Uranüs

Uranüs
	Voyager 2, 24 Ocak 1986'da Uranüs'ü görüntüledi
Keşif
Keşfeden	William Herschel
Keşif tarihi	13 Mart 1781
Adlandırmalar
Adın kaynağı	Latince Ūranus Yunan tanrısından Οὐρανός Ouranos
Sıfatlar	Uranian
Sembol
Yörünge özellikleri
	Dönem J2000
Günöte	20,11 AU
Günberi	18,33 AU
Yarı büyük eksen	19,2184 AU
Dış merkezlik	0,046381
Yörünge periyodu	84,0205 y; 30.688,5 g; 42.718 Uranüs güneş günü;
Kavuşum dönemi	369,66 gün
Ortalama yörünge hızı	6,80 km/sn
Ortalama ayrıklık	142,238600°
Eğiklik	Tutuluma 0,773°; Güneş ekvatoruna 6,48°; Değişmeyen düzleme 0,99°
Çıkış düğümü boylamı	74,006°
Günberi zamanı	19 Ağu 2050
Perihelyon açısı	96,998857°
Bilinen doğal uydusu	28
Fiziksel özellikler
Görünür büyüklük	5,38 ile 6,03
Açısal çap	3,3″ ile 4,1″
Ortalama yarıçap	25.362 ± 7 km
Ekvatoral yarıçap	25.559 ± 4 km; 4,007 Dünya
Kutupsal yarıçap	24.973 ± 20; 3,929 Dünya
Basıklık	0,0229 ± 0,0008
Çevresi	159.354,1 km
Yüzey alanı	8,1156 × 109 km2 ; 15,91 Dünya
Hacim	6,833 × 1013 km3 ; 63,086 Dünya
Kütle	(8,6810 ± 0,0013) × 1025 kg; 14,536 Dünya ; GM=5.793.939 ± 13 km3/sn2
Ortalama yoğunluk	1,27 g/cm3
Yüzey kütle çekimi	8,69 m/sn2; 0,886 g
Atalet momenti faktörü	0,23 (tahmini)
Kurtulma hızı	21,3 km/sn
Yıldız dönme süresi	-0,71833 g (ters yön); 17 sa 14 dak 24 sn
Ekvatoral dönme hızı	2,59 km/sn ; 9.320 km/sa
Eksen eğikliği	97,77° (yörüngeye)
Kuzey kutbu sağ açıklık	17sa 9d 15s; 257,311°
Kuzey kutbu dik açıklık	−15,175°
Albedo	0,300 (Bond); 0,488 (geom.)
Atmosfer
Ölçek yüksekliği	27,7 km
Bileşimleri	(1,3 bar'ın altında); Gazlar: %83 ± %3 hidrojen (H; 2); %15 ± %3 helyum (He); %2,3 metan (CH; 4); %0,009 (%0,007–0,015) hidrojen döterid (HD); hidrojen sülfür (H; 2S); Buzlar: amonyak (NH; 3); su (H; 2O); amonyum hidrosülfür (NH; 4SH); metan buzu;
	Wikimedia Commons'ta ilgili ortam

Uranüs, Güneş Sisteminin Güneş'ten uzaklık sıralamasına göre 7. gezegenidir.^[18] Çap açısından Jüpiter ve Satürn'den sonra üçüncü, kütle açısındansa bu iki gezegen ve Neptün'ün ardından dördüncü sırada gelir. Adını Yunan mitolojisindeki gökyüzü tanrısı Uranos'tan (Yunanca'da Οὐρανός, Latinceleştirilmiş şekli ile Uranus) alır.^[19] 1781 yılında William Herschel tarafından keşfedilmiştir ve Buz devi sınıfına girer.

Yörünge[değiştir | kaynağı değiştir]

Uranüs, Güneş çevresinde bir devrini 84 yılda tamamlar. Hafifçe eliptik olan yörüngesi boyunca, Güneş'e uzaklığı yaklaşık 18-20 astronomik birim arasında değişir.

