Abhazca

Abhazca
Abhazca
Аҧсуа бызшәа
Telaffuz	Abxaz
Etnisite	Abhazlar
Konuşan sayısı	(112,740 atıf 1993)
Dil ailesi	Kuzeybatı Kafkas dilleri Abazgi dilleri Abhazca; ;
Diyalektler	Sadzlar
Yazı sistemi	Abhaz alfabesi
Resmî durumu
Resmî dil	Abhazya
Dil kodları
ISO 639-1	ab
ISO 639-2	abk
ISO 639-3	abk
	Kuzeybatı Kafkas Dilleri

Abhazca (Abhazca: Аҧсуа бызшәа, ap^hsua bızş^wa veya аҧҫшәа, ap^h[ɕ]ş^wa ^[2]), Kuzeybatı Kafkas dillerinden biridir. Esas olarak Abhazya, Türkiye’de , Suriye , Almanya, Hollanda, Rusya ve Acaristan 'da konuşulur. Abhazya Cumhuriyeti’nin Rusça ile birlikte resmi dilidir. Abhazca, Abhazya’da yaklaşık 150 bin kişi tarafından konuşulur.

Sınıflandırma[değiştir | kaynağı değiştir]

Abhazca, Kuzey Kafkasya kökenli Kuzeybatı Kafkas Dilleri öbeğine bağlıdır. Kuzeybatı Kafkas Dilleri, Kuzeydoğu Kafkas Dilleriyle ilişkili sayılır ve bu iki öbek Kuzey Kafkas dillerini oluşturur. Abhazca, Abazaca ile çok yakın bir dildi. Bu iki dili aynı dilin diyalektleri olarak değerlendiren görüşler de vardır.

Coğrafi dağılımı[değiştir | kaynağı değiştir]

Abhazca asıl olarak, resmi dil olarak da kullanılan Abhazya’da konuşulur. 1995 tarihli Gürcistan Anayasası, Abhazya’da ikinci resmi dil statüsü tanımıştır. Abhazca, 19. yüzyılda Abhazya’dan sürülen muhacirlerin de dilidir ve bu muhacirlerin göç etmiş olduğu Türkiye ve Suriye gündelik dil olarak konuşulurdu. Almanya, Hollanda ve ABD’ye göç eden nüfus arasında bu dili konuşanlar mevcuttur.

Diyalektleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Abhazca, başlıca üç diyalekte ayrılır:

Abjua, Kafkasya’da ve tarihsel Abjıva bölgesinde konuşulur. Bu ad, bölgenin "orta" anlamına gelen adından (Абжуа) gelir.
Bzıb veya Bzıp, Kafkasya’da ve Türkiye’de konuşulur. Adı Bzıp (Abhazca бзыҧ) bölgesinden gelir.
Sadz, Türkiye’de konuşulur. Adını, Bzyp ve Hosta ırmakları arasındaki aynı adlı bölgeden alır.

Abhazca yazı dili, Abjua diyalektine dayanır.

Abhaz Kiril alfabesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Abhaz alfabesi
Harf (Kiril)	Transliterasyon	IPA Karşılığı	Harf (Kiril)	Transliterasyon	IPA Karşılığı
Аа	a	/a/	Мм	m	/m/
Бб	b	/b/	Нн	n	/n/
Вв	v	/v/	Оо	o	/o/
Гг	g	/g/	Ҩҩ	o̩	/ɥ/
Гьгь	g'	/gʲ/	Пп	p	/pʼ/
Ҕҕ	g̍	/ɣ/	Ҧҧ	ṗ	/p/
Ҕьҕь	g̍'	/ɣʲ/	Рр	r	/r/
Дд	d	/d/	Сс	s	/s/
Дəдə	d^o	/dʷ/	Тт	t	/tʼ/
Џџ	ǰ	/dʐ/	Тəтə	t^o	/tʷʼ/
Џьџь	ǰ'	/ʥ/	Ҭҭ	t̢	/t/
Ее	e	/e/	Ҭəҭə	t̢^o	/tʷ/
Ҽҽ	c̍	/ʦ̢/	Уу	u	/w, u/
Ҿҿ	c̨̍	/ʦ̢ʼ/	Фф	f	/f/
Жж	ž	/ʐ/	Хх	x	/x/
Жьжь	ž'	/ʑ/	Хьхь	x'	/xʲ/
Жəжə	ž^o	/ʐʷ/	Ҳҳ	x̢	/ћ/
Зз	z	/z/	Ҳəҳə	x̢^o	/ћʷ/
Ʒʒ	ʒ	/ʣ/	Цц	c	/ʦ/
Ʒəʒə	ʒ^o	/ʣʷ/	Цəцə	c^o	/ʦʷ/
Ии	i	/i, j/	Ҵҵ	c̅	/ʦʼ/
Кк	k	/kʼ/	Ҵəҵə	c̅^o	/ʦʷʼ/
Кькь	k'	/kʲʼ/	Чч	č	/tɕ/
Ққ	k̢	/k/	Ҷҷ	č̢	/tɕʼ/
Қьқь	k̢'	/kʲ/	Шш	š	/ʂ/
Ҟҟ	k̄	/qʼ/	Шьшь	š'	/ɕ/
Ҟьҟь	k̄'	/qʲʼ/	Шəшə	š^o	/ʂʷ/
Лл	l	/l/	Ыы	y	/ə/

Dilbilgisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Kuzeybatı Kafkas dillerinin tipik bir örneği olan Abhazca, büyük ölçüde eklemeye dayanan sondan eklemeli bir dildir.^[3] Bir geçişsiz fiilin öznesi, geçişli bir fiilin nesnesi ile aynı şekilde işlev görecek şekilde, ergatif-mutlak bir tipolojisine sahiptir.^[4] Özellikle, Abhazca ergatifliği, çoğu diğer ergatif dillerin yaptığı gibi, açık büyük/küçük harf işaretlemeden ziyade, fiil yapıları içindeki öznelerin ve nesnelerin sıralanması yoluyla ifade eder.^[4]^[5]

Bu bölümdeki tüm Latin transliterasyonlarda Çirikba'nın sistemi kullanır (2003).^[6]

Fiiller[değiştir | kaynağı değiştir]

Abhazcanın morfolojisi, “minyatür cümle” olarak adlandırılabilecek oldukça karmaşık bir fiil sistemine sahiptir.^[7] Çirikba (2003), Abhazca'yı fiillerin “morfolojinin merkezi kısmını” işgal ettiği “verbosentrik” (fiil merkezli) bir dil olarak tanımlar.^[8] Bununla birlikte, karmaşıklığına rağmen, Abhazca sözlü morfolojisi oldukça düzenlidir.^[9]

Ergatif bir dil olan Abhazca, geçişli ve geçişsiz fiiller ile dinamik ve durum fiilleri arasında güçlü bir ayrım yapar.

Durum fiilleri, дхәыҷуп (dx˚əčә́wəp - “o bir çocuk”) gibi oluş durumlarını tanımlar.^[10] Dinamik fiiller ise doğrudan eylemleri ifade eder.

Değişkenler olarak adlandırılan bazı fiiller, hem durağan hem de dinamik fiillerin belirli özelliklerini birleştirir.^[10]

Abhazcadaki bir diğer önemli fiil ayrımı, eylemin süresine atıfta bulunan sonlu ve sonlu olmayan ayrımıdır. Sonlu fiiller genellikle tam bir cümle oluşturmak için yeterli bilgi içerirken, sonlu olmayan fiiller tipik olarak bağımlı maddeler oluşturur.^[10]

Sonlu	дызбеит	“onu gördüm”
Sonlu olmayan	избаз	”gördüğüm”

Fiil kökleri; konuşmanın başka bir bölümünden birleştirme, ekleme, ikileme veya dönüştürme dahil olmak üzere çeşitli şekillerde türetilebilir.^[11]

Fiilin mastar haline^[7] veya sözde bir “isim-fiil”e^[12] kabaca eşdeğer olan fiilin mastar biçimi, Türkçedeki ulaça benzer. Yalın bir fiil köküne özel bir sonek, dinamik bir fiil için -ра (-ra) ve bir durum fiili için -заара (-zaara) eklenerek oluşturulur.^[13]

аԥхьара

ápx’ara

“okumak”

Tüm bağımlı cümleleri oluşturmak için Masdar'a aşağıdaki gibi çeşitli önekler eklenebilir:

аԥибаҽра

apә́jbačra

“birbirini kırmak”^[7]

Bununla birlikte, tamamen birleşik kişisel Abhaz fiil formları, her bir gramer ayrımının daha geniş fiil şablonu içinde belirli bir "yuva" veya "konum" işgal etmesiyle birlikte "şablonsaldır".^[14] Böylece fiiller, fiil köküne çeşitli eklerin eklenmesiyle oluşur; bu ekler, genel fiil yapısı içinde katı konumlar işgal eden geçişlilik, kişi ve durum/dinamik nitelik gibi ayrımları ifade eder.^[7] Fiiller ve konuşmanın diğer bölümleri arasında yüksek derecede bir uyum vardır.^[7] Genel olarak, Abhaz fiili şu şekilde oluşturulmuştur:

[Birinci Konum]+[İkinci Konum]+[Üçüncü Konum]+[Dolaylı Nesne]+[Dönüşlü]+[Serbest Önsöz]+[Kök Önsöz]+[Etken]+[Olumsuz]+[Nedensel]+Kök+[Uzantı]+[Sayı]+[Açı]+[Zaman]+[Olumsuz]+[Bitiş Son Ekleri]^[15]

Bu öğelerin tümü, her fiilde mutlaka bir arada bulunmaz. Fiil morfolojisinin tek tek bölümleri aşağıda ele alınmaktadır.

