Andronikos Kontostefanos Komninos (Yunanca: Grekçe: Ἀνδρόνικος Κοντοστέφανος Κομνηνός; y. 1132/33 – 1183 sonrası), Latin dillerinde Andronicus Contostephanus, dayısı I. Manuil'in hükümdarlığında Bizans İmparatorluğu'nun general, amiral, siyasetçi ve önde gelen soylusu olarak önemli bir kişiliği.

Geçmişi ve ailesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Stefen Kontostefanos'un üçüncü ve en küçük oğlu olarak yaklaşık 1132/33 yılında doğdu, babası panhypersebastos unvanını taşıyor ve megas doux görevini yürütüyordu, İmparator II. İoannis'un (1118–43 arası hükümdar) ile Macaristanlı İrini'nin kızı prenses Anna Komnini ile evliydi. Böylece İmparator I. Manuil onun dayısı oluyordu.^[1][2] Andronikos'un önemli bir general olan İoannes ve Aleksios isimli iki ağabeyi ve İrini isimli bir kızkardeşi vardı.^[3] Kontostefanoi ailesi köklü bir Bizans ailesiydi ve Bizans siyasetinin kalbinde yer alırlardı, İmparatorluk hanedanı Komninoslar ile kuşaklar boyunca yaptıkları evlilikler ile güçleri vardı.^[4] Andronikos'un kendisi de Dükas Hanedanı'nın ismi günümüze ulaşmayan bir üyesi ile yaklaşık 1150 yılında evlendiğine inanılır. Çiftin en az beş oğulları ve muhtemel kızları olmuştur, hiçbirinin ismi kaynaklar da geçmemektedir.^[5]

Askeri kariyeri[değiştir | kaynağı değiştir]

Dayısı I. Manuil'ın hükümdarlığında Bizans İmparatorluğu'nun önde gelen askeri bir kişiliğidir. Babası gibi Bizans donanması başkomutanı megas doux ile Hellas, Mora ve Girit vilayetleri valilikleri görevine atanmıştır. Fakat en büyük başarısı amirallikten ziyade generallikte göstermiştir. Bir dönem Vareg Muhafızları komutanlığına da atanmıştır.^[6]

1148/49 kışında gerçekleşen Korfu kuşatmasında ilk kez adı kayıtlarda geçer. Babası Stefen komutasında Bizans kuvvetleri, şehri ellerinde tutan Sicilya Krallığı'na bağlı Normanları püskürtmeye teşebbüs etmişlerdir. 1149 başlarında Andronikos'un babası kuşatmada sırasında öldürüldü, oğlunun kolları arasında son nefesini verdi.^{[7][2] [8]} Fransız tarihçi Rodolphe Guilland yanlış olarak Andronikos'u Antakyalı Raymond'e karşı 1144/45 yılında yapılan Kilikya seferinin kısmi komutanlarından biri olarak gösterir ama Belçikalı tarihçi Henri Grégoire, farklı bir kişi, amcası Andronikos Kontostephanos olduğunu belirtir.^[9][10]

Macaristan ile savaş ve Sirmium Muharebesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Andronikos'un bir sonra kayıtlarda ortaya çıkması, kardeşi Aleksios ile Macaristan Krallığı'nda 1161 yılında Kral II. Géza'nın ölümünden sonra Manuil'in kendi tercihinin tahta çıkması çabaları sırasındadır. Manuil, ölen kralın kardeşi II. Ladislaus'u sonra IV. Stefen'i ardılları olarak destekledi, her ikisi de sürgün olarak Bizans sarayında belirli bir zaman geçirmişlerdi ve hatta IV. Stefen Manuil'in yeğeni Maria Komnini (Kontostefanos kardeşlerin birinci derece kuzeni) ile evlenmişti.^[11][12] Bu Géza'nın en büyük oğlu ve 1162 yılında IV. Stefen'i ülkeden atan III. Stefen'e karşı bir durumdu. Uzayan ihtilaf yalnızca veraset değil aynı zamanda iki hükümdarlık arasında Dalmaçya ve Sirmium etrafındaki bölgenin mülkiyet kavgasını da kapsıyordu. IV. Stefen, 1162 yılında Macaristan'ı kendi hesabına işgal etti, fakat Andronikos komutasında bir ordu tarafından kurtarılmak zorunda kaldı. Kısa bir süre sonra yeğeninin ajanları tarafından zehirlendi.^[13][14]

