Abhazlar

Abhazlar
Аԥсуаа
*Apsuaa*
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Abhazya	122.040
Türkiye	39.000 - 500.000
Rusya	11.366
Suriye	5.000 - 10.000
Almanya	5.000
Gürcistan (Abhazya dışında)	3.527
Ukrayna	1.458
Diller
	Abhazca (ana dil), Türkçe, Rusça, Gürcüce
Din
	Genellikle Sünni İslam (diasporada), Doğu Ortodoks (Abhazya'da)

Abhazlar (Abhazca: Аҧсуа, Apsva veya Apsua) Abhazya’da yaşayan Kuzeybatı Kafkasya halkı. Abhazya dışında en büyük Abhaz nüfusu Türkiye’dedir. Türkiye’deki Abhazların ataları 19. yüzyılda diğer Kafkas halklarıyla birlikte Ruslar tarafından sürgün edilmiştir. Ayrıca Rusya, Kazakistan ve Ukrayna’da da Abhaz nüfusu vardır. Kuzey Kafkasya’da yaşayan Abazalar ile Abhazların aynı kökenli olduğu kabul edilir.

Adlandırma[değiştir | kaynağı değiştir]

Rusya ve Rusçadaki kullanımı birbirine yakın iki formda görülen ISO 639 kodu abk (Abhazca аҧсуа бызшǝа) ve abq (Abazaca абаза бызшва) olan ve ikisi birlikte Kuzeybatı Kafkas dilleri ailesinin Abhaz-Abaza dilleri grubunu oluşturan dilleri konuşan halklar için Türkiye'de ayırt etmeksizin yalnızca Abaza adı kullanılır. Yani Abhaz (Абхаз) ve Abazin (Абазин) Abazaların iki grubuna Rusçada verilen adlardır. Abhazya’daki Abazalar “Abhaz”, Rusya’ya bağlı Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti’nde yaşayan Abazalar “Abazin” olarak adlandırılır. Rusça aracılığıyla geçtiği Batı dillerinde de genellikle böyle kullanılır. Türkçede ise yüzyıllardır var olan “Abaza” adı böyle bir ayrım içermez. O yüzden Abaza etnik kimliğinin alt kimlikleri olarak Apsuva (Rusların Abhaz dedikleri) ve Asuva (Rusların Abazin dedikleri) kullanımı da görülür. Rusçada Abhaz denen Abazalar (Apsuvalar) Türkiye'nin iç-batı bölgelerinde (İzmit, Adapazarı, Düzce, Bolu, Bursa-İnegöl, Kütahya, Bilecik ve Eskişehir) yoğunlaşmışken, Rusçada Abazin denen Abazalar (Asuvalar) ise iç-doğu bölgelerinde (Bilecik, Eskişehir, Samsun, Amasya, Tokat, Yozgat, Zonguldak, Bartın, Sivas, Kayseri, Adana) yerleşmişlerdir.^[9]

