Bu maddedeki bilgilerin doğrulanabilmesi için ek kaynaklar gerekli. Lütfen güvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin geliştirilmesine yardımcı olun. Kaynaksız içerik itiraz konusu olabilir ve kaldırılabilir. Kaynak ara: "Arap Milliyetçi Hareketi" – haber · gazete · kitap · akademik · JSTOR (Ocak 2023) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin)

Arap Milliyetçi Hareketi (Arapça: حركة القوميين العرب, Harakat al-Qawmiyyin al-Arab) - Arap Milliyetçileri Hareketi ve Harakiyyin olarak da bilinir - Arap dünyasının çoğunda, özellikle Filistin hareketi içinde etkili olan pan-Arap milliyetçi bir örgüttü. 1952 yılında Corc Habaş tarafından kurulmuştur.^[1]

Kökenler ve ideoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Arap Milliyetçi Hareketinin kökenleri, 1940'ların sonlarında ortaya çıkan Beyrut Amerikan Üniversitesinde Corc Habaş liderliğindeki bir öğrenci grubuna dayanmaktadır. 1950'lerin ortalarında Habaş ve takipçileri, Konstantin Züreyk liderliğindeki daha büyük bir öğrenci grubuna katıldı. Grubun ideolojisi, Züreyk'in düşüncesine çok şey borçluydu: devrimci ve pan-Arabistti. Parti, Arap bilincinin devriminde öncü bir rol oynayacak, Arap birliğine ve sosyal ilerlemeye yol açacak ulusal bilinçli bir entelektüel seçkinlerin oluşumuna vurgu yaptı. İdeolojik olarak sosyalizme ve laikliğe bağlıydı, ancak başlangıçta Marksizme değil. Arap milliyetçisi yaklaşımı, genel olarak Batı emperyalizmine ve özelde İsrail'e karşı uzlaşmaz bir düşmanlık anlamına geliyordu, çünkü hareket antisiyonist doktrinin oluşumunda öncülük ediyordu.

Grup, çeşitli Arap devletlerinde şubeler kurdu ve 1958'de Arap Milliyetçi Hareketi adını aldı. Hareket içinde bazı siyasi ayrılıklar ortaya çıktı. Birçoğu, özellikle Suriye ve Irak'ta, yerel Nasırcı hareketlere yakınlaştı ve gerçekten de Levant'ın bazı bölgelerinde Nasırcılığın ana direğine dönüştü. Bununla birlikte, Habaş ve Nayif Havatme de dahil olmak üzere başka bir hizip Marksizme yöneldi, bu da onları Cemal Abdünnasır ile çatışmaya soktu ve giderek onları pan-Arap milliyetçiliğinden ziyade sosyalizme daha fazla vurgu yapmaya yöneltti. Ayrıca Arap ülkelerindeki farklı hükûmet sistemleri, AMH şube örgütlerini yerel koşullara uyum sağlamaya zorladı ve ortak bir zemin bulmak giderek zorlaştı.

Düşüş ve parçalanma[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu gerilimler, hareketin 1960'ların sonlarında düşüşüne neden oldu ve 1970'e kadar bölgesel bir siyasi güç olan varlığını sona erdirdi. Bu gelişme kısmen, Nasırcılığın gözden düşmesine yol açan ve AMH'yi birleştirici, pan-Arap inancını göz ardı etmeye zorlayan 1967 Altı Gün Savaşı'nda Mısır'ın yenilgisiyle desteklendi. AMH'ye son darbe 1967-69'da Levanten şubeleri, Filistin hareketi içindeki çatışmalar tarafından hızlandırılan rakip Marksist partilere bölündüğünde geldi. Habaş etrafındaki eğilim, yeni bir Pan-Arap siyasi yapısı olarak Arap Sosyalist Eylem Partisini kurarak hareketi yeniden gruplandırmaya çalıştı.

Bugün AMH'den geriye hiçbir şey kalmamış olsa bile, dağılması Arap siyasetinin sol kanadında çok sayıda parti ve hareketin doğmasına neden oldu. Bunlardan bazıları - örneğin Filistin hareketi ve Güney Yemen'dekiler - kendi ülkelerinde çok etkili olacaklardı.