IV. Stefen'in ölümü, ihtilafı Sirmium ve Dalmaçya üzerine bir Bizans-Macar savaşı düzlemine taşıdı; her iki alanda 1166 yılında imparatorluk kuvvetlerine karşı kazanılan büyük başarılar sonrası Macarlar tarafından işgal edilmişti. Cevap olarak, Manuil 1187 yılında büyük bir karşı saldırı hazırladı, seferin başına aylar önce Bizans donanması başkomutanı (megas doux) yaptığı Andronikos'u atadı ve ona sefer için detaylı talimatlar verdi.^[15][16] Macar ordusu Palatine Denis tarafından komuta ediliyordu, ordular Aziz Procopius günü, 8 Temmuz 1167 tarihinde Zemun yakınlarında karşı karşıya geldiler. Savaşın başlamasına yakın, Nikitas Honiatis'e göre, Andronikos, Manuil'den bir mesaj aldı, buna göre Manuil, ordunun astrolojik kehanetler nedeniyle o gün savaşa girmemesini emrediyordu. Andronikos emri göz ardı edip subaylarından sakladı. Sirmium Muharebesi, "Manuil'in hükümdarlığının [...] en görkemli zaferi" (Paul Magdalino) ile sonuçlandı, bu zaferde Kontostefanos'un kendisi komutasındaki ihtiyat kuvvetlerinin önemli müdahalesi büyük rol oynadı.^[15][17]

Zafer, Sirmium etrafındaki bölge yanında Bosna, Dalmaçya ve Krka Irmağı'nın güneyindeki bölgenin üzerinde Bizans kontrolünü mühürledi.^[18][19] Zaferden sonra, Manuil, Andronikos'un yanında at binerek Konstantinopolis'e Roma zafer alayı şeklinde girerek kutladı.^[20]

Mısır'ın işgali ve Venedik ile savaş[değiştir | kaynağı değiştir]

1169 yılında Andronikos Mısır'da Fatımi Devleti'ni işgal etmek üzere, Kudüs Kralı I. Amalrik'in kuvvetleri ile ittifak halinde Bizans ordusunu taşıyan filoyu komuta etmesi için görevlendirildi, bu Mısır'a yapılan Haçlı seferlerinin sonuncusuydu.^[21][22] Bu sefer muhtemelen Amalrik'in Manuil'in büyük yeğeni Maria Komnini ile 1167 yılında yaptığı evlilik nedeniyle iki Hristiyan monark arasında planlandı ancak sonu yalnızca başarısızlıkla sonuçlanmadı ayrıca can çekişen Fatımi Devleti yerine güçlü Selahaddin Eyyubi'nin Mısır hükümdarı olarak geçmesine yol açtı ki bu da Haçlılar için ana dönüşlerden biri olacağını zaman gösterecekti.^[23]

