90377 Sedna

Sedna, Hubble Uzay Teleskobu'ndan alınan bu görüntüde yalnızca tek bir pikseli kapsıyor.[1]
Keşif[2]
Keşfeden	Michael Brown Chad Trujillo David Rabinowitz
Keşif tarihi	14 Kasım 2003
Adlandırmalar
MPC belirtmesi	(90377) Sedna
Adın kaynağı	Sedna (İnuit deniz ve deniz hayvanları tanrıçası)
Alternatif adlandırma	2003 VB12
Küçük gezegen kategorisi	TNO[3] · ayrık sednoid[4] cüce gezegen
Sıfatlar	Sednian[5]
Sembol	(çoğunlukla astrolojik)
Yörünge özellikleri[3]
Dönem 31 Mayıs 2020 (JD 2458900.5)
Belirsizlik parametresi 2
Gözlem yayı	30 yıl
İlk önkeşif tarihi	25 Eylül 1990
Günöte	937 AU (140 milyar km)[6]
Günberi	76,19 AU (11,4 milyar km)[6][7][8]
Yarı büyük eksen	506 AU (76 milyar km)[6] veya 0,007 ly
Dış merkezlik	0,8496[6]
Yörünge periyodu	11.390 y (barisentrik)
Kavuşum dönemi	11.408 Miladi yıl
Ortalama yörünge hızı	1,04 km/s
Ortalama ayrıklık	358,117°
Ortalama devinim	0° 0d 0.289s / gün
Eğiklik	11,9307°
Çıkış düğümü boylamı	144,248°
Günberi zamanı	≈ 18 Temmuz 2076[7][8]
Perihelyon açısı	311,352°
Fiziksel özellikler
Tayf tipi	(kırmızı) B−V=1,24; V−R=0,78[9]
Görünür büyüklük	20,8 (karşı konum)[10] 20,5 (perihelik)[11]
Mutlak parlaklık (H)	1,83±0,05[12] 1,3[3]
Boyutlar	995±80 km (termofiziksel model) 1060 ± 100 km (std. ısıl model)[12] 1025 ± 135 km (örtülme çizgisi)[13]
Sinodal dönme süresi	10,273±0,002 sa (~18 saat daha az olasılıkla)[14]
Geometrik albedo	0,32±0,06[12]
Sıcaklık	≈ 12 K (notlara bakınız)
Wikimedia Commons'ta ilgili ortam

Sedna (küçük gezegen tanımı 90377 Sedna) Güneş Sistemi'nin en dışında yer alan ve 2003 yılında keşfedilen bir cüce gezegendir. Spektroskopisi, Sedna'nın yüzey bileşiminin diğer bazı Neptün ötesi cisimlere benzer şekilde büyük ölçüde su, metan ve azot buzları ile tholinlerin bir karışımı olduğunu ortaya koymuştur. Yüzeyi Güneş Sistemi nesneleri arasında en kırmızı olanlardan biridir. Sedna, tahmini belirsizlikler dahilinde bir uyduya sahip olduğu bilinmeyen en büyük gezegenimsi olarak Ceres ile eşdeğerdir. Yaklaşık 1.000 km'lik bir çapa sahiptir (büyük olasılıkla cüce gezegen Ceres ile Satürn'ün uydusu Tethys'in boyutları arasındadır) ve kütlesi bilinmemektedir.

Sedna, Güneş Sistemi'ndeki en büyük yörüngelerden birine sahiptir ve günötesi (Güneş'ten en uzak mesafe) yaklaşık 937 astronomik birimdir (AU).^[6] Bu, Neptün'ün Güneş'e olan uzaklığının 31 katıdır ve gezegenler arası uzayın dış sınırını tanımlayan helyopozun en yakın bölgesinin çok ötesindedir. 2023 itibarıyla Sedna, Neptün'den neredeyse üç kat daha uzakta 84 AU (13 milyar km) mesafede Güneş'e en yakın yaklaşımı olan günberi yakınındadır. Cüce gezegenler Eris ve Gonggong şu anda Güneş'e Sedna'dan daha uzaktadır. Günberi sırasında Sedna'ya yönelik bir keşif uçuşu Jüpiter'in kütleçekimsel yardımı kullanılarak 24,5 yıl içinde tamamlanabilir.^[15]

Sedna olağanüstü derecede uzun (basık) bir yörüngeye sahiptir ve Güneş'e en yakın olduğu 76 AU mesafeye ulaşması yaklaşık 11.400 yıl sürer. IAU (Uluslararası Astronomi Birliği) başlangıçta Sedna'yı Neptün'ün kütleçekimsel etkisiyle oldukça uzamış yörüngelere gönderilen cisimlerin oluşturduğu bir grup olan dağınık diskin bir üyesi olarak kabul etti. Bununla birlikte bazı gökbilimciler bu sınıflandırmaya itiraz etmiştir çünkü günberisi, bilinen gezegenlerden herhangi biri tarafından saçılmış olamayacak kadar büyüktür. Bu durum bazı gökbilimcilerin gayri resmi olarak onu iç Oort bulutunun bilinen ilk üyesi olarak belirtmesine yol açmıştır. Bu cisim, 2012 VP113 ve Leleākūhonua'yı da içeren yeni bir yörünge sınıfı olan sednoidlerin prototipidir.