Bahreyn[değiştir | kaynağı değiştir]

Bahreyn'deki AMH kadroları başlangıçta İşgal Altındaki Arap Körfezi'nin Kurtuluşu İçin Halk Cephesine katıldı. 1974'te İAAKKHC'nin Bahreyn sektörü, Bahreyn'in Kurtuluşu İçin Halk Cephesine dönüştürüldü. Bugün Halk Cephesi, ülkedeki önde gelen laik bir muhalefet partisi olan Ulusal Demokratik Eylem Derneğini doğurdu.

Mısır[değiştir | kaynağı değiştir]

Mısır'da AMH şubesi, Nasır'ın Arap Sosyalist Birliğinin Mısır şubesiyle birleşti, ancak daha sonra bir iç tasfiye ile siyasetten arındırıldı.

Irak[değiştir | kaynağı değiştir]

Benzer olaylar Irak'ta AMH'nin büyümesine yol açtı. 1963'te Abdülkerim Kasım'ın devrilmesinin ardından Baas Partisinin Irak şubesi, düzensizlik içinde çöken bir hükûmet kurmuş ve o yılın Kasım ayında, Abdülselam Arif liderliğindeki daha geniş tabanlı bir pan-Arap hükûmeti tarafından değiştirilmiştir. AMH, Arif'in hükûmetindeki Nasırcı unsurlara yakın olarak Irak siyasetinde yeniden önemli bir rol oynadı. Nasırcılar Temmuz 1964'te nüfuzlarını kaybedip hükûmetten çekildikten sonra, AMH onlarla işbirliğine devam etti ve o yılın Eylül ayında bir darbe girişiminde bulundu. 1964'te AMH, Irak Arap Sosyalist Birliği ile birleşti.

Kuveyt[değiştir | kaynağı değiştir]

Kuveyt'te AMH şubesi, İlerici Demokratlar adındaki ve hâlâ var olan bir siyasi parti olarak yeniden kuruldu.

Lübnan[değiştir | kaynağı değiştir]

Lübnan'da Havatme kanadı (çoğunlukla Lübnan şubesinde örgütlenmişlerdi) 1968'de kendisini Lübnan Sosyalistleri Örgütü olarak yeniden kurdu ve daha sonra Lübnan İç Savaşı sırasında aktif olan Lübnan Komünist Eylem Örgütünü oluşturmak ve İsrail'in Lübnan'ın güneyini işgaline karşı Hizbullah liderliğindeki direnişe (1982-2000) katılmak için Sosyalist Lübnan ile birleşti. Habaş müdavimleri Arap Sosyalist Eylem Partisi - Lübnanı kurdular.

Umman[değiştir | kaynağı değiştir]

1964'te Umman'daki AMH şubesi, Zufar Kurtuluş Cephesinin (ZKC) oluşumuna katıldı. AMH bir bütün olarak Zufar Mücadelesi'ni destekledi. AMH daha sonra İşgal Altındaki Arap Körfezi'nin Kurtuluşu İçin Halk Cephesine (İAAKKHC) ve Umman'ın Kurtuluşu İçin Halk Cephesine (UMKC) dönüştü. Bu grup, 1960'larda ve 1970'lerin başında birkaç yıl boyunca Zufar'da bir ayaklanmaya önderlik etti ve hükûmet güçlerini geniş toprak alanlarından uzaklaştırdı. Sonunda 1970'lerin başında İngiliz ve İran kuvvetleri tarafından desteklenen Sultan Kabus tarafından yenildi. 1975'te Umman içindeki direniş kırıldıktan sonra grup, 1980'lere kadar Zufar İsyanı'nı destekleyen sempatik komşu devlet Güney Yemen'de üslenen küçük bir askeri ve siyasi güç olarak kaldı.

Filistin[değiştir | kaynağı değiştir]

Filistin Halk Kurtuluş Cephesi[değiştir | kaynağı değiştir]

AMH'deki Marksist unsurlar, Filistin şubesini 1960'ların ortalarında Filistin Ulusal Kurtuluş Cephesi olarak yeniden kurdular. Aralık 1967'de FUKC, diğer iki Filistinli grup olan Dönüş Kahramanları (abtal al-awda) ve Ahmed Cibril'in Filistin Kurtuluş Cephesi (FKC) ile birleşti. Birlikte Habaş'ın liderliğinde Filistin Halk Kurtuluş Cephesini (FHKC) kurdular.