Fiziksel özellikler[değiştir | kaynağı değiştir]

Uranüs’ün kütlesi Dünya’nınkinin 15 katı, hacmi ise 63 katıdır. Uranüs’ün çevresinde ince, keskin hatlı ve koyu renkli 10 halkanın olduğu tespit edilmiştir. Halkaların tümü, yaklaşık 1 m çapında koyu renkli kaya benzeri parçalardan oluşmaktadır. Bunların yapısı henüz belirlenememiştir. Uranüs, kutbu güneşe bakacak şekilde tekerlek gibi döner. Böylece etrafındaki halkalar da dik olarak onunla birlikte döner.

Uranüs’te, Dünya’nın ve Satürn’ün çevresindekilerle karşılaştırılabilecek ölçüde manyetik alan vardır. Manyetik alanın ekseni, gezegenin dönme eksenine göre 55^o eğiktir ve bu diğer gezegenlere oranla oldukça yüksek bir değerdir. Bu eğiklik manyetik alanın, güneş rüzgarı karşında tirbuşon benzeri uzun bir kuyruk yapmasına neden olur. Gezegenin dönme periyodu yaklaşık olarak 17.5 saattir ve dönme ekseni olağan dışıdır. Uranüs’ün eriyik halde bulunan ağır bir çekirdeği vardır. Çekirdeğin çevresinde ise su, metan ve amonyaktan oluşan birkaç bin ^oC sıcaklığında ve binlerce km kalınlığında bir manto yer alır. Bu aşırı sıcak mantonun, üzerindeki atmosferin ağırlığından kaynaklanan devasa basıncın etkisiyle kaynayamadığı ve buranın elektriksel olarak iletken olduğu, gezegenin manyetik alanını sınırladığı düşünülmektedir.

Atmosfer[değiştir | kaynağı değiştir]

Kütlesi Dünya'nınkinin yaklaşık 14.5 katıdır ve bu onu büyük gezegenler arasında en az kütleli gezegen haline getirir. Bununla birlikte, çapı, Neptün'ünkinden biraz daha büyüktür, Dünya çapının yaklaşık dört katıdır. Toplam 1.27 g / cm yoğunluk Uranüs'ü Satürn'den sonra ikinci en az yoğun gezegen yapar. Uranüs yapısının standart modeli üç katmandan oluşmasıdır: merkezdeki kayalık çekirdek, ortada donmuş bir manto ve bir dış hidrojen veya helyum gazı tabakası. Buz örtüsü terimiyse insanlar tarafından geleneksel olarak bilinen buz değil, su, amonyak ve diğer uçucu maddelerden oluşan sıcak ve yoğun bir sıvıdır.

Yukarıdaki model makul standart olmasına rağmen benzersiz değildir, diğer modeller de gözlemleri karşılar. Örneğin, donmuş mantoda önemli miktarda hidrojen ve kaya materyali karıştırılırsa, içindeki toplam buz kütlesi daha küçük olacak ve sonuç olarak, toplam kaya ve hidrojen kütlesi daha büyük olacaktır. Şu anda mevcut veriler bilimin hangi modelin doğru olduğunu belirlemesine izin vermemektedir.^[20]

Etkin sıcaklık 58 K
1 bar basınçtaki sıcaklık 76 K
1 bar basınçtaki yoğunluk 0.42 kg/m³
Rüzgâr hızı 0 ile 200 m/s arası
Skala yüksekliği 27.7 km
Ortalama moleküler ağırlık 2.64 g/mol
Bileşim: Hidrojen (H2) % 83, Helyum (He) %15, Metan (CH4) %2, Aerosoller: Amonyum buzu; su buzu; amonyum hidrosülfit; Metan buzu

Uydular[değiştir | kaynağı değiştir]

Uranüs’ün 28 uydusu bilinmektedir. Jüpiter ve Satürn’den sonra en fazla uyduya sahip olan gezegendir. Beş büyük uydusunun (Miranda, Umbriel, Ariel, Oberon ve Titania) çapları 470–1580 km arasında değişir.