İlk pozisyon

Fiil kompleksinin ilk önek öğesi, ya mutlak yapıdaki geçişsiz bir fiilin öznesini veya bir ergatif yapıdaki geçişli bir fiilin doğrudan nesnesini ifade eder. Aşağıdaki tablo, ilk konumu işgal edebilecek çeşitli anlaşma işaretlerini göstermektedir.^[16] Bu önekler, parantez içindeki harfleri içeren uzun formlarında veya içermeyen kısa formlarında olabilir. Bunları kullanma kuralları şunlardır:^[17]

Ön ek bir ünsüz kümesi ile devam ediyorsa, uzun biçim kullanılacaktır.
Vurgu önek üzerine düşerse, uzun biçim kullanılacaktır.
Ön ek bir ünsüz kümesi ile devam etmiyorsa, kısa form kullanılacaktır.
Vurgu önek üzerine düşmüyorsa, kısa form kullanılacaktır.

Kişi	Cinsiyet		Mutlak		Dolaylı		Ergatif
Kişi	Cinsiyet		Tekil	Çoğul	Tekil	Çoğul	Tekil	Çoğul
1.			с(ы)-	ҳ(а)-	с(ы)-	ҳ(а)-	с(ы)- / з(ы)-	ҳ(а)- / аа-
2.	Canlı	Eril	у(ы)-	шә(ы)-	у(ы)-	шә(ы)-	у(ы)-	шә(ы)- / жә(ы)-
	Canlı	Dişil	б(ы)-		б(ы)-		б(ы)-
	Cansız		у(ы)-		у(ы)-		у(ы)-
3.	Canlı	Eril	д(ы)-	и(ы)-	и(ы)-	р(ы)- / д(ы)-	и(ы)-	р(ы)- / д(ы)-
	Canlı	Dişil	д(ы)-		л(ы)-		л(ы)-
	Cansız		и(ы)-		а-		(н)а-

Dönüşlü bir yapıda iyelik önekinin ҽы́- (čə́-) veya sonlu olmayan bir yapıda göreceli önekinin иы́- (jә́-) bu konumu işgal etmesi de mümkündür.^[18]

İkinci Pozisyon

İkinci konum, dolaylı nesne veya Türkçede “birbirine” veya “karşılıklı” ile eşdeğer olan karşılıklı zamirlerin аи- (aj-) öneki tarafından temsil edilir.^[18]

Üçüncü Pozisyon

Bu konum, nedensel bilgiyi ifade eden bir dizi önek barındırır.^[18]

Edat	Önek
İlişkisel	а́-
Faydalı	зы́- (zə́-)
Zararlı	цәы́- (c°ə́-)
İrade dışı	а́мха- (ámxa-)
Komitatif(birlikte)	ц- (c-)
Potansiyel	з- (z-)
Göreceli	шы́- (šə́-)
Karşılıklı	аи- (aj-)

Dolaylı nesne

İkinci nesneden sonra oluşan herhangi bir dolaylı nesne, durum fiilinin iyelik ekinin de yer alabileceği yerde bulunabilir.

лҽылшьуеит

lčә́lšʹwajt

“O(dişi) kendisini öldürür.”^[18]

Dönüşlü

Birinci konumda bir iyelik öneki varsa, buraya dönüşlü önek л- yerleştirilir.

лҽылшьуеит

lčә́lšʹwajt

“O(dişi) kendisini öldürür.”^[18]

Bağımsız Önfiil

Bu konum, fiil gövdesinin açık bir parçası olmayan önfiilsel öğeler tarafından işgal edilir.

днатәеит

dnat’ºáøjt

“Oturdu (aşağı doğru).”^[18]

Gövde Önfiil

Fiil köküne açıkça iliştirilen önfiilsel öğeler bu pozisyonu alır.

иҟасҵоит

jəq’asc’awájt

“Onu yapıyorum.”^[18]

Etken

Etkene (geçişli fiilin öznesi) karşılık gelen uyuşma işaretçisi bu konumu alır.

Olumsuzlama (Dinamik)

Olumsuzluk öneki m- dinamik bir fiil yapısında bu konumu işgal eder.

иҟасымҵе́ит

jəq’asəmc’áøjt

“Onu yapmadım.”^[18]

Nedensel

Etken öneki r-, fiil kökünden önceki son konumu alır.

