir olmasına rağmen olduğu gibi adlandırılmaya devam edilmekte, bazen halk arasında König veya Kyonig (Rusça: Кёниг) olarak anılır.^[16] Şehrin adı sorusu defalarca gündeme getirildi; 2009'da şehir idaresi başkanı Felix Lapin, şehrin tarihi adının geri dönüşünü bizzat desteklediğini söyledi ve 2011'de Kaliningrad Oblastı valisi Nikolay Tsukanov, şehrin tarihi isminin geri getirilmesi için referandum yapılabileceğini öne sürdü. sorunu çözdüğünü ancak isim değişikliğine karşı olduğunu belirtti.^[17] Bu tartışmalardan beri başka bir plan açıklanmadı ve 2022'de hükümet, şehrin adını değiştirmenin "uygunsuz" olacağını resmen doğruladı.^[18]

Vatandaşların daha önce görmezden gelinen Alman geçmişini incelemeye başlamasıyla, başta Königsberg Katedrali olmak üzere kültürel mirasın bir kısmı 1990'larda restore edildi.^[19]

1990'ların başından beri Kaliningrad bölgesi Serbest Ekonomik Bölge olmuştur. 2005 yılında şehir 750. yılını kutladı.^[20] Temmuz 2007'de Rusya Başbakan Yardımcısı Sergei Ivanov, ABD kontrolündeki füze savunma sistemlerinin Polonya'da konuşlandırılması halinde, Kaliningrad'da da nükleer silahların konuşlandırılabileceğini açıkladı. 5 Kasım 2008'de Rusya Devlet Başkanı Dimitri Medvedev, Kaliningrad'a füze yerleştirilmesinin neredeyse kesin olduğunu söyledi. Ancak bu planlar Ocak 2009'da askıya alındı.^[21]

2011'in sonlarında, yaklaşık 6.000 kilometre (3.728 mil) mesafe içindeki füze fırlatmalarını izlemek için uzun menzilli bir Voronezh radarı devreye alındı. Kaliningrad Oblastı'ndaki Pionersky (eski adıyla Alman Neukuhren) yerleşim yerinde yer almaktadır.^[22]

Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaliningrad, Baltık Denizi'nin bir girişi olan Vistuül Lagünü'ne dökülen, gemi ulaşımına elverişli Pregolya Nehri'nin ağzında yer almaktadır.

Deniz gemileri, Vistül Lagünü ve Baltiysk Boğazı yoluyla Gdańsk Körfezi/Danzig Körfezi ve Baltık Denizi'ne erişebilir.

İklim

Kaliningrad, okyanus iklimine (C sınıfı iklimler için seçilen izoterme bağlı olarak Cfb) veya nemli karasal iklime (D sınıfı iklimler için seçilen izoterme bağlı olarak Dfb), genellikle soğuk, bulutlu bir iklime sahiptir. Kış aylarında ılıman, yaz aylarında ise yağmurlu geçer. Ortalama sıcaklıklar -1,5 ila +18,1 °C (29,3 ila 64,6 °F) arasında değişir ve yağış miktarı 36,0 milimetre (1,42 inç)/ay ila 97,0 milimetre (3,82 inç)/ay arasında değişir. Genel olarak deniz etkilerine sahiptir ve bu nedenle nemli, değişken ve ılımandır ve temmuz ile ocak ayları arasında büyük sıcaklık farkları vardır.

Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]

2020 yılı verilerine göre şehrin nüfusu 489.359'dur. Nüfusun; %84,4' ünü Ruslar, %4' ünü Ukraynalılar, %3,8' ini Beyaz Ruslar, %0,7' sini Ermeniler, %0,5' ini Tatarlar, %0,5' ini Litvanlar, %0,4' ünü etnik Almanlar, %0,3' ünü Polonyalılar ve geri kalan %2,4' ünü diğer milletlerden insanlar oluşturmaktadır.

Wikimedia Commons'ta Kaliningrad ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Rusya'daki yerleşim yeri ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.