Küçük uydular: Cordelia, Ophelia, Bianca, Cressida, Desdemona, Juliet, Portia, Rosalind, Belinda, Puck, Caliban, Stephano, Trinculo, Sycorax, Prospero, Setebos, S/1986 U10, S/2001 U2, S/2001 U3, S/2003 U1, S/2003 U2, S/2003 U3

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Simon, J.L.; Bretagnon, P.; Chapront, J.; Chapront-Touzé, M.; Francou, G.; Laskar, J. (Şubat 1994). "Numerical expressions for precession formulae and mean elements for the Moon and planets". Astronomy and Astrophysics. 282 (2). ss. 663-683. Bibcode:1994A&A...282..663S.
^ ^a ^b ^c Munsell, Kirk (14 Mayıs 2007). "NASA: Solar System Exploration: Planets: Uranus: Facts & Figures". NASA. 19 Kasım 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2007.
^ Seligman, Courtney. "Rotation Period and Day Length". 9 Mart 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2009.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Williams, Dr. David R. (31 Ocak 2005). "Uranus Fact Sheet". NASA. 19 Aralık 1996 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2007.
^ Souami, D.; Souchay, J. (Temmuz 2012). "The solar system's invariable plane". Astronomy & Astrophysics. Cilt 543. s. 11. Bibcode:2012A&A...543A.133S. doi:10.1051/0004-6361/201219011. A133.
^ "HORIZONS Web-Interface". ssd.jpl.nasa.gov. 4 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ ^a ^b Mallama, A.; Hilton, J.L. (2018). "Computing Apparent Planetary Magnitudes for The Astronomical Almanac". Astronomy and Computing. Cilt 25. ss. 10-24. arXiv:1808.01973 $2. Bibcode:2018A&C....25...10M. doi:10.1016/j.ascom.2018.08.002.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Seidelmann, P. Kenneth; Archinal, Brent A.; A'Hearn, Michael F.; Conrad, Albert R.; Consolmagno, Guy J.; Hestroffer, Daniel; Hilton, James L.; Krasinsky, Georgij A.; Neumann, Gregory A.; Oberst, Jürgen; Stooke, Philip J.; Tedesco, Edward F.; Tholen, David J.; Thomas, Peter C.; Williams, Iwan P. (2007). "Report of the IAU/IAG Working Group on cartographic coordinates and rotational elements: 2006". Celestial Mechanics and Dynamical Astronomy. 98 (3). ss. 155-180. Bibcode:2007CeMDA..98..155S. doi:10.1007/s10569-007-9072-y.
^ Jacobson, R. A.; Campbell, J. K.; Taylor, A. H.; Synnott, S. P. (Haziran 1992). "The masses of Uranus and its major satellites from Voyager tracking data and earth-based Uranian satellite data". The Astronomical Journal. 103 (6). ss. 2068-2078. Bibcode:1992AJ....103.2068J. doi:10.1086/116211.
^ de Pater, Imke; Lissauer, Jack J. (2015). Planetary Sciences (2. bas.). New York: Cambridge University Press. s. 250. ISBN 978-0521853712. 17 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2021.
^ Pearl, J.C. (1990). "The albedo, effective temperature, and energy balance of Uranus, as determined from Voyager IRIS data". Icarus. 84 (1). ss. 12-28. Bibcode:1990Icar...84...12P. doi:10.1016/0019-1035(90)90155-3.
^ Mallama, Anthony; Krobusek, Bruce; Pavlov, Hristo (2017). "Comprehensive wide-band magnitudes and albedos for the planets, with applications to exo-planets and Planet Nine". Icarus. Cilt 282. ss. 19-33. arXiv:1609.05048 $2. Bibcode:2017Icar..282...19M. doi:10.1016/j.icarus.2016.09.023.
^ Podolak, M.; Weizman, A.; Marley, M. (Aralık 1995). "Comparative models of Uranus and Neptune". Planetary and Space Science. 43 (12). ss. 1517-1522. Bibcode:1995P&SS...43.1517P. doi:10.1016/0032-0633(95)00061-5.
^ ^a ^b Lunine, Jonathan I. (Eylül 1993). "The Atmospheres of Uranus and Neptune". Annual Review of Astronomy and Astrophysics. Cilt 31. ss. 217-263. Bibcode:1993ARA&A..31..217L. doi:10.1146/annurev.aa.31.090193.001245.
^ Lindal, G. F.; Lyons, J. R.; Sweetnam, D. N.; Eshleman, V. R.; Hinson, D. P.; Tyler, G. L. (30 Aralık 1987). "The Atmosphere of Uranus: Results of Radio Occultation Measurements with Voyager 2". Journal of Geophysical Research. 92 (A13). ss. 14,987-15,001. Bibcode:1987JGR....9214987L. doi:10.1029/JA092iA13p14987. ISSN 0148-0227.
^ Conrath, B.; Gautier, D.; Hanel, R.; Lindal, G.; Marten, A. (1987). "The Helium Abundance of Uranus from Voyager Measurements". Journal of Geophysical Research. 92 (A13). ss. 15003-15010. Bibcode:1987JGR....9215003C. doi:10.1029/JA092iA13p15003.
^ Irwin, Patrick G. J.; Toledo, Daniel; Garland, Ryan; Teanby, Nicholas A.; Fletcher, Leigh N.; Orton, Glenn A.; Bézard, Bruno (23 Nisan 2018). "Detection of hydrogen sulfide above the clouds in Uranus's atmosphere" (PDF). Nature Astronomy. 2 (5). ss. 420-427. Bibcode:2018NatAs...2..420I. doi:10.1038/s41550-018-0432-1. hdl:2381/42547. 28 Nisan 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2021.
^ Dunbar, Brian (5 Mayıs 2015). "Uranus". NASA. 16 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2021.
^ "Uranüs'ü kim keşfetti ve ismi nasıl okunur?". Space.com (İngilizce). 28 Şubat 2018. 3 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2021.
^ "Arşivlenmiş kopya". 17 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2019.