исзы́мырҽеит

jəszә́mərčajøjt

“İyileştiremedim.”^[18]

Uzantı

Son ek unsurlarından ilki, “içeride” (-la) veya “dışta” (-aa) ilgili zarf bilgilerini ifade eder.

иаҭа́игалеит

jətájgalaøjt

“O(eril) onu içeri getirdi.”^[19]

Sayı

-kºá öneki durum fiillerini çoğul hale getirir.

итәақәаз

jət’ºákºáz

“oturanlar”^[19]

Bakış Açısı

Birkaç görünüm belirteci bu konumu son ekler olarak işgal eder.^[20]

Bakış Açısı	Sonek
Aşamalı	-уа (-wa)
Aşırı	-цәа (-c°a)
Alışılmış	-ла (-la)
Tekrarlayan	-х
Vurgulu	-ӡ

Kip

Söz konusu fiilin durağan mı yoksa dinamik mi olduğuna bağlı olarak, birkaç kip eki bu konumu işgal eder. Dinamik fiiller, zaman ve görünüş ayrımlarını içeren zengin bir şekilde geliştirilmiş bir zaman paradigmasına sahiptir. Aşağıdaki tablo, агара (agara – “almak”) fiilini kullanan bu çeşitli dinamik zaman biçimlerini göstermektedir.^[21]

	Sonlu	Sonlu olmayan	Örnek	Türkçesi
Şimdiki	-уа-ит(-wá-jt’)	-уа(-wa)	дыргоит (dərgawájt’)	“Onu alıyorlar.”
Geniş	-ит(-jt’)	-∅	дырге́ит (dərgájt’)	“Onu alırlar.”
Gelecek 1	-п (-p’)	-ра (-ra)	дыргап (dərgáp’)	“Onu alacaklar.”
Gelecek 2	-шт (-št’)	-ша (-ša)	дыргашт (dərgášt’)	“Onu muhtemelen alacaklar.”
-miş'li geçmiş 1	-хьа-ит (-x’ájt’)	-хьоу (-x’áw)	дыргахьеит (dərgax’ájt’)	“Onu almışlardı.(eylem bitmedi)”
Tamamlanmamış	-уан (-wán)	-уаз (-wáz)	дыргон (dərgawán)	“Onu aldılar.”
Geçmiş belirsiz	-н (-n)	-з (-z)	дырган (dərgán)	“Onu aldılar ve...”
Koşullu gelecek 1	-рын (-rә́n)	-рыз (-rəz)	дыргарын (dərgarә́n)	“Onu alırlardı.”
Koşullu gelecek 2	-шан (-šan)	-шаз (-šaz)	дыргашан (dərgášan)	“Onu almak zorunda kaldılar.”
-miş'li geçmiş 2	-хьан (-x’án)	-хьаз (-x’az)	дыргахьан (dərgax’án)	“Onu almışlardı.”

Buna karşılık, durum fiilleri, aşağıda а́цәара (ácºara - “uyumak”) fiili kullanılarak gösterildiği gibi, bu zengin zaman sisteminden yoksundur.^[22]

	Sonlu	Sonlu olmayan	Örnek	Türkçesi
Geçmiş	-н	-з	дыцәан (dә́cºan)	“Uyuyordu.”
Şimdiki	-уп	-у	дыцәоуп (dә́cºawp)	“Uyuyan”

Olumsuzlama (Durum)

Olumsuzluk öneki m-, bir durum fiil yapısında bu konumu işgal eder.

дтәам

dt’ºam

“Oturmuyor.”^[19]

Bitiş Sonekleri

Fiil kompleksindeki son konum, çeşitli karma amaçlı işaretleyicilerden herhangi birini barındırabilir.^[19]

Amaç	Sonek
Dinamik-Sonlu	-ит (-jt')
Durgun-Sonlu	-п (-p')
Koşullu	-р (-r)
Vurgulu	-еи (-aj)
Soru	-ма (-ma)
Dilek	-аа(и)т//-заа(и)т (-aajt'//-zaajt')

Emir, fiilin türüne bağlı olarak birkaç olası biçim alır. Dinamik fiiller, yalın bir fiil köküne uyuşma eklerinin eklenmesiyle emir oluşturulur; geçişsizler özne ve dolaylı nesne yapıcıları içerirken, geçişliler doğrudan nesneyi ve mutlakı içerir:

шәихәаԥш

š˚jә́x˚apš

[S]+[IO]+STEM

“Ona bakın!”^[23]

Durum fiilleri, fiil köküne -z durum son ekini ekleyerek buyruğu oluşturur:

Уҟаз!

wә́q’az

STEM+[dur.]