Manuil, yükümlülüğünün çok üstünde büyük bir gücü harekete geçirdi, dönemin vakainüvisi Surlu Vilyam'a göre: 150 kadırga, 60 at taşıyan gemi ve özellikle kuşatma aletlerini taşımak için inşa edilmiş bir düzine dromon. Filo, 8 Temmuz 1169 tarihinde Çanakkale Boğazı'nda bulunan Melibotos limanından denize açıldı. Küçük bir Mısır gözcü filotellosunu Kıbrıs yakınlarında yendikten sonra Kontostefanos Sur ve Akka şehirlerine Eylül sonu ulaştı fakat Amalrik'in hiçbir hazırlık yapmadığını gördü. Haçlılar kaynaklı gecikmeler, Kontostefanos'u kızdırdı ve sözde müttefiklerine karşı güvensizlik doğurdu.^[24] Birleşik ordu ve filoların bir araya gelmesi ekim ortasını buldu, iki hafta sonra Dimyat'a varıldı. Hristiyanların şehre saldırmakta üç gün gecikmeleri, Selahaddin'e birliklerini ve tedarikini acilen toparlama fırsatı verdi. Her iki taraf kuşatmayı zinde bir şekilde yürüttü, Kontostefanos ve adamları büyük kuşatma kuleleri inşa ettiler fakat Bizanslılar ile Haçlılar arasında büyüyen güvensizlik nedeniyle kuşatma uzadı özellikle Bizans tedariki azalınca Amalrik kendisininkileri paylaşmayı red edip yüksek fiyatlara sattı.^[25] Kuşatmanın uzamasından bezmeye başlayınca birlikler, Kontostefanos bir kez daha Manuil'in her konuda Amalrik'e itaat etmesini isteyen emrini göz ardı edip, birlikleri ile şehre nihai bir saldırı düzenledi. Bizanslılar duvarları aşmaya yakınken, Amalrik onları Dimyat sakinleri ile barış yaptığını açıklayarak durdurdu.^[26] Barış anlaşması haberleri duyurulduktan sonra Bizans ordusunun disiplini ve bağlılığı neredeyse aniden çözüldü, emir almadan birlikler gruplar halinde kuşatma aletlerini yakıp, gemilere bindiler. Kalan altı gemiyle, Kontostefanos, Amalrik'e Filistin'e geri dönüşte eşlik etti, eve dönerken ordusunun bir kısmı Levant'ın haçlı devletlerinden geçerken Dimyat'tan yolan çıkan Bizans gemilerinin yaklaşık yarısı dönüş yolunda bir dizi fırtına yüzünden battı, kalan son gemiler limanlarına 1170 yılının baharının sonlarına varabildiler.^[27]

12 Mart 1171 tarihinde, Bizans ile Venedik Cumhuriyeti arasında giderek artan menfaat çakışmalarının sonucu ve hükümdarlıkta Venediklilerin büyüyen ekonomik mevcudiyetini engellemeye çalışmak için, Manuil imparatorluktaki tüm Venediklileri tutukladı ve mülklerine el koydu.^[28] Venedik, Doge II. Vitale komutasında 120 gemilik bir filo hazırlayarak misilleme yaptılar. Bizans kontrolündeki Dalmaçya kıyılarına saldırıp, ele geçirdiler. Venedikliler Eğriboz Adası'na çıktılar ama imparatorluk kuvvetleri tarafından püskürtüldüler sonra Sakız Adası'nı işgal etmek için kışı harcadılar. Venedikliler barış için elçi yolladılar ama Manuil karşı saldırı için Kontostefanos komutasında 150 gemi hazır olana kadar onları oyaladı. Aynı anda Venedikliler Sakız Adası'nda hastalıktan muzdariptiler.^[29] Nisan 1072 tarihinde, Kontostefanos denize açıldı fakat Venedikliler, Manuil'in sırdaşı olan astrolog Aaron Isaakios tarafından uyarıldılar ve Sakız Adası'nı acilen terk ettiler. Kontostefanos onları takip etti fakat Venedikliler kuzeye yönelip Taşoz, Midilli ve İskiri adalarını talan ederlerken, Kontostefanos onların batıya yöneleceklerini düşünüp Maleas Burnuna yöneldi. Venediklilerin gerçekte nerede olduklarını öğrenince, kuzeye döndü fakat onları yakalamasına ve birçok gemiyi batırmasına rağmen ana Venedik filosunu savaşa sokmayı başaramadı. 28 Mayıs'ta Venedik filosu evine döndü fakat kayıplara ve hiçbir kesin başarı kazanamayan Doge II. Vitale kızgın kalabalık tarafından linç edildi.^[30]

Miryokefalon Muharebesi ve Mısır'a ikinci seferi[değiştir | kaynağı değiştir]

