Truvalı (gök cismi)

Jüpiter'in yörüngesinde, önünde ve arkasında yol alan Troyalı göktaşları (yeşil renkte). Ayrıca Mars ve Jüpiter arasında yer alan ana göktaşı kuşağı (beyaz renkte) ve Hilda ailesi (kahverengi renkte) resimde yer almaktadır.

Truvalı göktaşları, Jüpiter'in Güneş çevresindeki yörüngesini paylaşan çok sayıda göktaşına verilen ad. Jüpiter merkezli bir koordinat sisteminde Jüpiter'in yörüngesinde gezegenin 60° önünde ve arkasında yer alan Lagrange noktaları L₄ ve L₅'te yer alırlar. Bu noktalar kararlı bir dengeye sahiptirler, bu noktalara konulan cisimler sonsuza kadar burada kalabilirler. Yarı büyük eksenleri 5,05 ile 5,40 AU arasında, iki Lagrange noktasının çevresinde uzamış bir eğimli alanda yer alır. 'Truvalılar' olarak anılmaları, isimlerini Truva Savaşı karakterlerinden almalarından ileri gelmektedir.

'Truvalı' terimi Jüpiter'de olduğu gibi diğer gezegenlerle de benzer bir ilişki içinde olan başka gök cisimlerini nitelemek için de kullanılmaktadır. Bunlara Mars truvalıları ve Neptün truvalıları örnek gösterilebilir. 'Truvalı gezegenler' terimi de birbirleri ve yıldızları ile benzer bir yörüngesel ilişkiye sahip teorik gezegenler için de kullanılır. Ancak, 'Truvalı göktaşları' deyimi tek başına sadece Jüpiter truvalarını ifade eder.

Gözlem tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]

E. E. Barnard bir Truvalı göktaşına ait ilk gözlemi 1904 yılında yapmıştır, ancak bu gözlemin önemi o dönemde anlaşılamamıştır. Barnard, bu gözleminde o anda gökyüzünde yalnızca iki ark dakika uzakta yer alan Satürn'ün uydusu Phoebe'yi veya başka bir yıldızı gördüğünü zannetmiştir. Barnard'ın keşfettiği ışık kaynağının kimliği, 1999 yılında (tekrar) keşfedilen bir Truvalı göktaşının (12126) 1999 RM₁₁ yörüngesi tekrar hesaplanana dek anlaşılmamıştır. Neye baktığını çözümleyememesi sebebiyle Barnard'ın gözlemi tarihsel açıdan anlamlı değildir.

Truvalıların ilk gerçek keşfi Şubat 1906'da Alman astronom Max Wolf tarafından, Güneş-Jüpiter sisteminin L₄ noktasında bulunan bir göktaşını 588 Achilles olarak adlandırmasıyla gerçekleşmiştir. Bu göktaşının yörüngesinin garipliği birkaç ay içinde fark edilmiş, bu sürede ise aynı noktada ve diğer Güneş-Jüpiter Lagrange noktasında birçok başka cisim keşfedilmiştir.

2023 Şubat ayı itibarıyla, Küçük Gezegen Merkezi tarafından tanınan; 2 Dünya, 9 Mars, 12360 Jüpiter, 1 Uranüs ve 31 Neptün olmak üzere toplam 12403 truvalı asteroit bulunmaktadır.^[1] Ancak, sadece Jüpiter truvalılarının sayısının, asteroit kuşağında bulunan asteroit sayısı kadar olduğu tahmin edilmektedir.^[2] Truvalı göktaşlarının en büyüğü 370×195 km büyüklüğündeki 624 Hektor'dur.

Gezegen	L4 cismi sayısı	L5 cismi sayısı	L4 listesi	L5 Listesi
Merkür	0	0	—	—
Venüs	1	0	2013 ND15	—
Dünya	2	0	2010 TK7, 2020 XL5	—
Mars	1	13	(121514) 1999 UJ7	Çok sayıda
Jüpiter	7508	4044	Çok sayıda	Çok sayıda
Satürn	0	0	—	—
Uranüs	2	0	2011 QF99, 2014 YX49	—
Neptün	24	4	Çok sayıda	Çok sayıda

Bilimsel adlandırma[değiştir | kaynağı değiştir]

Wolf, ilk bilinen Truvalı göktaşına Homeros'un Truva Savaşı'nı anlatan destanı İlyada'daki kahramanlardan biri olan Aşil'in (Achilleus) adını vermiştir. Wolf'un bu adlandırmasının ardından, Jüpiter'in Lagrange noktalarında keşfedilen diğer göktaşlarına da İlyada ile ilgili isimler verilmiş, bu noktalardaki göktaşlarına ise genel olarak 'Truvalılar' denmiştir. L₄ noktasında yer alan asteroitler Yunan kahramanların isimlerini alarak Yunan veya Aşil grubu, L₅ noktasında yer alanlar ise Truvalıların isimleri alarak Truvalı grubu olarak adlandırılmışlardır. Ancak bu kuralın iki istisnası vardır, L₅ noktasında keşfedilen ilk göktaşı olan 617 Patroclus Yunan/Truvalı kuralı konulmadan önce adlandırılmış ve Truva grubunda yer alan tek Yunan isimli cisim olmuştur. Benzer şekilde 624 Hektor da Yunan grubunda yer alan tek Truva isimli cisimdir. Daha da kafa karıştırıcı olarak, Truva grubu bazen grubun en büyük cismi olan 617 Patroclus'un Yunan ismi taşımasına rağmen "Partoclean asteroitler" olarak adlandırılır.

Başlangıçta, "Troyalılar" terimi sadece Jüpiter'in yörüngesinde yer alan göktaşları için kullanılmıştır, ancak Mars ve Neptün'ün Lagrange noktalarında keşfedilen benzer cisimler için de "Truvalı" terimi kullanılmaktadır. Bu cisimlere bazen "Mars truvalıları" veya "Neptün truvalıları" isimleri de verilir.

Bileşim[değiştir | kaynağı değiştir]

Hawaii'de yer alan Keck Gözlemevi'nden bir grup bilim insanı, 2006'da truvalı göktaşı 617 Patroclus'un yoğunluğunun su buzundan az olduğunu hesaplamışlardır. Bu bilgi ışığında truvalı cisimlerinin büyük olasılıkla kuyrukluyıldızlar ve Kuiper Kuşağı cisimlerine benzer bileşimde olduğunu iddia etmişlerdir.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "Trojan Minor Planets". www.minorplanetcenter.net. 18 Ocak 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2023.
^ Yoshida, F.; Nakamura, T. (Aralık 2005). "Size Distribution of Faint Jovian L4 Trojan Asteroids". The Astronomical Journal (İngilizce). 130 (6): 2900-2911. doi:10.1086/497571. ISSN 0004-6256. 15 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2023.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

http://cfa-www.harvard.edu/iau/lists/Trojans.html24 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
www.newscientistspace.com

[1] "Trojan Minor Planets". www.minorplanetcenter.net. 18 Ocak 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2023.

[2] Yoshida, F.; Nakamura, T. (Aralık 2005). "Size Distribution of Faint Jovian L4 Trojan Asteroids". The Astronomical Journal (İngilizce). 130 (6): 2900-2911. doi:10.1086/497571. ISSN 0004-6256. 15 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2023.

[1]

[2]

Truva (gök cismi) nedir?, Truva (gök cismi) anlamı nedir?, Truva (gök cismi) ne demektir?