“Ol!”^[23]

İsimler[değiştir | kaynağı değiştir]

Fiiller gibi, isimler de Abhazca'da durağan bir isim köküne çeşitli önek ve soneklerin eklenmesiyle oluşur.^[8] İsim kökleri, birleştirme, ikileme veya türetme ekinin eklenmesi dahil olmak üzere birkaç farklı işleme göre türetilebilir.^[24]

Ekler, sayı, kesinlik ve iyeliğin yanı sıra bazı durum benzeri unsurları işaret eder.^[24] Bir bütün olarak ele alındığında, Abhaz isminin tüm morfolojik yapısı aşağıdaki gibidir:

[Belirtili harfitarif]+[Çekim Öneki]+[Miktar]+Kök+[Çekim Soneki]+[Belirsiz harfitarih]+[Biçimce]^[25]

Fiillerde olduğu gibi, bu unsurların hepsi aynı anda meydana gelemez. İsim morfolojisinin tek tek bölümleri aşağıda ele alınmaktadır.

Tanımlık Ekler

Abhazca'da bir kesinlik aralığı vardır. Belirli/nötr kategorilerine bağlı olan bu maddeler, daha geniş isim yapısında önek olarak görünürken, belirsiz son eki alır.^[26]

Ek	Kategori	Örnek
а-	Nötr	ауаҩы́ (awajºә́ - “kişi”)
а́-	Belirli	уи а́уаҩы (wә́j áwajºә́ - “bu kişi”)
-к	Belirsiz	уаҩы́к (wajºә́k - “bir kişi”)

Her iki tanımlık ekinin yokluğu, evrensel niceleyicileri ima eden sıfır referansı veya bir referansın toplam eksikliğini ifade eder.

Уаҩы дсымбеит

wajºә́ dsəmbáøjt

“Kimseyi görmedim.”^[27]

Belirli ve belirsiz ekler aynı isimde birlikte görünebilir, bu da göndergelerin bir grup veya gövde olarak kastedildiğini ima eder.

аҽқәа́к

ačkºák

“atlardan biri.”^[27]

Abhazcanın farklı lehçeleri arasında harfitarif kullanımında bazı anlam farklılıkları vardır.^[27]

Çekim önekleri

Bunlar gramer kişi ve isim sınıfını ifade eden iyelik önekleridir.^[25] Tam ve kısa olmak üzere iki şekilde gelirler. Tam olanlar parantez içinde sesli harfleri içerirken kısa oldukları durumlarda bunlar yoktur.

Kişi	Önek
1.	с(ы)-
1. ç.	ҳ(а)-
2. d.	б(ы)-
2. e.	у-
2. n.	у-
2nd pl.	шә(ы)-
3. d.	л(ы)-
3. e.	и-
3. n.	а-
3. ç.	р(ы)-

Nicelik Önekleri

Bu birkaç önek, isim kompleksine sayısal bilgiler ekler. Çoğu zaman, bu bir sayı biçimini alır.^[25]

рыхҩы-ԥацәа

rəxjºә́-pacºa

“onların üç oğulu”

Çekim Sonekleri Bu ekler ya çoğul sayı ya da durum benzeri zarf bilgisi taşır. Çoğul belirteçler aşağıda daha ayrıntılı olarak ele alınmaktadır; diğer olası çekim ekleri şunlardır:^[25]

Bir yer belirleme veya yön edatına eklenmiş, üçüncü şahıs tekil insan olmayan iyelik belirteci
Konumsal -ҿы́ (-č’ә́) veya yönsel -ҳы́ (-x’ә́) edatlar
Araç eki -ла (-la)
Zarf soneki -с (-s), иашьас (jaš’ás - “kardeş olarak”) gibi^[28]
Karşılaştırma soneki -ҵас (-c’as), ҩнҵа́с (jºənc’ás - “ev gibi”) gibi^[25]
Mahrumiyet soneki -да (-da), ҩны́да (jºnә́da - “evsiz”) gibi^[25]

Çeşitli koordinasyon ekleri

Çekim ekleri sırayla birbirini takip edebilir.

аҷкәы́нцәеи аҭы́ԥҳацәеи

áč’k’ºəncºaj atә́phacºaj

“oğlanlar ve kızlar”^[25]

Çoğul Sonekleri

Abhazca tekil ve çoğul ayrımı yapar; tekil işaretsizdir, oysa çoğul isim sınıfına bağlı eklerle gösterilir.^[28] Birkaç çoğullama eki vardır, ancak en yaygın olarak kullanılan ikisi genellikle insan ve insan olmayan isim sınıflarına atıfta bulunur.^[28] Açıkça insan isimlerinin insan dışı çoğul işaretleri aldığı durumlar vardır.^[29]

Son ek	Sınf	Örnek
-цәа (-cºa)	İnsan	а́бацәа (ábacºa – “babalar”)
-қәа (-kºa)	İnsan dışı	аҽқәа́ (ačkºa - “atlar”)