Manuil, 1176 yılında Anadolu Selçuklu Devleti'ne, başkentleri Konya'yı ele geçirmek ve Anadolu'da bulunan Türk güçlerinin yok etmek için saldırdı. Selçuklu sultanı II. Kılıç Arslan, Manuil'in etkileyici büyüklükte ordusunu iki devletin sınırlarındaki dağlarda Tivritze geçidinde pusuya düşürdü. Ardından gelen Miryokefalon Muharebesi'nde Bizans kuvvetlerinin bir kısmı kötü şekilde hırpalandı, fakat Andronikos Kontostefanos arkadan gelen birliklerini çok az kayıpla geçitten geçirmişti. Güveni ciddi bir şekilde sarsılmış dayısı imparatoru, yenilgi sonrası birlikleri ile beraber kalması için ikna edecek güvenilirliğe sahipti. Onun etkisiyle imparator Bizans kuvvetlerinin barışçıl şekilde çekilmesini sağladı.^[31]

Ertesi yıl (1177), Andronikos 150 gemilik bir gemiyle Mısır'ı ele geçirmek için başka bir teşebbüse komuta etti fakat Akka'da karaya çıktıktan sonra eve geri döndü. Kont Flandersli Filip ve Kudüs Krallığı'nın diğer önemli soylularının Bizans kuvvetleri ile işbirliği içinde sefere devam etmeyi reddetmeleri yüzünden vazgeçti.^[32]

Siyasi entrikalar ve talihsiz kaderi[değiştir | kaynağı değiştir]

1180 yılında Manuil'in ölümünün ardından, oğlu II. Aleksios tahta geçti. Aleksios çocuktu ve güç annesi İmparatoriçe Antakyalı Maria'nın eline geçti. İmparatoriçenin yönetimi halk desteğinden yoksundu, özellikle aristokrasi onun Latin (Batı) köklerinden memnun değillerdi. Manuil'in kuzeni I. Andronikos, 1182 yılında Büyük Dük Andronikos Kontostefanos ve General Andronikos Angelos ile beraber yaptığı anlaşma ile Konstantinopolis'e güçleri ile girebildi. Fakat bir kere gücü ele alınca, I. Andronikos gaddar doğasını ve Bizans Aristokrasisinin ailelerinin güç ve etkisini kırmak konusundaki güçlü arzusu görüldü. Kontostefanos ve Angelos, Andronikos'u tahttan indirmek için bir komplo kurdular. Komplo ortaya çıktı ve Andronikos Kontostefanos yakalanırken Angelos kaçtı. Büyük Dük Andronikos Kontostefanos ve dört oğlu kör edilerek cezalandırıldı.^[33]

Andronikos'un sonraki hayatı hakkında bilgi yoktur.

Mirası[değiştir | kaynağı değiştir]

Başarıları nedeniyle, Andronikos, Bizanslı vakainüvis Nikitas Honiatis'in çalışmalarında kahramanlık statüsü verilmiş birkaç kişiden biridir.^[34]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Özel

Genel

Birincil[değiştir | kaynağı değiştir]

• Honiatis, Nikitas (1984). O City of Byzantium: Annals of Niketas Choniates. transl. by H. Magoulias. Detroit. ISBN 0-8143-1764-2. 
• Kinnamos, İoannis (1976). Deeds of John and Manuel Comnenus. transl. by Charles M. Brand. Columbia University Press. 

İkincil[değiştir | kaynağı değiştir]

• Angold, Michael (1997). The Byzantine Empire, 1025–1204: A Political History. Longman. ISBN 0-582-29468-1. 
• Magdalino, Paul (2002). The Empire of Manuel I Komnenos, 1143-1180. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-52653-1. 12 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2016. 
• Harris, Jonathan (2006). Byzantium and The Crusades. Hambledon & London. 
• Phillips, Jonathan (2004). The Fourth Crusade and the Sack of Constantinople. Penguin Group. ISBN 978-0-14-303590-9. 
• Treadgold, Warren (1997). A History of the Byzantine State and Society. Stanford University Press. ISBN 0-8047-2630-2. 26 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2016. 
• Varzos, Konstantinos (1984). Η Γενεαλογία των Κομνηνών [Komninosların Soyağacı] (PDF) (Yunanca). A. Selanik: Bizans Araştırmaları Merkezi. OCLC 834784634. 
• Varzos, Konstantinos (1984). Η Γενεαλογία των Κομνηνών [Komninosların Soyağacı] (PDF) (Yunanca). B. Selanik: Bizans Araştırmaları Merkezi. OCLC 834784665.