Sedna'nın kaşiflerinden gökbilimci Michael E. Brown, Sedna'nın alışılmadık yörüngesini anlamanın Güneş Sistemi'nin kökeni ve erken evrimi hakkında bilgi sağlayabileceğine inanmaktadır.^[16][17] Güneş'in doğduğu kümedeki bir ya da daha fazla yıldız tarafından etkilenmiş ya da başka bir yıldızın gezegen sisteminden yakalanmış olabilir. Sedna ve benzeri cisimlerin yörüngelerinin kümelendiği bu durum, Neptün yörüngesinin ötesinde bir gezegenin varlığına dair bir kanıt olarak düşünülmektedir.^[18][19][20]

Yörünge ve dönme[değiştir | kaynağı değiştir]

Sedna Güneş sisteminde bilinen kendi büyüklüğüne yakın ya da üstün olan objeler arasında en uzun ikinci yörünge periyoduna sahiptir ve bu periyot yaklaşık 11.400 yıl civarı olarak hesaplanmıştır.^[21] Sedna'nın yörüngesinin dış merkezliği aşırı yüksektir, günötesi 937 AU^[21] ve günberisi 76 AU civarındadır. Sedna Güneş Sisteminin en soğuk bölgesinde yer alır ve bu bölgede sıcaklık asla -240 °C'yi (-400 °F) aşmaz.^[22] Sedna 2012 VP₁₁₃ bulunana kadar Güneş Sistemindeki en büyük günberi değerine sahipti.^[23][24] Günötesinde, Sedna Güneşin etrafında Dünyanın sadece %1,3 hızınde döner.

Sedna keşfedildiği zaman Güneş'den 89,6 AU^[25] uzaklığında günberiye yaklaşıyordu ve Güneş Sisteminde görüntülenmiş en uzak obje idi. Sedna daha sonra bulunan ve 97 AU ile günöteye yakın olan Eris tarafından geçildi. Sedna 2022 yılı itibarıyla günberiye yakın olduğu için hem Eris hem de Gonggong sırasıyla 95,8 AU ve 88,9 AU ile Güneşe Sedna'dan (83,9 AU) daha uzaktır.^[26][27][28] Bazı kuyruklu yıldızların yörüngesi Sedna'nınkinden daha da uzağa açılır ancak günberide iç Güneş Sistemine girmedikleri sürece bulunamayacak kadar karanlıklardır. Sedna 2076 ortalarında günberiye girdiği zaman, Güneş Sedna'nın uzaklığından dolayı bir disk gibi değil, aşırı parlak bir nokta gibi görünecekdir.

İlk bulunduğu zaman, Sedna'nın tuhaf derecede uzun bir dönme süresine sahip olduğu düşünülmüştü (20 ila 50 gün arası). En başta Sedna'nın dönme hızının Plüton'un uydusu Charon gibi başka büyük bir cismin kütle çekimi tarafından yavaşlatıldığı tahmin edilmişti.^[29] Ancak böyle bir uydu Hubble Uzay Teleskobu ile 2004'te yapılan bir araştırmada bulunamadı. Daha sonra MTT teleskobu tarafından yapılan ölçümler Sedna'nın aslında büyüklüğü için daha tipik olan 10 saatlik bir dönme süresine sahip olduğunu gösterdi. Bunun yerine 18 saatte de dönüyor olabilir, ancak bunun muhtemel olmadığı düşünülür.^[30]

Sınıflandırma[değiştir | kaynağı değiştir]

Sedna'nın keşfi hangi astronomik cisimlerin gezegen olup hangilerinin gezegen olmadığı sorusunu tekrar gündeme getirdi. Sedna hakkında 15 Mart 2004 de basın onuncu bir gezegenin bulunduğunu bildiren makaleler çıkardı. Bu sorun birçok gökbilimci için Uluslararası Astronomi Birliği tarafından 24 Ağustos 2006 da kabul edilen yeni gezegen tanımı ile çözülmüştür. Bu tanıma göre bir gegenin yörüngesini temizlemiş olması gerekir. Sedna'nın yörüngesini temizlemiş olmadığı tahmin edilir. Niceliksel olarak, Stern–Levison parametresinin 1'den çok daha düşük olduğu tahmin edilir. IAU aynı zamana gezegen olmayan en büyük cisimler için cüce gezegen terimini kullanmıştır. Bu tür gezegenler hidrostatik dengededir ve bu yüzden gezegen benzeri jeolojik aktivite gösterirler, ancak yörüngelerini temizlememişlerdir.^[31] Sedna yeteri kadar parlaktır ve bu da yeteri kadar büyük olduğu anlamına geldiğinden hidrostatik dengede olduğu düşünülür.^[32] Bundan dolayı, gökbilimciler genel olarak Sedna'nın bir cüce gezegen olduğunu söyler.^{[33][34][35][36]}

Fiziksel sınıflandırılmasının dışında, Sedna yörüngesine göre de sınıflandırılır. Güneş Sistemindeki cisimleri resmi bir şekilde katalog eden Küçük Gezegen Merkezi Sedna'yı sadece bir Neptün ötesi cisim olarak adlandırır (yörüngesi Neptünün ötesinde olduğundan).^[37] Daha kesin bir yörüngesel sınıflandırma çok tartışılmıştır ve gökbilimciler sednoidlerin, 2000 CR₁₀₅ gibi benzer cisimler ile beraber yeni bir kategoriye taşınmaları gerektiğini savunmuşlardır. Bu kategoriye uzatılmış dağınık disk objeleri (E-SDO),^[38] ayrık cisimler, uzak ayrık cisimler,^[39] ya da Derin Ekliptik Araştırmanın kullandığı dağınık-uzak^[40] isimleri verilmiştir.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta 90377 Sedna ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• NASA'nın Sedna sayfası. (İngilizce)14 Mart 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Keşif Fotoğrafları).
• Mike Brown'ın Sedna sayfası
• 90377 Sedna - JPL Small-Body Database
  • En yakın yaklaşmalar · Keşif · Gök günlüğü · Yörünge grafiği · Yörünge öğeleri · Fiziksel parametreler