225088 Gonggong

Gonggong ve uydusu Xiangliu'nun, 2010 yılında Hubble Uzay Teleskobu tarafından alınan görüntüsü
Keşif
Keşfeden	Megan Schwamb Michael E. Brown David L. Rabinowitz
Keşif yeri	Palomar Obs.
Keşif tarihi	17 Temmuz 2007[a]
Adlandırmalar
MPC belirtmesi	(225088) Gonggong
Telaffuz	/ˈɡɒŋɡɒŋ/
Adın kaynağı	共工 Gònggōng
Alternatif adlandırma	2007 OR10
Küçük gezegen kategorisi	TNO 3:10 res. · dwarf planet
Sembol
Yörünge özellikleri
Dönem 17 Aralık 2020 (JD 2459200,5)
Belirsizlik parametresi 3
Gözlem yayı	37 yıl ve 90 gün (13604 gün)
Günöte	101.190 AU (15.138 Tm)
Günberi	33.781 AU (5.053,6 Tm)
Yarı büyük eksen	67.485 AU (10.095,6 Tm)
Dış merkezlik	0,49943
Yörünge periyodu	554,37 yıl (202.484 gün)
Ortalama ayrıklık	106,496°
Ortalama devinim	0° 0d 6.401s / day
Eğiklik	30,6273°
Çıkış düğümü boylamı	336,8573°
Günberi zamanı	17 Şubat 1857
Perihelyon açısı	207,6675°
Bilinen doğal uydusu	1 (Xiangliu)
Fiziksel özellikler
Tayf tipi	B−V=1,38±0,03 V−R=0,86±0,02 V−I=1,65±0,028
Görünür büyüklük	21,4
Mutlak parlaklık (H)	2,34 · 2,0 1,8 · 1,6 (varsayılan)
Ortalama çap	1230±50 km
Ortalama yarıçap	615±25 km
Basıklık	0,03 (22,4 saat dönme periyodu ile) 0,007 (44,81 saat dönme periyodu ile)
Kütle	(1,75±0,07)×1021 kg
Ortalama yoğunluk	1,74±0,16 g/cm3
Ekvatoral yerçekimi	≈ 30.88 m/s2
Ekvatoral kurtulma hızı	≈ 6.16 km/s
Sinodal dönme süresi	22,40±0,18 sa veya 44,81±0,37 sa (belirsiz, ancak muhtemelen 22,4 saat)
Geometrik albedo	0,14±0,01
Wikimedia Commons'ta ilgili ortam

Gonggong (resmi adıyla 225088 Gonggong; geçici adı 2007 OR₁₀), Neptün'ün ötesindeki dağınık diskin bir üyesi olan bir cüce gezegendir. 34-101 astronomik birim (5,1×10^⁹-15,1×10^⁹ km; 3,2×10^⁹-9,4×10^⁹ mi) arasında değişen oldukça eksantrik ve eğimli bir yörüngeye sahiptir. 2019 itibarıyla Güneş'e olan uzaklığı 88 AU (13,2×10^⁹ km; 8,2×10^⁹ mi) olup, bilinen en uzak altıncı Güneş Sistemi nesnesidir. Derin Ekliptik Araştırması'na göre Gonggong, Neptün ile 3:10 yörünge rezonansı içindedir ve Neptün'ün tamamladığı her on yörüngeye karşılık Güneş etrafında üç yörünge tamamlamaktadır. Gonggong, Temmuz 2007'de Amerikalı astronomlar Megan Schwamb, Michael Brown ve David Rabinowitz tarafından Palomar Gözlemevi'nde keşfedildi ve keşif Ocak 2009'da duyuruldu.

Yaklaşık 1.230 kilometre (760 mi) çapındaki Gonggong, Plüton'un uydusu Charon büyüklüğündedir ve bilinen en büyük beşinci Neptün ötesi nesnedir. Hidrostatik denge altında plastik ve dolayısıyla bir cüce gezegen olacak kadar büyük olabilir. Gonggong'un büyük kütlesi, hafif bir metan atmosferinin tutulmasını mümkün kılmaktadır, ancak böyle bir atmosfer yavaşça uzaya doğru kaçacaktır. Cisim, adını kaostan, sellerden ve Dünya'nın eğiminden sorumlu olduğuna inanılan Çin su tanrısı Gònggong'tan almıştır. Bu isim, keşfedenler tarafından 2019 yılında, halkın nesneye bir isim seçmesine yardımcı olmak için çevrimiçi bir anket düzenlediklerinde seçildi ve Gonggong ismi kazandı.