[VSOP87-1] Simon, J.L.; Bretagnon, P.; Chapront, J.; Chapront-Touzé, M.; Francou, G.; Laskar, J. (Şubat 1994). "Numerical expressions for precession formulae and mean elements for the Moon and planets". Astronomy and Astrophysics. 282 (2). ss. 663-683. Bibcode:1994A&A...282..663S.

[nasafact-2] Munsell, Kirk (14 Mayıs 2007). "NASA: Solar System Exploration: Planets: Uranus: Facts & Figures". NASA. 19 Kasım 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2007.

[CSeligman-3] Seligman, Courtney. "Rotation Period and Day Length". 9 Mart 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2009.

[fact-4] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Williams, Dr. David R. (31 Ocak 2005). "Uranus Fact Sheet". NASA. 19 Aralık 1996 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2007.

[Souami_Souchay_2012-5] Souami, D.; Souchay, J. (Temmuz 2012). "The solar system's invariable plane". Astronomy & Astrophysics. Cilt 543. s. 11. Bibcode:2012A&A...543A.133S. doi:10.1051/0004-6361/201219011. A133.

[jpl-6] "HORIZONS Web-Interface". ssd.jpl.nasa.gov. 4 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[Mallama_and_Hilton-7] Mallama, A.; Hilton, J.L. (2018). "Computing Apparent Planetary Magnitudes for The Astronomical Almanac". Astronomy and Computing. Cilt 25. ss. 10-24. arXiv:1808.01973 $2. Bibcode:2018A&C....25...10M. doi:10.1016/j.ascom.2018.08.002.

[Seidelmann_Archinal_A'hearn_et_al._2007-8] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Seidelmann, P. Kenneth; Archinal, Brent A.; A'Hearn, Michael F.; Conrad, Albert R.; Consolmagno, Guy J.; Hestroffer, Daniel; Hilton, James L.; Krasinsky, Georgij A.; Neumann, Gregory A.; Oberst, Jürgen; Stooke, Philip J.; Tedesco, Edward F.; Tholen, David J.; Thomas, Peter C.; Williams, Iwan P. (2007). "Report of the IAU/IAG Working Group on cartographic coordinates and rotational elements: 2006". Celestial Mechanics and Dynamical Astronomy. 98 (3). ss. 155-180. Bibcode:2007CeMDA..98..155S. doi:10.1007/s10569-007-9072-y.