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

M.Ö. 1000 ve 550 yılları arasında, bugünkü Abhazya'nın Karadeniz kıyısında, özellikle modern Abhazya'nın başkenti olacak olan Pitiunt ve Dioscurias'ta ticaret kolonileri kurdular. Klasik yazarlar bölgede yaşayan çeşitli insanları ve konuştukları çok sayıda dili anlattılar. Arrian, Pliny ve Strabo, Karadeniz'in doğu kıyısında modern Abhazya'da bir yerde Abasgoi ve Moschoi halklarından bahsettiler. M.Ö. 9. ve 6. yüzyıllar arasında, modern Abhazya toprakları antik Colchis krallığının bir parçasıydı. Bu krallık daha sonra M.Ö. 63'te Lazica Krallığına bağlandı. 4 yüzyılda, Bizans İmparatorluğu etkisi ile Abhaz bölgesi nüfusunun Hristiyanlığa dönüştürüldüğü kesin zaman belirlenmemiş olsa da, Pityus Metropolü Stratophilus'un İlk Ekümenik Konsey'e 325 yılında İznik'te katıldığı bilinmektedir. 8. yy'da Araplara karşı başarılı savunma ve yeni toprak kazanımları, Abhaz prenslerine Bizans İmparatorluğu'ndan daha fazla özerklik iddia edecek kadar güç verdi. 778 dolaylarında II. Leon, Hazarların yardımıyla tam bağımsızlığını kazandı; o "Abhaz Kralı" unvanını aldı ve Başkentini, batı Gürcistan'daki Kutaisi şehrine taşıdı. 10. yy'da Abhaz Kralı'nın varisi olmadığı için, krallık yeğeni III. Bagrat'a geçti ve böylece Abhaz-Gürcü krallıkları birleşmiş oldu. 1570 yılında iç işlerinde serbest olmak kaydı ile Osmanlı Devletine bağlanmış daha sonra 1830 yıllarında Rus Çarı'nın bölgeye ajanlar göndererek istila hazırlıkları başlatılan Abhazya'da Halk Osmanlı ve Rus yanlısı olmak üzere ikiye bölünmüştür. 1864 yılında Rus işgali ile özellikle bugünkü Soçi bölgesinde yaşayan Abhazlar çok büyük kayıplar vermiş ve Osmanlı topraklarına göç etmek zorunda kalmışlardır.

Abhazya, 1917 Devrimi'nden sonra, Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti’nin bir parçasıydı. 1921’de Gürcistan’a Kızıl Ordu’nun girmesinin ardından Abhazya, Gürcistan SSC içinde ayrı bir Abhazya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti idi. Statüsü 1931 yılında Gürcistan SSC içinde özerk cumhuriyete indirildi. Sovyetler Birliği döneminde, tarım ve turizmin gelişmesine bağlı olarak Abhazya’daki Ermeni, Rus ve Gürcü nüfusu iyice arttı. Abhazca okullar neredeyse kapanma noktasına geldi. 1989 sayımına göre Abhazya’da yalnızca 97.000 Abhaz vardı ve bu da özerk cumhuriyetin nüfusunun %18’ini oluşturuyordu. Geri kalan nüfusun büyük bölümü Gürcüler (%45), Ermeniler (%15) ve Ruslar'dan (%14) meydana geliyordu.^{[kaynak belirtilmeli]}

1992-1993’te Abhazya Özerk Cumhuriyetinin bağımsızlığını ilan etmesi ile çıkan savaşta Gürcüler Abhazya'ya girdi. Ama dünyanın çeşitli yerlerinden gönüllü olarak gelen Abhaz, kuzey kafkas kökenli halklar, Ermeni gönüllüler, dağlı halkların ve Rus ordusunun yardımıyla Gürcü askerlerini yenilgiye uğratmışlardır. Sonrasında Abhaz nüfusu oranı %45’e kadar yükselmiştir. Bugün Abhazya’nın geri kalan nüfusu ise Ruslar, Ermeniler, Gürcüler (yalnızca Gali bölgesinde), Yunanlar ve Yahudiler'den oluşmaktadır. Bugün Abhazya nüfusunun 250.000 dolayında olduğu söylenmekle birlikte, kesin sayının ne kadar olduğu bilinmemektedir.

Din[değiştir | kaynağı değiştir]

2003 yılında yapılan bir araştırmaya göre, katılımcıların %60'ı kendilerini Hristiyan, %16'sı Müslüman, %8'i Pagan (Yerel Din), %8'i Ateist, %2'si diğer dinlere mensup ve %6'sı da kararsız olarak tanımladı. Hristiyanlar genel olarak Abhazya'da yaşarlar. Müslüman Abhazların çoğu ise Türkiye'de yaşamaktadırlar.^[10] Ayrıca yerel inançlara inanan kişi sayısı da fazladır.^[11]