Ayrıca çok daha dar kullanıma sahip birkaç çoğul son vardır.^[28]

Sonek	Örnek	Kullanım
-аа	а́ԥсуаа (ápswaa - “Abhazlar”)	Etnik kökenlere, gruplara atıfta bulunan kolektif
-(а)ра (-(a)ra)	аса́ра (asára - “kuzular”)	Yavru hayvan anlamı eklenmiş kolektif (bazı isimlerde -s ile biter)
-рaa (-raa)	а́браа (ábraa - “baldızın ebeveynleri”)	Göndergeyle ilişkili bir grubu betimleme

Biçimce

Biçimce -гьы (-g’ə) yerleşik bir koordinasyon birleşimi olarak işlev görür.^[25]

сангьы сабгьы

sáng’ə sábg’ə

“annem ve babam”

İsim sınıfı

Abhazca'daki isimler, insan/insan olmayan paradigmasına göre geniş bir şekilde sınıflandırılır, insan sınıfının kendisi de eril ve dişil cinsiyete bölünür.^[27] Cinsiyet, Abhazca dilbilgisinde oldukça zayıf bir kavramdır ve cinsiyet ayrımları, şahıs zamirleri, fiil anlaşması ve sahiplik işareti de dahil olmak üzere çeşitli bağlamlarda makul derecede nötralize edilir.^[28] Bu sınıf ve cinsiyet sistemi Abhazcayı diğer Kuzeybatı Kafkas dillerinden ayırır^[28]

Hitap ekleri

Özel bir hitap çekimi olmamasına rağmen, уа- (wa-) öneki, bir isim köküne eklendiğinde bir çağrışım biçimini ifade edebilir.

Уанцәа́!

wancºá

“Yâ Rabb!”^[30]

Benzer şekilde, saygı ve sevgiyi ifade etmek için -a soneki bir ünsüz ile biten özel bir isme eklenebilir.

Зура́ба

zurába

“Sevgili Zurab”^[30]

Zamirler[değiştir | kaynağı değiştir]

Abhazca düşürmeye meyilli bir dildir. Zamirler çekimli değildir ve fiilî uyum genellikle gramer kişisini belirtmek için yeterlidir.^[31]

Kişi	Cinsiyet		Tekil	Çoğul
1.			сарá	ҳарá
2.	Canlı	Eril	уарá	шәарá
	Canlı	Dişil	барá
	Cansız		уарá
3.	Eril	Eril	иарá	дарá
	Eril	Dişil	ларá
	Cansız		иарá

Günlük konuşmada, üçüncü şahıs zamirlerinde daha az sıklıkta yapılmasına rağmen, zamirin -рá (-rá) son ekini çıkaran kısa bir versiyonunu kullanmak yaygındır.

İsim işaretlemeye ek olarak, şahıs zamirinin kısa versiyonuna -тәы́ (-t’˚ә́) eki eklenerek sahiplik belirtilebilir:

стәы́ (st’˚ә́ - “benim”)

лтәы́ (lt’˚ә́ - “onun(dişi)”)^[32]

Yoğun zamirler, -хаҭá (-xatá) son ekiyle birleştirilmiş kısa biçimli şahıs zamirlerinden türetilir. Bunların kabaca dönüşlü bir anlamı vardır.

сарá (sará - “ben”)

схаҭá (sxatá - “ben kendi başıma”)^[32]

Sıfatlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Morfolojik olarak, sıfatlar isimlere çok benzer, sadece sözdizimsel işlevleri farklıdır.^[33] İsimlere benzer şekilde, sıfat kökleri de birleştirme, ikileme ve ekleme ile türetilebilir.^[34] Nitelikli olarak kullanıldığında, sıfatlar değiştirdikleri ismin ardından gelir. Yüklemi oluşturan sıfatları veya son ek ile türetilenler isimden önce gelir.^[33] Sıfatlar aşağıdaki paradigmaya göre oluşturulur:

[Belirtili harfitarif]+[Çekim Öneki]+Kök+[Çekim Soneki]+[Belirtisiz harfitarif]+[Zarf Soneki]^[33]

Çekim Öneki

İyelik öneki r- iyelik uyuşmasını göstermek için kullanılır.^[35]

рҭоурыхтә ҭагылазаашьа

rtawrә́xt’º tagә́lazaaš’a

“onların tarihi durumları”

Sıfat Sonekleri

Bu ekler, değiştirilen isimle uyuşma göstermek için sıfat köküne eklenir.^[35]

Uyuşma	Sonek
Pekiştirmeli	-ӡа
Çoğul	-кәа (-k˚a)
Araçsal	-ла (-la)
Zarfsal	-с (-s)
Kıyaslamalı	-ҵас (-c’as)
Gerçek dışı	-шәа (-šºa)
Mahrum	-да (-da)