Filistin Demokratik Kurtuluş Cephesi[değiştir | kaynağı değiştir]

1968'in başlarında Havatme liderliğindeki solcu, sözde Maoist bir hizip, FHKC'den ayrılarak Filistin Demokratik Kurtuluş Cephesini (FDKC, başlangıçta FDHKC) kurdu. Bu noktada, hem FHKC hem de FDKC, Marksizm-Leninizmi benimsedi ve AMH mirasından diğer dallarda da tekrarlanacak bir kopuş ile hareketten geriye kalanları parçaladı.

FHKC ve FDKC daha sonra FHKC-GK, FKC ve FDB gibi bir dizi ayrılıkçı hizip ortaya çıkardı. Bu grupların çoğu, FKÖ içinde solcu sert bir muhalefet olarak aktifti ve çoğu, 1974'teki Reddetme Cephesine katıldı.

Mevcut durum[değiştir | kaynağı değiştir]

FHKC ve FDKC Filistin siyasetinde çok aktif olmalarına ve her ikisi de İkinci İntifada'da askeri bir rol oynamalarına rağmen, özellikle işgal altındaki topraklarda siyasi destekleri oldukça azaldı. Bu kısmen genel olarak Arap solunun düşüşüyle, Arap siyasi kültüründeki değişikliklerle ve aynı zamanda Sovyetler Birliği'nin çöküşüyle ilgili bir eğilimle ilgilidir. Ancak buna ek olarak, işgal altındaki toprakların özel koşulları, bir yanda Hamasın radikal İslamcı muhalefetinin ikili baskısı ve diğer yanda Filistin Ulusal Yönetimi üzerindeki kontrolü aracılığıyla El-Fetihin elindeki hamilik kaynakları yol açmıştır.

Suudi Arabistan[değiştir | kaynağı değiştir]

Suudi şubesi, FHKC ile uyumlu Marksist-milliyetçi bir grup olan Arap Sosyalist Hareket Partisi - Arap Yarımadasını doğurdu.

Suriye[değiştir | kaynağı değiştir]

1962'de Suriye şubesi - o zamana kadar neredeyse tamamı Filistinli olan küçük bir aydınlar grubu -Birleşik Arap Cumhuriyeti'nin dağılmasına tepki olarak Mısır'la derhal yeniden birleşme çağrısında bulunan bir kitle hareketi kurarak tepki gösterdi. Üyelik hızla birkaç bine yükseldi ve liderlik, 8 Mart 1963 Darbesi'nden sonra kurulan ilk Baas liderliğindeki hükûmete parti dışı bir temelde de katıldı. Baas Partisi ve müttefik subayları, Mart darbesinden hemen sonra, 1963 Baharı sırasında görevden almalar, nakiller ve tutuklamalarla Nasırcıları iktidardan uzaklaştırmaya başladı. AMH, sayısal gücü ve Baasçı seçmenlere yönelik ideolojik çekiciliği nedeniyle en ciddi tehditlerden biri olarak görülüyordu. Baas-AMH gerilimleri, Temmuz 1963'te Cassim Elvan liderliğindeki başarısız Nasırcı darbe girişimiyle sonuçlandı ve ardından Nasırcılık ve özellikle AMH Suriye'de harcanmış bir güç haline geldi.

AMH, Arap Sosyalist Birliğine katıldı, ancak hem Havatme hem de Habaş müdavimleri daha sonra kendilerini bağımsız partiler olarak yeniden oluşturdular ve ASB'nin kendisi Suriye'de 1960'lar ve 1970'lerin başlarında defalarca parçalandı.

Yemen[değiştir | kaynağı değiştir]

Güney Yemen'de yerel bir AMH şubesi, daha sonra Yemen Demokratik Halk Cumhuriyeti'nin önde gelen siyasi partisi olan Yemen Sosyalist Partisi (YSP) olacak olan Ulusal Kurtuluş Cephesinin kurulmasında etkili oldu. Kuzey Yemen'de AMH üyeleri, Haziran 1968'de ana örgütten ayrılarak Yemen Devrimci Demokratik Partisini (sonunda YSP ile birleşecekti) kurdular.

1990'da iki Yemen'in yeniden birleşmesinden sonra YSP, Yemen Cumhuriyeti'ndeki ana muhalefet partisi haline geldi.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]