Uranüs'ün uyduları

Uranüs, güneş sisteminin yedinci gezegenidir ve bilinen 28 doğal uydusu vardır.^[1] Bu uydulara William Shakespeare ve Alexander Pope'un eserlerindeki karakterlerin isimleri verilmiştir.^[2] Titania ve Oberon adı verilen ilk iki uydu 1787 yılında İngiliz astronom William Herschel tarafından keşfedilmiştir. Bu keşifleri 1851 yılında William Lassell tarafından (Ariel ve Umbriel) ve 1948 yılında Gerard Kuiper (Miranda) tarafından keşfedilen üç hidrostatik dengeye sahip uydu izlemiştir.^[2] Bu beş uydu gezegensel kütleye sahiptir ama güneşin etrafında dönmedikleri için cüce gezegen kategorisine alınmazlar. Kalan uydular 1985 sonrasında Voyager 2 uzay aracı ve dünya merkezli teleskoplar tarafından keşfedilmiştir.

Uranüs uyduları on üçü iç ay, beşi büyük ay ve dokuz düzensiz ay olmak üzere üç grupta incelenir. İç aylar küçük ve koyu renklidir ve gezegenin halkalarıyla aynı özellikleri taşırlar. Beş büyük ay, hidrostatik dengeye sahip olacak kadar büyük kütleye sahiptir, bunlardan dördü üzerinde kanyon ve volkanik oluşumlar gözlenmiştir.^[3] Bu beş aydan en büyü olan Titania, 1,578 km çapa sahiptir ve güneş sistemindeki 8. büyük aydır. Kütlesi dünya'nın uydusu olan Ay'ın kütlesinden 20 kat daha azdır. Düzensiz ayların yörüngeleri ise gezegenden son derece uzak ve eğimli elips şeklinde yörüngelerdir.^[1]

Keşif[değiştir | kaynağı değiştir]

Keşfedilen ilk iki uydu olan Titania ve Oberon gezegenin keşfinden altı yıl sonra, 11 Ocak 1787'de William Herschel tarafından keşfedildi. Daha sonraları Herschel altıya kadar uydu ve belki de bir gezegen halkası keşfettiğini düşünmüştür. Yaklaşık 50 yıl boyunca Herschel'in ekipmanları Uranüs'ün uydularının göründüğü tek teleskop olarak kaldı.^[4] 1840'larda daha iyi teleskoplar e Uranüs'ün gökyüzündeki daha uygun konumu sayesinde Titania ve Oberon yeniden gözlemlenebildi. Daha sonra iki yeni ay, Ariel ve Umbriel 1851 yılında William Lassell tarafından keşfedildi.^[5] Uranüs'ün uydularının Roma rakamları ile adlandırılması sistemi astronomi yayınları arasında uzun bir süre karışıklık yarattı, Herschel'in Titania ve Oberon'u Uranüs II ve IV olarak adlandırmasının mı, yoksa William Lassell'in bu uyduları I ve II olarak adlandırmasının mı kullanılacağı kesinleştirilemedi.^[6] Ariel ve Umbriel'in gözlemlerinin doğrulanmasıyla Lassell, Uranüs'ün uydularını gezegenden dışarı doğrı I, II, III ve IV olarak adlandırdı; bu adlandırma kalıcı oldu.^[7] 1852'de Herschel'in oğlu John Herschel, o dönemde bilinen dört uyduya günümüzdeki isimlerini verdi.^[8]

İsimler[değiştir | kaynağı değiştir]

İlk iki uydu 1787'de keşfedildi ama 1852'ye (iki uydu daha keşfedildikten bir yıl sonra) kadar bunlara isim verilmedi. Uydulara Uranüs'ün kaşifinin oğlu olan John Herschel tarafından isim verilmesine karar verildi. Herschel uydulara Yunan mitolojisinden isimler vermek yerine, William Shakespeare'in Bir Yaz Gecesi Rüyası adlı romanındaki iki perinin ismi olan Oberon ve Titania ve Alexander Pope'un Bukleye Tecavüz adlı eserindeki mitolojik yaratıkların ismi olan Ariel ve Umbriel isimlerini verdi.

Uranüs uydularına verilen diğer isimler ve geldikleri yer şöyledir:

Bukleye Tecavüz (Alexander Pope):
- Ariel, Umbriel, Belinda
William Shakespeare oyunları:
- Bir Yaz Gecesi Rüyası: Titania, Oberon, Puck
- Fırtına: (Ariel), Miranda, Caliban, Sycorax, Prospero, Setebos, Stephano, Trinculo, Francisco, Ferdinand
- Kral Lear: Cordelia
- Hamlet: Ophelia
- Hırçın Kız: Bianca
- Troilus ve Cressida: Cressida
- Othello: Desdemona
- Romeo ve Juliet: Juliet, Mab
- Venedik Taciri: Portia
- Size Nasıl Geliyorsa: Rosalind
- Kuru Gürültü: Margaret
- Kış Masalı: Perdita
- Atinalı Timon: Cupid

Uranüs aylarıyla aynı ismi taşıyan bazı astreoidler: 171 Ophelia, 218 Bianca, 593 Titania, 666 Desdemona, 763 Cupido ve 2758 Cordelia.