[Jacobson_Campbell_et_al._1992-9] Jacobson, R. A.; Campbell, J. K.; Taylor, A. H.; Synnott, S. P. (Haziran 1992). "The masses of Uranus and its major satellites from Voyager tracking data and earth-based Uranian satellite data". The Astronomical Journal. 103 (6). ss. 2068-2078. Bibcode:1992AJ....103.2068J. doi:10.1086/116211.

[PS15-10] Pater, Imke; Lissauer, Jack J. (2015). Planetary Sciences (2. bas.). New York: Cambridge University Press. s. 250. ISBN 978-0521853712. 17 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2021.

[Pearl_et_al_Uranus-11] Pearl, J.C. (1990). "The albedo, effective temperature, and energy balance of Uranus, as determined from Voyager IRIS data". Icarus. 84 (1). ss. 12-28. Bibcode:1990Icar...84...12P. doi:10.1016/0019-1035(90)90155-3.

[Mallama_et_al-12] Mallama, Anthony; Krobusek, Bruce; Pavlov, Hristo (2017). "Comprehensive wide-band magnitudes and albedos for the planets, with applications to exo-planets and Planet Nine". Icarus. Cilt 282. ss. 19-33. arXiv:1609.05048 $2. Bibcode:2017Icar..282...19M. doi:10.1016/j.icarus.2016.09.023.

[Podolak_Weizman_et_al._1995-13] Podolak, M.; Weizman, A.; Marley, M. (Aralık 1995). "Comparative models of Uranus and Neptune". Planetary and Space Science. 43 (12). ss. 1517-1522. Bibcode:1995P&SS...43.1517P. doi:10.1016/0032-0633(95)00061-5.

[Lunine_1993-14] Lunine, Jonathan I. (Eylül 1993). "The Atmospheres of Uranus and Neptune". Annual Review of Astronomy and Astrophysics. Cilt 31. ss. 217-263. Bibcode:1993ARA&A..31..217L. doi:10.1146/annurev.aa.31.090193.001245.

[Lindal_Lyons_et_al._1987-15] Lindal, G. F.; Lyons, J. R.; Sweetnam, D. N.; Eshleman, V. R.; Hinson, D. P.; Tyler, G. L. (30 Aralık 1987). "The Atmosphere of Uranus: Results of Radio Occultation Measurements with Voyager 2". Journal of Geophysical Research. 92 (A13). ss. 14,987-15,001. Bibcode:1987JGR....9214987L. doi:10.1029/JA092iA13p14987. ISSN 0148-0227.

[Conrath_Gautier_et_al._1987-16] Conrath, B.; Gautier, D.; Hanel, R.; Lindal, G.; Marten, A. (1987). "The Helium Abundance of Uranus from Voyager Measurements". Journal of Geophysical Research. 92 (A13). ss. 15003-15010. Bibcode:1987JGR....9215003C. doi:10.1029/JA092iA13p15003.

[Irwin-17] Irwin, Patrick G. J.; Toledo, Daniel; Garland, Ryan; Teanby, Nicholas A.; Fletcher, Leigh N.; Orton, Glenn A.; Bézard, Bruno (23 Nisan 2018). "Detection of hydrogen sulfide above the clouds in Uranus's atmosphere" (PDF). Nature Astronomy. 2 (5). ss. 420-427. Bibcode:2018NatAs...2..420I. doi:10.1038/s41550-018-0432-1. hdl:2381/42547. 28 Nisan 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2021.

[18] Dunbar, Brian (5 Mayıs 2015). "Uranus". NASA. 16 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2021.

[19] "Uranüs'ü kim keşfetti ve ismi nasıl okunur?". Space.com (İngilizce). 28 Şubat 2018. 3 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2021.

[20] "Arşivlenmiş kopya". 17 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2019.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

Uranüs nedir?, Uranüs anlamı nedir?, Uranüs ne demektir?