7 Kutsal Anıkha vardır. Bölgede Hristiyanlık, Bizans İmparatoru I. Justinianus döneminde, 6. yüzyılda yayıldı. Fakat Abhazlar ilk defa 1. yüzyılda Hristiyanlığı Yurtsever Simun ve Andreas adında iki havarinin Abhazya'yı ziyaretiyle tanıdılar. Andreas, Simun ile Abhazya'da ayrıldı ve Simun burada kalarak halka Hristiyanlığı öğretti. 55 yılında Romalı lejyonerler tarafından Yeni Afon şehrinde öldürüldü. Kafkasya'nın ilk Hristiyan bölgesi Pitsunda şehridir ve Kafkasya'nın ilk Hristiyan cemaati Pitsunda'da kurulmuştur. Öte yandan pagan döneminden kalma inançların güçlü biçimde korunduğu görülür.

16. yüzyılda Osmanlı din görevlilerinin ve Çerkeslerin etkisiyle bölgeye İslam dini de girdi. Bölge büyük ölçüde Müslümanlaştı, ancak 1860’larda Müslümanlar göç etmek zorunda kalınca Hristiyanlar çoğunluk haline geldi.

Hristiyan Abhazlar, Abhazya, Gürcistan ve Rusya'da yaşarlar ve Abhazların büyük çoğunluğunu oluştururlar. VI. yüzyılda Bizans yoluyla Abhazlar arasında yayılan Ortodoks mezhebi, ayin dili olarak önce Rumca, VIII. yüzyılda Bizans'a karşı bağımsızlığın kazanılması sonucu kurulan Abhazya Krallığı döneminde ve 975'te Abhazya Krallığı'nın diğer krallıklarla Gürcistan Krallığı çatısı altında birleşmesinin ardından da Gürcüce kullanılmıştır. Günümüzde, Abhazca, Abhaz kiliselerinde ayin dili olarak da kullanılabilmektedir.^{[kaynak belirtilmeli]}

Diaspora[değiştir | kaynağı değiştir]

Muhacirun olarak bilinen binlerce Abhaz, 19. yüzyılın ortalarında Rus Kafkasya'nın fethine direndikten sonra Abhazya'dan Osmanlı İmparatorluğu'na göç etti. Bugün Türkiye, dünyanın en büyük Abhaz diaspora topluluğuna ev sahipliği yapıyor. Büyüklük tahminleri değişiklik gösteriyor - Abhaz tahminleri 150.000 ile 500.000 arasında değişiyor.

Muhacirlik[değiştir | kaynağı değiştir]

Abhazya'da Rus yönetiminin kurulmasına Abhaz halkının direnişi eşlik etti. 1821-1827, 1840-1842, 1866 ve 1877'de geniş çaplı ayaklanmalar yapıldı. Tüm ayaklanmalar Rus yönetimi tarafından bastırıldı. Ayaklanmaların başarısız olmasına Abhazların Osmanlı İmparatorluğu'na zorla sürgün edilmesi eşlik etti. 1864'ten sonra (Kafkasya'da nihai Rus İmparatorluk hegemonyası kurulması sonrası), Rusya tüm Kafkasyalıları doğrudan anavatanlarından sürmeye başladı. Bu dönemde 700 bine kadar Çerkes, Ubıh, Abhaz, Çeçen, Dağıstanlı Osmanlı İmparatorluğu'na göç etti. Sürgün edilen Kafkasyalılara Arapça göçmen anlamına gelen "Muhacir" deniyordu. 1864'te sınır dışı edilen Abhaz Muhacirlerin sayısı 20.000'den fazladır; 1866 ayaklanmasının bastırılmasından sonra çok sayıda Abhaz, Osmanlı İmparatorluğu'na sürüldü; 1877'deki son ayaklanmanın bastırılmasından sonra 30-40 bin Muhacir Abhazya'yı terk etmek zorunda kaldı. Abhaz ve Abaza Muhacirlerinin sayısı toplamda 135.000'di.^[12]