Bir sıfatın karşılaştırmalı biçimi, sıfattan önce gelen аиҳá (ajhá - “daha”) karşılaştırmalı takısı kullanılarak oluşturulur. Üstün biçim, pekiştirici son eki -ӡа ile gösterilir:^[35]

аиҳа ибзиоу аҩны

ajhá jəbzә́jaw ajºnә́ (“daha iyi bir ev”)

иҟаԥшӡа

jəq’apšʒá (“en kırmızı”)

Türkçeden Abhazca'ya geçen alıntılar[değiştir | kaynağı değiştir]

^[36]

абаира́м < Türk. bayram
абаклау́а < Türk. baklava
абақьма́з < Türk. pekmez
абе́иа ? < Türk. bey
адау́л < Türk. davul
адамы́ӷ(а) < Türk. damga
ада́ҧа < Türk. defne
адәқьа́н < Türk. dükkân
адәқьанџьы́ < Türk. dükkâncı
а́ешьыл ~ а́иашьыл < Türk. yeşil
азанда́л < Türk. sandal
азанџьы́р ~ азынџьы́р < Türk. zincir
азеиҭы́н < Türk. zeytin
акадифа́ < Türk. kadife
аказма́ < Türk. kazma
акаиыф < Türk. kayık
акаҧдан < Türk. kaptan
акарпы́жә ~ акырпы́жә < Türk. karpuz
акаҭра́н < Türk. katran
акәарма́ < Türk. kavurma
аҟа́б (Abjuy) ~ аҟаба́қ (Bzıb) < Türk. kabak
аҟазау́ҭ < Türk. gazavat
аҟа́ма < Türk. kama
аҟамчы́ ~ аҟанчы́ < Türk. kamçı
аҟару́л < Türk. karakol
амаде́н < Türk. maden
амажьди́а < Türk. mecidiye
амалҳа́м (Abjuy) < Türk. melhem, merhem
амаҭа́р < Türk. matara
амҳаџьы́р < Türk. muhacir
анама́з < Türk. namaz
апапы́ч < Türk. pabuç
аҧа́ра < Türk. para
араҳа́ҭ < Türk. rahat
асаа́ҭ < Türk. saat
асааҭџьы́ < Türk. saatçi
а́саби < Türk. sabi [< Arap.]
асаӷла́м (Bzıb) < Türk. sağlam
а́саҟаҭ < Türk. sakat
асамсу́н 'сорт абхазского табака' < Türk. Samsun
асара́қь < Türk. sarık
асы́рма < Türk. sırma
аҭулаӷь < Türk. tülek
афырҭын < Türk. fırtına
афлыка < Türk filika
афырџьа́н < Türk. fincan
аҳала́л < Türk. helal
аҳалуа́ < Türk. helva
аҳама́м < Türk. hamam
аҳанџьа́р < Türk. hançer
а́ҳара́м < Türk. haram
аҳасы́р < Türk. hasır
аҳа́ҭыр < Türk. hatır
ачақы́ < Türk. çakı
ачана́х < Türk. çanak
ача́нҭа < Türk. çanta
ашаиҭа́н < Türk. şeytan
аџьиха́д < Türk. cihat

Türkiye'deki Abhazca araştırmaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu konuda en dikkati çeken Ömer Büyüka'nın (1901-2001) çalışmalarıdır. Türkiye'deki Abhaz-Abaza kökenli Türk vatandaşları arasında "Ömer Amca" olarak tanınan ve sevilen Büyüka'nın yayımlanmış çalışmalarının yanında henüz yayımlanmamış çalışmaları da bulunuyor.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Abhazca Vikipedi