Gonggong, muhtemelen yüzeyinde tolin adı verilen organik bileşiklerin varlığından dolayı kırmızıdır. Yüzeyinde, uzak geçmişte kısa bir kriyovolkanik aktivite dönemine işaret eden su buzu da bulunur. Yaklaşık 22 saatlik bir dönme periyoduna sahip olan Gonggong, tipik olarak 12 saatten daha kısa periyotlara sahip olan diğer Neptün ötesi nesnelere kıyasla yavaş dönmektedir. Gonggong'un yavaş dönüşüne, Xiangliu adlı doğal uydusundan gelen gelgit kuvvetlerinin neden olduğu düşünülmektedir.

Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]

Keşfi[değiştir | kaynağı değiştir]

Gonggong, Amerikalı astronomlar Megan Schwamb, Michael Brown ve David Rabinowitz tarafından 17 Temmuz 2007'de keşfedildi. Keşif, San Diego, Kaliforniya yakınlarındaki Palomar Gözlemevi'ndeki Samuel Oschin teleskopu kullanılarak, Güneş'ten 50 AU (7,5×109 km; 4,6×109 mil) uzaklıktaki Sedna bölgesinde uzak nesneleri bulmak için yapılan bir araştırma olan Palomar Uzak Güneş Sistemi Araştırması'nın bir parçasıydı.^[1][2]

Araştırma, Güneş'ten en az 1.000 AU uzaklığa kadar olan nesnelerin hareketlerini tespit etmek üzere tasarlanmıştır. Schwamb, göz kırpma tekniğini kullanarak ve görüntüleri karşılaştırarak Gonggong'u tespit etti. Keşif görüntülerinde Gonggong'un yavaş hareket ettiği görülüyor ve bu da onun uzak bir nesne olduğunu gösteriyor. Bu keşif, Schwamb'ın doktora tezinin bir parçasıydı. Schwamb o sırada Kaliforniya Teknoloji Enstitüsü'nde Michael Brown'ın yüksek lisans öğrencisiydi.^[3][4]

Gonggong, Ocak 2009'da Minor Planet Elektronik Genelgesinde resmen duyuruldu. Daha sonra, 2007 Temmuz ayının ikinci yarısında keşfedildiği için 2007 OR₁₀ adı verildi. Tanımının son harfi ve rakamları, Temmuz ayının ikinci yarısında keşfedilen 267. nesne olduğunu gösteriyor. Nisan 2017 itibarıyla, 13 karşı konum boyunca 230 kez gözlenmiş ve La Silla Gözlemevi tarafından 19 Ağustos 1985'te çekilen en erken görüntüsü ile iki ön keşif görüntüsünde tanımlanmıştır.^[5][6]

İsmi ve sembolü[değiştir | kaynağı değiştir]

Cisim, adını Çin mitolojisinde bir su tanrısı olan Gonggong'dan almıştır. Gonggong bakır ve demirden, kızıl saçlı bir insan kafasına (ya da bazen gövdesine) ve bir yılanın gövdesine ya da kuyruğuna sahip olarak tasvir edilir. Gonggong, sürgüne gönderilinceye kadar kaos ve felaket yaratmaktan, sellere neden olmaktan ve Dünya'yı devirmekten sorumluydu.^[7] Gonggong'a genellikle yardımcısı Xiangliu eşlik eder; bu dokuz başlı zehirli yılan canavar da sellere ve yıkıma neden olmaktan sorumludur.^[6]

Gonggong, resmi olarak adlandırılmadan önce Güneş Sistemi'ndeki bilinen en büyük isimsiz cisimdi.^[8] Gonggong'un keşfinden sonra Brown, buzlu Haumea çarpışma ailesinin bir üyesi olabileceği varsayımına dayanarak cisme varsayılan beyaz renginden dolayı "Pamuk Prenses" lakabını taktı.^[9] Bu lakap aynı zamanda Brown'ın ekibinin o zamana kadar "yedi cüceler" olarak adlandırılan yedi büyük Neptün ötesi nesne daha keşfetmiş olmasıyla da uyumluydu: 2002 yılında Quaoar, 2003 yılında Sedna, 2004 yılında Haumea, Salacia ve Orcus, 2005 yılında ise Makemake ve Eris. Ancak, Gonggong'un Quaoar'a benzer şekilde çok kırmızı renkte olduğu ortaya çıktı, bu nedenle takma ad bırakıldı.^[10][11] Keşfinden iki yıl sonra 2 Kasım 2009'da Küçük Gezegen Merkezi, Gonggong'a 225088 küçük gezegen numarasını verdi.^[5]

Yörüngesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Gonggong, Güneş'in yörüngesinde ortalama 675 AU (1,010×10¹¹ km; 6,27×10¹⁰ mi) uzaklıkta dönmekte ve tam bir yörüngeyi 554 yılda tamamlamaktadır. Gonggong'un yörüngesi, 30,7 derecelik bir yörünge eğikliğiylebirlikte ekliptiğe oldukça eğimlidir. Yörüngesi ayrıca 0,50'lik ölçülen yörünge dış merkezliği ile oldukça dışmerkezlidir. Yüksek eksantrik yörüngesi nedeniyle, Gonggong'un Güneş'e olan uzaklığı yörüngesi boyunca büyük ölçüde değişir; Güneş'ten en uzak noktası olan enberi noktasına 1.012 AU (1,514×10¹¹ km; 9,41×10¹⁰ mi), Güneş'e en yakın noktası olan enöte noktasında yaklaşık 337 AU (5,04×10¹⁰ km; 3,13×10¹⁰ mi) uzaklıktadır. Gonggong perihelion'a 1857'de ulaştı ve şu anda Güneş'ten uzaklaşarak aphelion'a doğru ilerlemektedir.^[12]

Gonggong'un yörüngesinin periyodu, eğimi ve eksantrikliği Güneş sistemindeki diğer büyük cisimlere kıyasla oldukça fazladır. Muhtemel cüce gezegenler arasında periyodu, Eris'in 558 yılı ve Sedna'nın yaklaşık 11.400 yılı ile karşılaştırıldığında 554 yıl ile üçüncü en uzun periyottur. Sedna'nın 11.400 yıllık periyoduyla karşılaştırıldığında. 31°'lik eğimi Eris'in 44°'lik eğiminden sonra ikinci sırada yer alırken, 0,50'lik dış merkezliği de 0,84'lük Sedna'dan sonra (oldukça uzak bir farkla) ikinci sırada yer almaktadır.

Küçük Gezegen Merkezi, dış merkezli ve uzak yörüngesi nedeniyle onu dağınık disk nesnesi olarak listelemektedir.^[13] Derin Ekliptik Araştırması, Gonggong'un yörüngesinin Neptün ile 3:10 rezonans içinde olduğunu göstermektedir; Gonggong, Neptün'ün tamamladığı her on yörüngeye karşılık Güneş etrafında üç yörünge tamamlamaktadır.^[14]

2021 itibarıyla Gonggong, Güneş'ten yaklaşık 89 AU (1.33×10¹⁰ km; 8.3×10⁹ mi) uzaklıktadır^[15] ve saniyede 1,1 kilometre (saatte 2.500 mil) hızla uzaklaşmaktadır. Güneş Sistemi'ndeki gök cisimleri arasında, Güneş'e en uzak sekizincisidir.^[16] Gonggong, 2021 itibarıyla Güneş'ten 84,3 AU uzaklıkta bulunan Sedna'dan daha uzaktır. Güneş'ten 2013'ten beri Sedna'dan daha uzaktadır ve 2045 yılına kadar Eris'i mesafe olarak geçecektir. Gonggong 2134 yılında aphelion'a ulaşacak.^[17]

Parlaklık[değiştir | kaynağı değiştir]

Gonggong'un mutlak parlaklığı 2.34 (H)'dir. Bu da onu bilinen en parlak yedinci Neptün ötesi cisim yapar. Orcus'tan (H=2.31; D=917 km) daha sönüktür^[18] ancak Kuasar'dan (H=2.82; D=1,110 km) daha parlaktır.^[19] Güneş'ten 88 AU uzaklıkta olan Gonggong'un görünen büyüklüğü yalnızca 21,5 V'dir ve bu nedenle Dünya'dan çıplak gözle görülemeyecek kadar sönüktür. Güneş'e cüce gezegen Eris'ten daha yakın olmasına rağmen, Eris daha yüksek bir albedoya ve 18,8 görünen büyüklüğe sahip olduğundan Gonggong daha sönük görünür.^[20]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Güneş Sistemi'ndeki kütleçekimsel yuvarlak nesneler listesi

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]