1877 Abhaz ayaklanmasının bastırılmasından sonra, Rus yetkililer anavatanda kalan Abhaz nüfusunu "cezalandırdı". Hemen hemen tüm Abhaz halkı, birkaç istisna dışında, resmen "suçlu" ilan edildi ve hakları önemli ölçüde kısıtlandı. Abhazların, Abhazya'nın büyük bölümünde özellikle sahil boyunca, yaylalarda ve şehirden yaklaşık 25 kilometre uzaklıktaki Sohum yakınlarında yaşamaları yasaklandı. Abhazlardan "suçlu halk" statüsü ancak 1907 yılında kaldırıldı.

Rus İmparatorluğu yetkililerinin, daha sonra anavatanlarına dönmek isteyen Muhacirlerin bir kısmı için engeller yaratması dikkat çekicidir. Rusya, Abhazların zorla sürgün edilmesi sonucunda ele geçirdiği Abhazya topraklarında Ermenilerin, Rusların ve heterojen bir nüfusun yerleşimini kolaylaştırdı. Gürcülerin bu bölgeye yerleşmelerine izin verilmedi. Bu dönemin Gürcü basınına göre, İlia Çavçavadze liderliğindeki Gürcü aydınları Muhacirlik sürecini durdurmaya çalıştı. Abhaz tarihçi Giorgi Dzidzaria, Muhacirlik tarihi ile ilgili bir eser yazdı. 1920'de Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti Hükûmeti, Üçlü İtilaf Konseyi'nin bir toplantısında Muhacirlik konusunu gündeme getirmiştir.

Gelenek[değiştir | kaynağı değiştir]

Abhazya'dan göç eden Abhazlar Türkiye'de Kocaeli, Sakarya, Düzce ve Bolu bölgelerinde yoğun olarak yaşamaktadırlar. Çerkeslerle ortak gelenekleri ve birbirine yakın dilleri olmasına karşın iki halk birbirinden ayrıdır.

Genetik[değiştir | kaynağı değiştir]

Abhazlara genetik uzaklık açısından en yakın etnik grup Gürcülerdir,^[13] Abhazların genetik yapısı Batı Gürcü genetiğiyle hemen hemen aynıdır.^[14]

Abhaz Mitolojisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Başlıca Abhaz tanrı ve tanrıçaları:

Afi: Yıldırım tanrısı

Ançva Şana: Annelik tanrıçası

Ankı: Toprak tanrıçası

Arıs: Savaş tanrısı

Aşxua Mekepsis: Denizciler tanrısı

Atana: Bilgi ve akıl tanrıçası

Aynarjiy: Madencilerin, taşçıların ve heykeltıraşların tanrısı

Aytar: Hayvancılık tanrısı

Azveypşa: Orman ve av tanrısı

Caca: Tarım tanrıçası

Ceres: Tarım tanrısı

Gunda: Bal ve arıcılık tanrıçası

Haniya: Sağlık tanrıçası

Mışındaw: Deniz tanrısı

Nanı/Anan: Bal ve arıcılık tanrısı

Sawına: Değirmencilik tanrıçası

Şefsı: Madencilik tanrısı

Tsıwına: Bolluk ve bereket tanrıçası

Zızlan: Tatlı suların tanrıçası

Ziwawa: Yağmur tanrıçası

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ (2003) 2003 Census statistics 7 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rusça)
^ Abkhaz 25 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Lewis, M. Paul (ed.), 2009. Ethnologue: Languages of the World, Sixteenth edition. Dallas, Tex.: SIL International. Online version
^ (2009) Abkhazia Seeking Turkish Recognition of Independence 9 Aralık 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ (2009) ABKHAZIA’S DIASPORA: DREAMING OF HOME 1 Aralık 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ ^a ^b ^c Chirikba 2003 p8
^ 2002 Census statistics 9 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rusça)
^ (2002)
^ "Arşivlenmiş kopya". 11 Mart 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2008.
^ Papşu, Murat. Bir Adlandırma Sorunu: Abhaz mı Abaza mı? 18 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Nart, İki Aylık Düşün ve Kültür Dergisi, Kafkas Dernekleri Federasyonu Yayın Organı, Sayı 51, Eylül-Ekim 2006
^ Hoiberg, Dale H., ed. (2010). "Abkhaz". Encyclopedia Britannica. I: A-ak Bayes (15th ed.). Chicago, IL: Encyclopedia Britannica Inc. p. 33.
^ Johansons, Andrejs. (Feb. 1972) The Shamaness of the Abkhazians. History of Religions. Vol. 11, No. 3. pp. 251-256.
^ (Rusça) Г. А. Дзидзария, Махаджирство и проблемы истории Абхазии XIX столетия, Сухуми, 1982, გვ. 373
^ Bitadze, L. "Anthropological History of Abkhazians" 4 Mayıs 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (PDF). Iv.Javakhishvili INSTITUTE OF HISTORY. AND ETHNO. Retrieved 27 March 2022.
^ Peltzer, Alexander. "Inferring genetic origins and phenotypic traits of George Bähr, the architect of the Dresden Frauenkirche" 12 Kasım 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Research Gate. Retrieved 8 April 2022.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

2003 Nüfus istatistikleri (Rusça)21 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Ethnologue report for Abkhaz language25 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
2002 Nüfus istatistikleri (Rusça)29 Şubat 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Georgians and Abkhazians. The Search for a Peace Settlement (Notes and References section), by various authors, Vrije Universiteit Brussel, August 1998.28 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
http://www.portal-credo.ru/site/print.php?act=fresh&id=18827 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[census-1] (2003) 2003 Census statistics 7 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rusça)

[2] Abkhaz 25 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Lewis, M. Paul (ed.), 2009. Ethnologue: Languages of the World, Sixteenth edition. Dallas, Tex.: SIL International. Online version

[3] (2009) Abkhazia Seeking Turkish Recognition of Independence 9 Aralık 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[4] (2009) ABKHAZIA’S DIASPORA: DREAMING OF HOME 1 Aralık 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[chirikba03p8-5] Chirikba 2003 p8

[6] 2002 Census statistics 9 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rusça)

[7] (2002)

[8] "Arşivlenmiş kopya". 11 Mart 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2008.

[Muratpapşuabhazabaza-9] Papşu, Murat. Bir Adlandırma Sorunu: Abhaz mı Abaza mı? 18 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Nart, İki Aylık Düşün ve Kültür Dergisi, Kafkas Dernekleri Federasyonu Yayın Organı, Sayı 51, Eylül-Ekim 2006

[10] Hoiberg, Dale H., ed. (2010). "Abkhaz". Encyclopedia Britannica. I: A-ak Bayes (15th ed.). Chicago, IL: Encyclopedia Britannica Inc. p. 33.

[11] Johansons, Andrejs. (Feb. 1972) The Shamaness of the Abkhazians. History of Religions. Vol. 11, No. 3. pp. 251-256.

[12] (Rusça) Г. А. Дзидзария, Махаджирство и проблемы истории Абхазии XIX столетия, Сухуми, 1982, გვ. 373

[13] Bitadze, L. "Anthropological History of Abkhazians" 4 Mayıs 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (PDF). Iv.Javakhishvili INSTITUTE OF HISTORY. AND ETHNO. Retrieved 27 March 2022.

[14] Peltzer, Alexander. "Inferring genetic origins and phenotypic traits of George Bähr, the architect of the Dresden Frauenkirche" 12 Kasım 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Research Gate. Retrieved 8 April 2022.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

Abhaz nedir?, Abhaz anlamı nedir?, Abhaz ne demektir?