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "Arşivlenmiş kopya". 20 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2013.
^ "bağlantı g.: "Амрах'әага" (Güneş ışını)". 16 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2009.
^ Chirikba, Viacheslav (2003). Abkhaz LINCOM Europa, p.22.
^ ^a ^b Chirikba 2003, p.48
^ Hewitt, George (2008). “Cases, arguments, verbs in Abkhaz, Georgian and Mingrelian.” Case and Grammatical Relations: Studies in Honor of Bernard Comrie, edited by Greville G. Corbett and Michael Noonan, Philadelphia: John Benjamins, p.80
^ Chirikba 2003, pp.18-21
^ ^a ^b ^c ^d ^e Chirikba 2003, p.37
^ ^a ^b Chirikba 2003, p.22
^ Hewitt, George (1999). “Morphology Revisited: Some Peculiarities of the Abkhaz Verb.” Studies in Caucasian Linguistics edited by Helma van den Berg, Leiden: CNWS, p.197
^ ^a ^b ^c Chirikba 2003, p.41
^ Chirikba 2003, pp.54-55
^ Hewitt, George (1979). The Relative Clause in Abkhaz (Abžui Dialect). Lingua 47, p.173
^ Chirikba 2003, p.55
^ Kathman, David (1993). Expletive Verb Marking in Abkhaz. Annual Meeting of the Berkeley Linguistics Society, 19, p.194
^ Chirikba 2003, pp.37-39
^ Chirikba 2003, p.40
^ I︠A︡kovlev, N.F. (2006). Грамматика абхазского литературного языка. Alashara. OCLC 163620826. , p.157-158
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Chirikba 2003, p.38
^ ^a ^b ^c ^d Chirikba 2003, p.39
^ Chirikba 2003, pp.53-54
^ Chirikba 2003, p.44
^ Chirikba 2003, pp.44-45
^ ^a ^b Chirikba 2003, p.68
^ ^a ^b Chirikba 2003, p.28
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Chirikba 2003, p.23
^ Chirikba 2003, pp.23-24
^ ^a ^b ^c ^d Chirikba 2003, p.24
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Chirikba 2003, p.25
^ Hewitt, George (2010). Abkhaz: A Comprehensive Self-Tutor. LINCOM Europa, p.31
^ ^a ^b Chirikba 2003, p.26
^ Chirikba 2003, p.32
^ ^a ^b Chirikba 2003, p.33
^ ^a ^b ^c Chirikba 2003, p.29
^ Chirikba 2003, p.31
^ ^a ^b ^c Chirikba 2003, p.30
^ В. А. Касландзия etc., Абхазско-русский словарь, Сухум 2005

[1] "Arşivlenmiş kopya". 20 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2013.

[2] "bağlantı g.: "Амрах'әага" (Güneş ışını)". 16 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2009.

[3] Chirikba, Viacheslav (2003). Abkhaz LINCOM Europa, p.22.

[Chirikba_2003,_p.48-4] Chirikba 2003, p.48

[5] Hewitt, George (2008). “Cases, arguments, verbs in Abkhaz, Georgian and Mingrelian.” Case and Grammatical Relations: Studies in Honor of Bernard Comrie, edited by Greville G. Corbett and Michael Noonan, Philadelphia: John Benjamins, p.80

[6] Chirikba 2003, pp.18-21

[Chirikba_2003,_p.37-7] Chirikba 2003, p.37

[Chirikba_2003,_p.22-8] Chirikba 2003, p.22

[9] Hewitt, George (1999). “Morphology Revisited: Some Peculiarities of the Abkhaz Verb.” Studies in Caucasian Linguistics edited by Helma van den Berg, Leiden: CNWS, p.197

[Chirikba_2003,_p.41-10] Chirikba 2003, p.41

[11] Chirikba 2003, pp.54-55

[12] Hewitt, George (1979). The Relative Clause in Abkhaz (Abžui Dialect). Lingua 47, p.173

[13] Chirikba 2003, p.55

[14] Kathman, David (1993). Expletive Verb Marking in Abkhaz. Annual Meeting of the Berkeley Linguistics Society, 19, p.194

[15] Chirikba 2003, pp.37-39

[16] Chirikba 2003, p.40

[17] I︠A︡kovlev, N.F. (2006). Грамматика абхазского литературного языка. Alashara. OCLC 163620826. , p.157-158

[Chirikba_2003,_p.38-18] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Chirikba 2003, p.38

[Chirikba_2003,_p.39-19] Chirikba 2003, p.39

[20] Chirikba 2003, pp.53-54

[21] Chirikba 2003, p.44

[22] Chirikba 2003, pp.44-45

[Chirikba_2003,_p.68-23] Chirikba 2003, p.68

[Chirikba_2003,_p.28-24] Chirikba 2003, p.28

[Chirikba_2003,_p.23-25] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Chirikba 2003, p.23

[26] Chirikba 2003, pp.23-24

[Chirikba_2003,_p.24-27] Chirikba 2003, p.24

[Chirikba_2003,_p.25-28] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Chirikba 2003, p.25

[29] Hewitt, George (2010). Abkhaz: A Comprehensive Self-Tutor. LINCOM Europa, p.31

[Chirikba_2003,_p.26-30] Chirikba 2003, p.26

[31] Chirikba 2003, p.32

[Chirikba_2003,_p.33-32] Chirikba 2003, p.33

[Chirikba_2003,_p.29-33] Chirikba 2003, p.29

[34] Chirikba 2003, p.31

[Chirikba_2003,_p.30-35] Chirikba 2003, p.30

[36] В. А. Касландзия etc., Абхазско-русский словарь, Сухум 2005

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

Abhazca nedir?, Abhazca anlamı nedir?, Abhazca ne demektir?